«Οι Ελληνοαμερικανοί – Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού των Η.Π.Α» (Μέρος 4o)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Στα βήματα του Κολόμβου

Οι ιστορικοί του Ελληνισμού της Αμερικής αρέσκον­ται να αναφέρουν πως η παρουσία Ελλήνων στον Νέο Κόσμο πηγαίνει πολύ πίσω –σ’ αυτόν τον ίδιο τον Χριστό­φορο Κολόμβο, που κατά την γνώμη του Σεραφείμ Κανούτα[1] και του έλληνα διπλωμάτη Δημ. Σισιλιάνου “δεν ήτο Ιταλός, αλλά βυζαντινός ευγενής του οποίου το πραγματικόν όνομα ήτο Δίσπατος.” Ο ισχυρισμός αυτός παραμένει αμφισβητούμενος. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ένας από τους ναύτες που υπηρετούσαν στα πληρώματα του Κο­λόμβου ήταν πιθανώτατα Έλληνας—ο Γιοχάν Γκριέγκο από την Γένοβα.

Με τους ισπανούς εξερευνητές

Παλαιά ισπανικά ντοκουμέντα αναφέρουν ότι το 1528 ένας έλληνας ναυτικός, ονόματι Θεόδωρος (Don Theodoro), είχε φθάσει στον Νέο Κόσμο μέ τον ισπανό εξερευνητή Ντον Παμφίλο ντε Ναρβέθ, που είχε αναλάβει κατ’ εντολήν του βασιλέως της Ισπανίας να εξερεύνηση τον Κόλπο του Μεξικού και τις δυτικές ακτές της Φλώριδας (Florida).[2]  Σύμφωνα με το “Ημερο­λόγιο” του Ναρβέθ, όταν το καράβι του έφτασε στον ση­μερινό κόλπο της Πενσακόλλα,[3] οι Ινδιάνοι της περιοχής έκαναν συμφωνία μέ τον Ναρβέθ να του προμηθεύσουν τρόφιμα και νερό επ’ ανταλλαγή δώρων, αλλά επέμειναν για ασφάλεια να αποβιβασθούν ως όμηροι δυο μέλη του πληρώματος. Ό Θόδωρος και ένας νέγρος προσεφέρθηκαν εθελοντικά –τουλάχιστον έτσι γράφει ο Ναρβέθ– να βγουν ως όμηροι στην στεριά. Για λόγους που δεν εξηγεί το “Ημερολόγιο,” οι δυο όμηροι δεν ξαναγύρισαν στο κα­ράβι, που σαλπάρησε χωρίς να τους παραλάβη. Δώδεκα χρόνια αργότερα ένας άλλος ισπανός εξερευνητής, ο Ντε Σότο,[4] έμαθε πως ένας λευκός με το όνομα Θόδωρος ζούσε επί αρκετά χρόνια στην περιοχή που σήμερα είναι γύρω στην Μόμπιλ της Αλαμπάμα.[5] Όταν ο Ντε Σότο θέλησε να συνάντηση τον Θόδωρο, έμαθε ότι δεν ζούσε πια και ότι μια εχθρική φυλή Ερυθροδέρμων τον είχε σκοτώσει μαζί μέ τον νέγρο σύντροφο του. Αν η ιστορία αληθεύη, τότε ο Θόδωρος αυτός είναι ο πρώτος Έλληνας που πάτησε το 1528 τον χώρο που σήμερα είναι τμήμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Γύρω στην ίδια περίοδο, τρεις έλληνες ναύτες αναφέρονται ονομαστικά ανάμεσα στα πλη­ρώματα του Μαγελάνου[6] —αλλά μόνο με τα πρώτα τους ονόματα (τα μακροσκελή ελληνικά επώνυμα φαίνεται ότι πάντοτε προκαλούσαν δυσκολίες στους μη Έλληνες). Οι τρεις αυτοί ναύτες ήσαν οι Νικόλαος, Πέτρος και Μαθέος.[7]

Ο Μπάμπης Μαρκέτος στο γραφείο του στον Εθνικό Κήρυκα την ημέρα που ανέλαβε την εφημερίδα “Εθνικός Κήρυξ” (Μάρτιος 1947)

