«Οι Ελληνοαμερικανοί – Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού των Η.Π.Α» Μέρος 11o

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

                                                               Με πάθος στην υπηρεσία

του Ελληνισμού

  Οι μεγαλειώδεις πράγματι σε όγκο και παλμό διαδηλώσεις χιλιάδων ομογενών που έγιναν τον Σεπτέμβριο του 1974 στην Ουάσιγκτων, την Νέα Υόρκη, το Σικάγο, με αίτημα την διακοπή της στρατιωτικής βοηθείας προς την Τουρκία ύστερα από την εισβολή τουρκικών στρατευμάτων] στην Κύπρο και την παράνομη χρησιμοποίησι των αμερικανικών οπλών από τους Τούρκους για κατακτητικούς σκοπούς, απετέλεσαν μια ακόμη περίτρανη απόδειξι ότι η Ομογένεια κάθε άλλο παρά ξένη και αδιάφορη είναι πάνω στα καυτά θέματα του Ελληνισμού.

Στην πρωτοπορία των εθνικών αγώνων

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στην πρωτοπορία του αγώνος για τα δίκαια του κυπριακού Ελληνισμού βρί­σκονται κυρίως προσωπικότητες της δεύτερης γενεάς, οι βουλευτές Τζών Μπραδήμα,[1] Πωλ Σαρμπάνης,[2] Γκας Γιάτρον,[3] ο πρώην υφυπουργός Οικονομικών Ευγένιος Ρωσσίδης[4], ο τ. ύπατος πρόεδρος της AHEPA Β. Τσιργώτης, και τόσοι και τόσοι άλλοι, που τα ονόματα τους θα γέμιζαν ολόκληρες σελίδες, ένα αληθινό προσκλητήριο τιμής. Και δεν ήταν μόνο οι διαδηλώσεις ή οι ενέργειες ηγετικών στελεχών. Ήταν και η σχεδόν καθολική κινητοποίησις των ομογενών, που τηλεφωνούσαν και έστελναν κάθε τόσο χιλιάδες τηλεγραφή­ματα και γράμματα στα μέλη του Κογκρέσσου, στον Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ,[5] στις αμερικανικές εφημε­ρίδες.

Ο Εθνικός Κήρυξ, που από τότε που διέκοψε ορι­στικά την έκδοσί της η Ατλαντίς (3 Μαΐου 1973) έφε­ρε μόνος το βάρος γιά την καθημερινή ενημέρωσι της Ομογενείας, υπήρξε ο αποδέκτης των ανησυχιών, της αγωνίας, των πιέσεων, συχνά της αγανακτησμένης φωνής των αναγνωστών του, πού έβλεπαν με οργή και απογοήτευσι την φιλοτουρκική πολιτική του Λευκού Οίκου και ιδιαίτερα του υπουργού  των  Εξωτερικών  κ.  Κίσσινγκερ.

Η έντονη όσο και καθολική αντίδρασις και διαμαρ­τυρία της Ομογενείας εναντίον της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, το γενικό ξεσήκωμα των Ελληνοαμερικανών που άρχισε και συνεχίζεται από την εξαπόλυσι του “Αττίλα”,[6] ελέχθη στην Αθήνα ότι απετέλεσε την πρώτη αξιόλογη δραστηριότητα των Ελληνοαμερικανών στον χώρο της υπερασπίσεως των Ελληνικών δικαίων.

Αυτό αποτελεί κατάφωρη ανακρίβεια. Οι Ελληνοαμερικανοί, από τα πρώτα χρόνια του ερχομού τους στην Αμε­ρική, ανέπτυξαν κατά τρόπο έντονο και μαχητικό ωργανωμένη δραστηριότητα σε κάθε περίπτωσι που χρειάσθηκε να ασκηθή η επιρροή τους στην Ουάσιγκτων και σ’ όλη την κλίμακα της πολιτικής ιεραρχίας των Ηνωμένων Πο­λιτειών.

