«Οι Ελληνοαμερικανοί – Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού των Η.Π.Α» (Μέρος 5o)

Κακουχίες και καταπιέσεις

Από τους 1403 μόνο 1255 έφτασαν τελικά ζωντανοί στην Φλώριδα. Εκατόν σαράντα οκτώ πέθαναν άπό τις κα­κουχίες του ταξιδιού κατά την διαδρομή. Αλλά κι’ αυτοί που έφθασαν σώοι, βρήκαν μια πραγματική κόλασι. Οι αντιπρόσωποι του Τέρνμπουλ είχαν υπολογίσει για τετρακόσια περίπου άτομα. Τώρα αντιμετώπιζαν τριπλάσιους και πλέον αποίκους. Δεν υπήρχαν ούτε αρκετές προμήθειες ούτε καταλύματα.  Η Φλώριδα  ήταν  κάθε άλλο  παρά  η παραδείσια χώρα που είχαν ονειρευτή. Κουνούπια, φίδια, τροπική ζέστη, ξαφνικές καταρρακτώδεις νεροποντές, ελο­νοσία κι’ άλλες αρρώστειες, και σκληρή δουλειά, κυριολεκτικά  αποδεκάτισαν   τους   αποίκους   της   Νέας   Σμύρνης.

Σ’ ένα χρόνο, πάνω από 300 άνδρες και γυναίκες και κάπου 150 παιδιά υπέκυψαν στις απάνθρωπες συνθήκες. Τό 1769, ένα χρόνο μετά την άφιξί τους, οι άποικοι απεφάσισαν να θέσουν τέρμα στα μαρτύρια που περνούσαν. Κατέστρωσαν ένα σχέδιο να αρπάξουν μερικά καράβια και να καταφύγουν στην Κούβα. Τό σχέδιο τους ανακαλύφθηκε και τρεις από τους αρχηγούς της συνωμοσίας επλήρωσαν με την ζωή τους την τόλμη τους. Τους κρέμασαν. Ένα παλαιό “Χρονικό” του 18^ου αιώνος, γραμμένο στην ιδιόμορφη αγγλική της εποχής, δίδει μια πραγματικά τρα­γική εικόνα της ζωής στην Νέα Σμύρνη:

“Το κάθε άτομον ελάμβανεν μία χούφτα αραποσίτι την ήμερα και δύο ουγγιές χοιρινό την εβδομάδα. Και τούτο θα ήρκει, εάν είχον οι άνθρωποι τό δικαίωμα να αλιεύουν εις την παρακειμένην λιμνοθάλασσαν, ήτις έβριθεν ιχθύων. Αλλά δεν τους επετρέπετο, δια να μην χάνουν χρόνον από την καθημερινήν τους εργασία εις τους αγρούς. Σκληροί επιστάτες με το μαστίγιον ανά χείρας τους επέβλεπαν… Σκέψου, επί παραδείγματι, την περίπτωσιν εκεί­νου που υπεχρεώθη να μαστίγωση δια των χειρών του την συμβίαν του διότι είχε κλέψει ολίγον ψωμί να ταΐση τα δύστυχα τέκνα της. Ή σκέψου όταν εκόπη εις το ήμισυ το πενιχρόν σιτηρέσιον και τίνες πονετικοί ναυτικοί παρατυχόντες έδωσαν στους ατυχείς ολίγα τρόφιμα καί υπέστησαν δεινήν κακομεταχειρισιν από τους απάνθρωπους επιστάτας δια την καλωσύνην των, ενώ οι εξηθλιωμένοι αποδέκται της ευεργεσίας υφίσταντο μαστιγώματα και προπηλακισμούς διότι εδέχθησαν την τροφήν δια να σιγάσουν την πείναν των, και τότε θα έχης, φίλτατε, εικόνα ακριβή δια να κρίνης πως ήτο η ζωή εις την Νέα Σμύρνη και διατί οι ατυχείς ούτοι επεχείρησαν να δραπετεύσουν.”