Ένας άλλος, προφανώς Κρητικός άπό το Ηράκλειο, ονόματι Πέτρος –Πιέτρο Ντι Κάντια–[8] ήταν υπασπιστής του Φραντζέσκο Πιζάρο,[9] που κατέκτησε γιά λογαριασμό της Ισπανίας το Περού και ίδρυσε την πόλι της Λίμας το 1535. Σαράντα πέντε χρόνια αργότερα, ο άγγλος άρχιπειρατής και μετέπειτα ναύαρχος της βασίλισσας Ελι­σάβετ Σερ Φράνσις Ντρέϊκ[10] συνήντησε ένα Έλληνα με το όνομα Ιωάννης στις ακτές του Περού, που ήξερε τα νερά και χρησιμοποιήθηκε από τον Ντρέϊκ ως πιλότος μέχρι την Λίμα. Είναι πολύ πιθανό να ήταν απόγονος του Πιέτρο Ντι Κάντια για να του είναι τόσο γνώριμες οι ακτές του Περού

Αλλά ο πιο φημισμένος άπό τους Έλληνες που πήραν μέρος στις εξερευνήσεις της εποχής εκείνης, είναι ο κεφαλλωνίτης Ιωάννης Φωκάς ή Χουάν ντε Φούκα, που ανακάλυψε το 1592 τα στενά του Βανκούβερ ανάμεσα στον Καναδά και την σημερινή Πολιτεία της Ουάσιγκτων. Το 1725 η Ρωσσική Ακαδημία Επιστημών ετίμησε τον έλ­ληνα εξερευνητή ονομάζοντας την περιοχή “Στενά Χουάν ντε Φούκα”. Ήταν μεταθανάτια –και αρκετά καθυστερη­μένη– η αναγνώρισις εκείνη. Γιατί όταν ο Χουάν ντε Φούκα γύρισε στην Ισπανία και ανέφερε στον Βασιλέα την ανακάλυψί του, ανταμείφθηκε με ένα μισόκαρδο “ευχαριστώ”. Τελικά, φτωχός και απογοητευμένος, ο Φωκάς γύρισε στην Κεφαλληνία, όπου και πέθανε γύρω στα 1601.[11]

Πριν από την Αμερικανική Επανάστασι

Στα επόμενα 150 χρόνια δεν φαίνεται να υπάρχουν βάσιμες μαρτυρίες γιά την παρουσία Ελλήνων στον Νέο Κόσμο. Ο πρώτος Έλληνας που αναφέρεται ονομαστικά στα αρχεία των δεκατριών αγγλικών αποικιών στην Βόρειο Αμερική, είναι o Μιχαήλ Ωρίων (Michael Ury ή Urion). Το 1725, όταν ακόμη η σημερινή Πολιτεία Μαίρυλαντ (Maryland)[12] ήταν αγγλική αποικία, η γενική συνέλευσις της επέρασε νόμο γιά την “πολιτογράφησιν του Michael Ury, της Κομιτείας Prince George, Έλληνος την καταγωγήν, και των τέκνων αυτού, απάντων κατοίκων της Κομιτείας ταύτης.” Ο Μιχαήλ Ωρίων πέθανε στα 1751 και η διαθήκη του εδημοσιεύθη από το δικαστήριο στις 28 Σεπτεμβρίου 1751. Η σχετική δικαστική απόφασις υπάρχει ακόμη. Ο Ώρίων άφησε στην γυναίκα του Μαργαρίτα ένα κτήμα που το είχε ονομάσει “Σμύρνη.” Ίσως ο Ωρίων να ήταν Σμυρνιός την καταγωγή και ήθελε έτσι να τιμήση τον τόπο που γεννήθηκε.

Ένας άλλος Έλληνας, ο πρώτος ίσως που απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα μετά την ίδρυσι των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι ο Ιωάννης Παραδείσης (John Paradise), διακεκριμένος γλωσσολόγος, προσωπικός φίλος του Βενιαμίν Φραγκλίνου[13] και του Θωμά Τζέφφερσον.[14] O Παραδείσης είχε σπουδάσει στην Αγγλία και την Γαλλία καί βρισκόταν στο Παρίσι την εποχή που o Βενιαμίν Φραγκλίνος αντιπροσώπευε εκεί τις επαναστατημένες αποικίες.