Και είναι εντυπωσιακά πράγματι τα επιτεύγματα των ομογενών μας σ’ όλες τις φάσεις, από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων και μέχρι της ώρας που η Ελλάς έθεσε για πρώτη φορά το θέμα της αυτοδιαθέσεως της Κύπρου στα Ηνωμένα Έθνη.

Άσχετο είναι το γεγονός ότι ο δυναμισμός των Ελληνοαμερικανών αυτο-υπονομεύθηκε όταν, χωρίς καν να τα συνειδητοποιήσουν, επηρεαζόμενοι από τό ελληνικό πο­λιτικό κλίμα, χωρίσθηκαν σε δύο στρατόπεδα για να υποστηρίξουν το καθένα αντίθετες θέσεις, όπως ακριβώς συνέ­βαινε στην Ελλάδα, κατά τήν περίοδο του Διχασμού.

Στις σελίδες του Κεφαλαίου αυτού θα δοθούν ανάγλυφα τα γεγονότα που πιστοποιούν αυτή την ιστορική πραγματικότητα.

Πρώτες δεκαετίες: Με την προσδοκία της επιστροφής

Οι πρώτοι έλληνες μετανάστες είδαν την παραμονή τους στην Αμερική σαν κάτι προσωρινό. Ψυχικά έμεναν δεμένοι με τον τόπο που γεννήθηκαν, κι’ όνειρό τους ήταν να μαζέψουν ένα κομπόδεμα και να γυρίσουν πίσω. Ήταν αυτό μια χρήσιμη αυταπάτη που τους έδινε κουράγιο να αντιμετωπίσουν τις αρχικές δυσκολίες και να υπερνικήσουν το πικρό συναίσθημα του ξερριζωμού από τα γνώριμα χώματα της Πατρίδας.

Ζώντας με την προσδοκία της επιστροφής, οι έλληνες μετανάστες πρωτοπόροι, καίτοι οι περισσότεροι είχαν έλ­θει από χωριά, αγνόησαν τελείως την αγορά αγροτικής γης στην Αμερική και την επίδοσί τους στην γεωργία. Αυτό που ετράβηξε τους Έλληνες από την αρχή, ήταν η μεγαλούπολις και οι δυνατότητες που τους παρείχε να επιδοθούν σε δικές τους μπίζνες και να κάνουν χρήματα. Στην απογραφή του 1940, χαρακτηριστικά αναφέρεται οτι μόνο 6.511 ελληνικής καταγωγής Αμερικανοί είχαν ως κύρια απασχόλησί τους την γεωργία ή  την κτηνοτροφία.

Δεν ήταν μόνο οι μετανάστες που είδαν με το πρίσμα του προσωρινού την παραμονή τους στην Αμερική. Και οι αρχές του Ελληνικού Κράτους εθεώρησαν, τουλάχιστον κατά τις πρώτες δεκαετίες, τους έλληνες μετανάστες σαν Έλληνες που έτυχε να βρίσκωνται προσωρινά στο εξωτερικό.

Η δυσαρέσκεια που εξέφραζαν εκάστοτε οι εφημερίδες ή ακόμη και επίσημα χείλη για την προσωρινή αυτή απομάκρυνσι πολύτιμου εργατικού δυναμικού –και στρατευσίμων– από την Ελλάδα, αντισταθμίζετο από την σκέψι οτι οι μετανάστες αυτοί αποτελούσαν με τα εμβάσματα τους μια αξιόλογη πηγή ξένου συναλλάγματος και, επί πλέον, ένα πολιτικό όργανο για την προώθησι των ελληνικών αιτημάτων στην Αμερικανική Συμπολιτεία.

Το 1907, με πρωτοβουλία του Έλληνος πρεσβευτού στην Ουάσιγκτων Λάμπρου Κορομηλά,[7] ιδρύθηκε η “Πανελλήνιος Ένωσις,” η πρώτη μεγάλη πανελλήνια οργάνωσι που θέ­λησε να περιλάβη στους κόλπους της όλες τις ποικιλώνυμες οργανώσεις –πάνω από 100– που είχαν συστήσει οι έλληνες μετανάστες, συνήθως πάνω σε στενά τοπικιστικές βάσεις.