Μετά την αποτυχία του σχεδίου, οι άποικοι εγκατέλειψαν κάθε ιδέα διαφυγής και έστρεψαν την προσοχή τους εις το πως να βελτιώσουν κάπως την ζωή τους. Αλλά η αποικία δεν μπόρεσε να ρίζωση. Μέσα σε εννιά χρόνια, 964 είχαν πεθάνει. Ανάμεσά τους πολλά παιδιά. Όταν οί δύστυχοι αυτοί άποικοι εζήτησαν να απαλλαγούν από την νομική υποχρέωσι που είχαν αναλάβει έναντι του Τέρνμπουλ –μια υποχρέωσι που κατά την αρχική συμφωνία δεν θα διαρ­κούσε πάνω από έξι χρόνια– συνάντησαν πείσμονα άρνησι. Ξεκομμένοι  από  τον  τόπο τους, χωρίς  προστασία,   ήσαν ουσιαστικά σκλάβοι,  και  μόνη   λύτρωσι  φαινόταν o  θά­νατος.

Η τολμηρή απόδρασις

 Ένας άλλος χρονικογράφος της εποχής δίδει γραφι­κές λεπτομέρειες για το πώς κατάφεραν να ξεφύγουν από τα δεσμά του Τέρνμπουλ:

“Έτυχε την εποχήν εκείνην να επισκεφθούν την Νέα Σμύρνη τζέντλεμεν τινές από τον γειτονικόν Άγιον Αυγουστίνον Βλέποντας τις τρομερές συνθήκες, είπον μεταξύ τους, ότι αν οι άνθρωποι αυτοί εγνώριζαν τι δικαιώματα έχουν, δεν θα εδέχοντο ποτέ να ζουν υπό την κακομεταχείρισιν αυτήν, και ότι θα έπρεπε ο Κυβερνήτης της Φλώριδας να θέση τέρμα εις το σκάνδαλον. Ένα ευφυές παιδίον παρατυχόν ήκουσε την συνομιλίαν και μετέδωσε τους λόγους εις την μητέρα του. Χωρίς χρονοτριβήν, εκείνη εκάλεσε τους πρώ­τους των ανδρών της αποικίας οι όποιοι και ήλθαν μέσα εις το σκότος της νυκτός και τελικώς έβαλαν εις γραμμήν ένα σχέδιον.  Τρεις από τους πλέον  θαρραλέους  και ικανούς θα μετέβαιναν εις τον Άγιον Αυγουστίνον δια να ζητήσουν χείρα   βοηθείας   του   Κυβερνήτου.   Δια   να   καλύψουν   την απουσίαν των, εζήτησαν να αναλάβουν έργον που ήθελε χρόνον πολύν και προσπάθειαν. Παρεκάλεσαν δε τους επιστάτας να τους επιτρέψουν, εάν τελειώσουν το έργον προ της καθωρισμένης προθεσμίας, να κατέβουν εις την παραλίαν και να πιάσουν χελώνες. Όπερ και εγένετο, και αφού ετελείωσαν το έργον ταχύτερον με την βοήθειαν και άλλων και   είχαν  πλεόνασμα   χρόνου,   οι   τρεις   αξιομνημόνευτοι ούτοι, Πελιστέρης, Λαμπίας και Genoplay, έφυγαν δια νυ­κτός, διέβησαν κολυμβώντες τον κολπίσκον Μοτάνζας κατά τα χαράματα, και έφθασαν εις τον Άγιον Αυγουστίνον το απόγευμα της επομένης. Εκεί κατώρθωσαν να εύρουν τον εισαγγε­λέα της επαρχίας κύριον Γιανγκ (Young). Δεν ήτο δυνατόν να ευρεθή  καλύτερος άνθρωπος δια να υπερασπισθή  τό δίκαιον των πιεζόμενων. Του περιέγραψαν την αθλίαν των ζωήν, του είπον τους όρους της αρχικής συμφωνίας, και τα δεινά που υφίσταντο. Ο κύριος Γιανγκ υπεσχέθη να παρουσίαση το ζήτημα εις τον κυβερνήτην και έδωσε  βεβαίωσιν  ότι, εάν όντως τα λεγόμενα των είναι αληθή, ο κυβερνήτης θα τους ελευθέρωνε παρευθύς από την δούλεψίν του Τέρνμπουλ.