Φαίνεται ότι ο Παραδείσης ήλθε στην Αμερική τη προ­τροπή του Φραγκλίνου, ο όποιος και του άνοιξε τις πόρτες για τις κατοπινές προσωπικές σχέσεις του με την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Παραδείσης εγκαταστάθηκε στην Ουίλιαμς-μπουργκ της Βιργινίας[15] και νυμφεύθηκε την Λούσυ Λάντγουελλ (Lucy Ladwell) γόνο μιας από τις πρώτες οικογένειες της Βιργι­νίας. Το αρχοντικό τους ήταν ένα από τα πιο χαρακτηρι­στικά δείγματα της αμερικανικής αρχιτεκτονικής των πρώτων μεταναστευτικών χρόνων, και γι’ αυτό, όταν το ίδρυμα Ροκφέλλερ (Rockefeller Foundation) απεφάσισε να αποκαταστήση την Ουίλιαμς-μπουργκ στην μορφή που είχε τον δέκατο όγδοο αιώνα, το αρχοντικό του Παραδείση ήταν το πρώτο κτίριο που έκρινε άξιο για αναστήλωσι.

Η αποικία της Νέας Σμύρνης

Όλες αυτές οι περιπτώσεις Ελλήνων που έκαναν την εμφάνισί τους στον Νέο Κόσμο, είναι μεμονωμένα περιστατικά και παρουσιάζουν χρονογραφικό μόνο ενδιαφέρον. Η πρώτη μαζική περίπτωσις ελλήνων μεταναστών είναι συνδεδεμένη με την Φλώριδα και την ίδρυσι της Νέας Σμύρνης. Το ιστορικό της πρώτης εκείνης ελληνικής “αποι­κίας” στον Νέο Κόσμο παρουσιάζει πολύπλευρο ενδιαφέ­ρον, όσο κι’ αν η Νέα Σμύρνη δεν μπορεί να θεωρηθή σαν πρόδρομος της σημερινής Ομογενείας. Η όλη υπόθεσις ξεκίνησε τελείως ελλειπτικά και έμμεσα. Στην Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1763, η Αγγλία παρεχώρησε στην Ισπανία την Κούβα και πήρε σε αντάλλαγμα την Φλώριδα, που ως τότε ήταν μια παραμελημένη Ισπανική κτήσις.[16]

Όταν όμως ο! Άγγλοι πήγαν να αξιοποιήσουν το νέο τους απόκτημα, διεπίστωσαν πώς ελάχιστοι Άγγλοι ήσαν διατεθειμένοι να πάνε να ζήσουν στο θερμό, τροπικό κλίμα της Φλώριδας. Ό καθηγητής της Ιστορίας στο Κολλέγιο Σαν Χοσέ (San Jose) της Καλιφόρνιας (California) Ε. Π. Παναγόπουλος, στο βιβλίο του, New Smyrna, an 18^th Century Greek Odyssey (Νέα Σμύρνη, μία Ελληνική Οδύσσεια του 18^ου Αιώνα), δίδει άφθονες και γραφικές λεπτομέρειες για την προσπάθεια των Άγγλων να φέρουν αποίκους στην Φλώριδα.[17]

Αφού μελέτησαν τις τοπικές συνθήκες, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι καταλληλότεροι για την περιοχή θα ήσαν εκείνοι που οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις “θα εμπόδιζαν την απορρόφησί τους από τους καθολικούς Γάλλους και Ισπανούς, και που θα ήσαν πρόθυμοι να παντρευθούν και να αναμιχθούν με τους αγγλικής καταγωγής αποίκους που ευρίσκονται ήδη εκεί”. Οι άγγλοι αντιπρό­σωποι καθώρισαν πιο συγκεκριμένα τι ακριβώς είδους αποίκους είχαν στο μυαλό τους. “Τέτοιοι άποικοι είναι οι Έλληνες της Ανατολής, που είναι συνηθισμένοι στο θερμό κλίμα, που καλλιεργούν αμπέλια, ελαιώνες, μπαμπάκι, και που ασχολούνται και με την μεταξοσκωληκοτροφία, και οι οποίοι θα μας προμηθεύουν τα προϊόντα που τώρα είμεθα υποχρεωμένοι να φέρνωμε από την Τουρκία και από άλλες χώρες. Οι Έλληνες είναι γενικά λαός εργατικός, και καθώς οι σημερινοί τους αφέντες (οι Τούρκοι) τους έχουν φέρει σέ απόγνωσι, δεν είναι δύσκολο να πεισθούν να ξε­φύγουν από την σημερινή τους σκλαβιά για να τεθούν κάτω από την προστασία  ενός ελευθέρου πολιτεύματος”.