Ο Λάμπρος Κορομηλάς ήταν μια από τις εξέχου­σες φυσιογνωμίες της εποχής και το διπλωματικό του κύρος συνετέλεσε στην άμεση ανταπόκρισι των μεταναστών. Στην περιοδεία που έκαμε ο Κορομηλάς το 1908 στις κυριώτερες πόλεις της Αμερικής όπου υπήρχαν μεγάλες παροι­κίες, προέβαλε στις εύγλωττες και ενθουσιώδεις ομιλίες του την ανάγκη για ενότητα, πίστι και αφοσίωσι στην Ελ­λάδα, και συνεργασία όλων μέσα στους κόλπους της “Παν­ελληνίου Ενώσεως.”

Ήταν όμως αναπόφευκτο να δημιουργηθούν διαφορές γνώμης και προστριβές μέσα στην οργάνωσι αυτή. Ο Κορομηλάς ήθελε να μετατρέψη την Ένωσι σε μια εστία του ελληνικού εθνικισμού, Έβλεπε τους Έλληνες της Αμερικής σαν να ήσαν οι Έλληνες της Αιγύπτου, της Ρουμανίας, της Μικράς Ασίας –ένα ατόφιο κομμάτι του Ελληνισμού, με δική του αυθύπαρκτη υπόστασι, χωριστή από τον γηγενή πληθυσμό. Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν εκείνοι που υπεστήριζαν οτι η “Πανελλήνιος Ένωσις” έπρεπε να συγκέντρωση τις προσπάθειες της στο να βοηθήση τον μετανάστη να προσαρμοσθή στις αμερικανικές συνθήκες, να υπερνίκηση τις πολλαπλές δυσκολίες, και να εξοπλισθή με τις γνώσεις και τις ικανότητες πού θα του επέτρεπαν να προκόψη και να ριζώση στον Νέο Κόσμο. Την γραμμή αυτή της προσαρμογής υπεστήριξε με επιμονή η Ατλαν­τίς. Δεν εζητούσε βέβαια την εγκατάλειψι των εθνικών και θρησκευτικών παραδόσεων ή την αποκοπή από τις πηγές του Ελληνισμού. Κάθε άλλο. Αλλά διέβλεπε την ανάγκη της προσαρμογής στην νέα πατρίδα. Η σύγκρουσι του Σόλωνος Βλαστού,[8] του ιδρυτού της Ατλαντίδος, με τον Κορομηλά ήταν αναπόφευκτη. Ο Βλαστός σε πύρινα άρθρα κατηγορούσε τον Κορομηλά οτι ήθελε να μετατραπή σε “Αγά” που θα διαφέντευε τον Ελληνισμό της Αμερι­κής. Η πληροφορία δε οτι η ελληνική κυβέρνησις εσκόπευε να φορολόγηση τους μετανάστες, οι οποίοι εξακολουθού­σαν να έχουν τήν ελληνική υπηκοότητα ακόμα και όταν είχαν γίνει αμερικανοί πολίτες, εφαινόταν να πιστοποιή τους ισχυρισμούς εκείνων πού έβλεπαν με δυσαρέσκεια τις πρωτοβουλίες του Κορομηλά. Το σχέδιο για την φορολογία τελικά εγκατελείφθη, αλλά το θέμα ετροφοδότησε στην διάρκεια του 1908–1909 τις προστριβές των δύο μερίδων μέσα στους κόλπους της “Πανελληνίου Ενώσεως.”