Οι τρεις άνδρες επέστρεψαν με τα χαροποιά νέα ότι οι αλυσίδες των είχαν θραυσθή  και ότι τους ανέμενεν η προστασία του κυβερνήτου. Συνήλθαν απαξάπαντες εν τω μέσω της νυκτός και επέλεξαν ως ηγήτορα τον Πελιστέρην, όστις ήτο ο αρχιμαραγκός της Νέας Σμύρνης. Έβα­λαν τις γυναίκες και τά παιδία εις το μέσον, και εμπρός και οπίσω έλαβαν θέσεις οι πλέον ρωμαλέοι των ανδρών, ώπλισμένοι με ρόπαλα και ούτως, όσον αθορύβως εγένετο, εκίνησαν ως τα πάλαι ποτέ τέκνα του Ισραήλ δια την ελευθερίαν.”

Με τόση μυστικότητα είχαν οργανώσει την απόδρασί τους, ώστε μέχρι τά ξημερώματα που οί επιστάτες ανεκάλυψαν ότι είχε ερημωθή η αποικία, είχαν καλύψει αρκετά μίλια. Οι επιστάτες εξεκίνησαν έφιπποι για να τους προ­λάβουν, αλλά τό έδαφος δεν επέτρεπε στα άλογα να τρέ­ξουν.

Όταν οι διώκτες έφθασαν εις τα πρόθυρα του Αγίου Αυγουστίνου,  οι φυγάδες ευρίσκοντο ήδη κάτω από την προστασία των αρχών. Εις την δίκη που επηκολούθησε, ο Τέρνμπουλ δεν κατώρθωσε να αποδείξη ότι είχε δικαίωμα να κράτηση τους αποίκους στην Νέα Σμύρνη παρά την θέλησί τους. Ο κυβερνήτης τους απέδωσε την πλήρη ελευθερία τους και μάλιστα τους προσέφερε και ως ιδιοκτησία πολλά στρέμ­ματα γης στην Νέα Σμύρνη. Άλλα οι άποικοι, που με τό δίκηο τους φοβήθηκαν ότι έτσι θα έπεφταν και πάλι στους πλοκάμους του Τέρνμπουλ, δεν εδέχθηκαν την προσφορά.

Και συνεχίζει ο χρονικογράφος: “Ούτως τους εδόθη γη εις τον χώρον βορείως του Αγίου Αυγουστίνου,  όπου έκτισαν οικίας και όπου καλλιεργούν τά κτήματα των εως την σήμερον. Τινές εξ αυτών απέκτησαν, με τον μόχθον των, μεγάλα κτήματα και σήμερον αποτελούν αξιοσέβαστον στοιχείον του πληθυσμού της πόλεως”. Αξίζει να σημειωθή ότι “το αρχαιότερο ξύλινο σχολείο στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι αυτό που κατεσκεύασε στα τέλη του 18^ου αιώνος εις τον Άγιον Αυγουστίνον  Ιωάννης Γιαννόπουλος, που είχε έρθει στην Νέα Σμύρνη σέ ηλικία 13 ετών.”[1]