Με βάσι την παραπάνω έκθεσι της αγγλικής  αποστολής, ένας  άγγλος γιατρός, ο δρ. Άντριου Τέρνμπουλ,  ο οποίος είχε νυμφευθή την κόρη ενός Σμυρναίου εμπόρου, επέτυχε να του παραχωρηθούν από το αγγλικό Στέμμα 40.000 ακρ (acres: 160.000 στρέμματα περίπου) στην ανατολική ακτή της Φλώριδας επί του Ατλαντικού, μέ την υποχρέωσι να αποικήση την περιοχή μέ αναλογία ενός ατόμου για κάθε εκατό ακρ.[18]

Ο δρ. Τέρνμπουλ πήγε στην Φλώριδα εφωδιασμένος με την επίσημη εξουσιοδότησι και διάλεξε 40.000 acres στην παρα­λιακή περιοχή που βρίσκεται περί τα 75 μίλια νοτίως του Αγίου Αυγουστίνου [19] και που και σήμερα ακόμη ονομάζεται New Smyrna Beach (Ακτή της Νέας Σμύρνης).[20]  Όλος σχεδόν ο χώρος προς το εσωτερικό, πίσω από την αμμουδερή παραλία, ήταν σκεπασμένος με αγκαθωτά κακτοειδή, που κάτω τους φώλιαζαν αναρίθμη­τα φίδια και άλλα ερπετά, θα χρειαζόταν σκυλίσια δου­λειά για να αποδοθή η άξενη αυτή γη στην καλλιέργεια.

Μέ κεφάλαια που εξασφάλισε από άγγλους χρηματοδότες, ο Τέρνμπουλ πήγε στην Ανατολή για να στρατολόγηση αποίκους. Βάσει της αρχικής χορηγίας, έπρεπε να πάρη γύρω στους τετρακόσιους αποίκους, ένα για κάθε εκατό acres. Ξέροντας όμως πόσο δύσκολη θα ήταν η προσπάθεια γιά την απόδοσι της γης στην καλλιέργεια, ο Τέρνμπουλ μά­ζεψε τελικά 1403 αποίκους. Στις 17 Απριλίου του 1768, οκτώ καραβέλλες[21] ναυλωμένες από τον Τέρνμπουλ πέρασαν το Γιβραλτάρ και ξανοίχτηκαν προς τον Ατλαντικό. Πεντα­κόσιοι από τους αποίκους προήρχοντο άπό την Ελλάδα,[22] τα νησιά του Αιγαίου και τις Μικρασιατικές ακτές. Οί υπόλοιποι ήσαν άπό την Μινόρκα,[23] την Κορσική και την Νότιο Ιταλία. Αλλά και απ’ αυτούς οι περισσότεροι ήσαν Έλληνες που οι οικογένειες τους είχαν φύγει από χρόνια απ’ την Ελλάδα αναζητώντας καλύτερη τύχη εκτός της οθωμανικής επικράτειας ή για να αποφύγουν  διώξεις.

[1] Ο Σεραφείμ Κανούτας, Serapheim Canoutas) γεννήθηκε στο χωριό Νόστιμο της Ευρυτανίας το 1868 και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1944. Εκδότης, συγγραφέας, δικηγόρος. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Άσκησε δικηγορία στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη. Μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1905. Δικηγόρησε στη Βοστόνη ενώ το 1909 ονομάσθηκε επίτιμος πρόξενος της Ελλάδας στο Nashville του Tennessee. Εκδότης του περιοδικού Greek American Review (Βοστόνη, Μάρτιος 1917 – Απρίλιος 1918). Συγγραφέας των βιβλίων:  Ελληνο-Αμερικανικός Οδηγός (Νέα Υόρκη 1907, 1910, 1912, 1913, 1915),  Ο Σύμβουλος του Έλληνος στην Αμερική (Νέα Υόρκη 1915), Ο Σύμβουλος και Πρόχειρος Δικηγόρος του Έλληνος στην Αμερική (Νέα Υόρκη 1917), Ο Ελληνισμός εν Αμερική (Νέα Υόρκη 1918), και Christopher Columbus: A Greek Nobleman (Νέα Υόρκη 1943).