Βαλκανικοί Πόλεμοι

Θα ήταν όμως άτοπο να υπερτονίση κανείς αυτές τις διαφωνίες. Γιατί πάνω και πέρα απ’ όλες τις αντιδικίες, υπήρχε κάτι πολύ ισχυρότερο, ο ψυχικός δεσμός του μετανάστη με την Ελλάδα. Όταν έβλεπε την γαλανόλευκη κι’ άκουγε τον Εθνικό Ύμνο, η καρδιά του γέμιζε με υπερηφάνεια και εθνικό παλμό και τότε έβαζε αδίστακτα –και εθελοντικά– το χέρι του στο κομπόδεμα και πρόσφερε τον οβολό του για κάθε εθνικό σκοπό. Όταν το 1910 ο Σπύρος Ματσούκας, ένας φλογερός πατριώτης και δημεγέρτης ήλθε στην Αμερική για να μαζέψη χρήματα για την κατασκευή ενός πολεμικού πλοίου που θα το ωνόμαζαν Νέα Γενεά, και κάλεσε τους Έλληνες της Νέας Αγγλίας[9] στις 25 Μαρτίου 1910 στην Βοστώνη σε εθνική συγκέντρωσι, δέκα περίπου χιλιάδες επλημμύρισαν την ελληνική συν­οικία της Βοστώνης και, ανταποκρινόμενοι στην έκκλησι του Ματσούκα, συνεκέντρωσαν επί τόπου 25.235 δολλάρια για την κατασκευή του πολεμικού πλοίου.

Το φλογερό ενδιαφέρον των ελλήνων μεταναστών είχε ήδη εκδηλωθή άπό τον προηγούμενο χρόνο με την συγκρότησι εθελοντικών ομάδων σε διάφορες αμερικανικές μεγαλουπόλεις. Με τήν εμφάνισι των Νεότουρκων το 1908[10] και την εμφάνισι του τούρκικου εθνικισμού κάτω από το νέο προσωπείο του εξευρωπαϊσμού και του Συντάγματος, νέοι κίνδυνοι εφάνηκαν να απειλούν την Μακεδονία, την Ήπειρο και την Θράκη. Οι τούρκοι εθνικιστές πίσω από το φιλελεύθερο αυτό προσωπείο, προσπαθούσαν να αποκοιμίσουν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, και εργάζονταν για να εμποδίσουν τις εθνικές επιδιώξεις των χριστιανικών πληθυσμών της οθωμανικής αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένων και των “οθωμανών Ελλήνων.”

Οι έλληνες μετανάστες στην Αμερική δεν έμειναν αδιάφοροι. Κάθε άλλο. Όπως θα έκαναν πολλές άλλες φορές στο μέλλον, έτρεξαν εθελοντικά στο εθνικό προσκλητήριο. Την αρχική πρωτοβουλία την πήραν οι πολυάριθμοι έλληνες μετανάστες που είχαν εγκατασταθή στην περιο­χή της Νέας Αγγλίας. Σε λίγο, εθελοντικές ομάδες έκα­ναν την εμφάνισί τους σε πολλές πόλεις από την μια άκρη της Αμερικής στην άλλη. Από την πόλη της Νέας Υόρκης ως τον Άγιο Φραγκίσκο.[11] Τον Αύγουστο του 1909 ιδρύθηκε και μια Παναμερικανική Επιτροπή για να συντονίση την όλη προσπάθεια.

Οι περισσότεροι από τους νέους που επύκνωσαν τις τάξεις των εθελοντικών ομάδων, δεν είχαν καθόλου στρατιωτική εκπαίδευσι. Κι’ έτσι άρχισαν να γυμνάζονται εκ των ενόντων σε όποιο ανοικτό χώρο εύρισκαν ή ακόμη και  στα υπόγεια των  εκκλησιών.  Από  οπλισμό,   βέβαια, ούτε συζήτησις. Αλλά το κυριότερο στοιχείο δεν ήταν ούτε η στρατιωτική κατάρτισις ούτε ο οπλισμός. Οι ομά­δες αυτές αποτελούσουν μια ορατή παρουσία του ελληνικού πατριωτισμού, ενός πατριωτισμού που ήταν τελείως αυθόρμητος και πηγαίος και που τον εδυνάμωνε αντί να τον λιγοστεύη η απόστασι.