Μεμονωμένοι Μετανάστες

Μέσα στον 19^ο αιώνα συναντούμε μεμονωμένες περιπτώσεις Ελλήνων που έρχονται στον Νέο Κόσμο και δια­πρέπουν. Ο Γρηγόρης Περδικάρης, επί παραδείγματι, ήρθε στην Αμερική το 1826 μέ την βοήθεια ιεραποστόλων. Αργότερα, ο γιος του Ίων, που έμενε στην Ταγγέρη, απήχθη από τον βερβερίνο[2] πειρατή Ρασούλη. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Αμερικής Τζων Χαίυ[3] εζήτησε την απελευθέρωσι του ελληνοαμερικανού Περδικάρη με την απει­λή: “Perdicaris alive or Raisuli dead”  (Ή ο Περδικάρης ζωντανός ή ο Ρασούλης νεκρός). Την ιστορία αυτήν την πήρε πρόσφατα το Χολλυγουντ και έφτια­ξε την ταινία The Wind and the Lion –με την διαφορά ότι ο Ίων Περδικάρης αντεκατεστάθη από την Έντεν Περδικάρης (τον ρόλο έπαιξε η διάσημη ηθοποιός Κάντις Μπέργκεν/Candice Bergen), που την έφτιαξε εκ του μηδενός η φαντασία των σεναριογράφων.[4]

Ένας άλλος Έλληνας, ο Ιωάννης Ζάχος,[5] ήρθε στην Αμερική με την βοήθεια του αμερικανού φιλέλληνα Σάμιουελ Χάου[6] περί τα τέλη του αγώνος για την Ελληνική Ανεξαρ­τησία. Ο Ευάγγελος Αποστολίδης Σοφοκλής (το Σοφοκλής τού το είχε δώσει ο διδάσκαλος του Γαζής,[7] όταν ήταν ακόμη μαθητής στην Τσαγκαράδα της Θεσσαλίας, σαν άναγνώρισι της φιλομάθειας του) ήρθε επίσης με την βοήθεια ιεραποστόλων τό 1828 και εδίδαξε στο Χάρβαρντ (Harvard) μέχρι του θάνατό του το 1883.[8] Ο πλοίαρχος του αμερικανικού ναυτικού Γεώργιος Μούσαλης Καλβοκορέσης, που γεννή­θηκε στην Χίο, ήρθε μαζί με άλλα ορφανά νησιωτόπουλα στην Αμερική το 1826. Ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος (Ανάγνος), που νυμφεύθηκε την κόρη του Χάου, διέπρεψε τόσο ως διευθυντής του Ινστιτούτου Τυφλών στην Βοστώνη, ώστε κατά τον θάνατο του τό 1906 να πη επιγραμματικά ο κυβερνήτης της Μασσαχουσέττης (Massachusetts) Γκιλντ (Guild): “Το όνομα του Μιχαήλ Ανάγνου ανήκει στην Ελλάδα, η φήμη του στις Ηνωμένες Πολιτείες, και το έργο του στην ανθρωπότητα.”[9]

Και βέβαια ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης, ο ζωγράφος που εφιλοτέχνησε τον εσωτερικό διάκοσμο του Καπι­τωλίου στην αμερικανική πρωτεύουσα, “ο Μιχαήλ Άγγελος του αμερικάνικου Καπιτωλίου”, όπως τον απεκάλεσε ο ιστορικός  Τζωρτζ Χάζελτον (George Hazelton) τό 1897. Ήταν γυιoς του Σταύρου Μπρουμίδη από τα Φιλιατρά της Μεσσηνίας, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Ρώμη πριν από την απελευθερωσι της Ελλάδος, και νυμφεύθηκε Ιταλίδα. Ό Κωνσταντίνος έγινε δεκτός στην Ακαδημία Τεχνών της Ρώμης σε ηλικία μόλις 13 χρόνων. Αργότερα, αναμίχθηκε στους πολιτικούς ανταγωνισμούς της Ιταλίας και το 1852 εξαναγκάσθηκε να εγκατάλειψη το ιταλικό έδαφος και να καταφύγη στην Αμερική.[10]

[1] Για την Νέα Σμύρνη βλ. περισσότερα E.P. Panagoulos, New Smyrna, an Eighteenth Century Greek Odyssey, (Brookline, M.A., 1978) και Papaiouannou, George, The Odyssey of Hellenism in America. [Patriarchal Institute of Patristic Studies],Thessaloniki 1985.