Όταν δε στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων, οι διάφορες οργανώσεις, ο Τύπος, οι ιερείς των κοινοτήτων από τον άμβωνα, άρχισαν να κινητοποιούνται για την συγκρότησι μονάδων εθελοντών, που θα πήγαιναν στην Ελ­λάδα να πολεμήσουν για την απελευθέρωσι “των αδελφών μας, οι όποιοι στενάζουν υπό τον τουρκικόν ζυγόν,” η ανταπόκρισις υπήρξε άμεση και εντυπωσιακή.

Τον Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1912, εθελοντές από κάθε γωνιά της Αμερικής άρχισαν να κατα­φθάνουν στα λιμάνια του Ατλαντικού για να επιβιβασθούν στα πλοία που θα τους έφερναν στην Ελλάδα. Το θέαμα τών Ελλήνων αυτών, που παρήλαυναν πηγαίνοντας για επιβίβασι τραγουδώντας ελληνικά θούρια, ήταν γραφικό αλλά και εντυπωσιακό όταν σκεφθή κανείς ότι οι νέοι αυτοί δεν είχαν κανένα κίνδυνο να υποστούν κυρώσεις αν δεν γύριζαν στην Ελλάδα να στρατευθούν και μάλιστα σε παραμονές πολέμου.

Οταν τον Νοέμβριο του 1912 έφθασαν τά χαρμόσυνα μαντάτα ότι ο ελληνικός στρατός είχε απελευθερώσει την Θεσσαλονίκη,[12] ο ενθουσιασμός μετετράπη σε αληθινό παραλήρημα. Ακόμη και οι Αμερικανοί άρχισαν να επηρεάζωνται από τον ελληνικό ενθουσιασμό και πολλοί, με­ταξύ των οποίων και γιατροί, εζήτησαν να πάνε στην Ελ­λάδα για να βοηθήσουν τον απελευθερωτικό αγώνα. Ένας απόστρατος συνταγματάρχης του αμερικανικού στρατού ονόματι Τόμας Σ. Χάτσινσον (Thomas S.Hutchinson),  έφθασε με ομάδα εθελοντών στην Πάτρα και σε επιστολή του έδωσε με τά πιο ζων­τανά χρώματα την θερμή υποδοχή που του έκαμε ο πλη­θυσμός της πόλεως.

Στην Αθήνα, όπου έφθασαν οι πρώτες μονάδες άπό την Νέα Υόρκη, το Λόουελ της Μασσαχουσέττης,[13] και άλλες πόλεις της Νέας Αγγλίας, ο ενθουσιασμός του πλή­θους ξεπέρασε κάθε όριο. Το ότι οι περισσότεροι εθελοντές ήσαν άοπλοι, δεν εφαίνετο να παίζη κανένα ρόλο στην σκέψι του κόσμου. Οι νέοι αυτοί είχαν έρθει πίσω εθε­λοντικά, με δικά τους έξοδα, με τον πατριωτικό τους εν­θουσιασμό κύριο εφόδιο “για να πάρουν μέρος στο πανη­γύρι της νίκης,” όπως έγραφε μια εφημερίδα της εποχής.

Στις αρχές του 1913, είχαν φθάσει στην Ελλάδα πάνω από 25.000. Πολύ περισσότεροι περίμεναν να συμπληρωθούν οι προετοιμασίες για την αναχώρησί τους όταν ήλθε το άγγελμα οτι ο πόλεμος είχε τελειώσει με την νίκη των ελληνικών όπλων.

Όταν ετελείωσαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, οι περισσότεροι απ’ αυτούς που επέζησαν ξαναπήραν τον δρόμο προς την Αμερική. Την φορά αυτή έφερναν μαζί τους νέες αναμνήσεις από τα πεδία της μάχης, καινούργιους συναι­σθηματικούς δεσμούς, και ακόμη πολιτικούς και κομματι­κούς προσανατολισμούς που θα τροφοδοτούσαν αργότερα τις πυρές του εθνικού διχασμού.