Οι Πομάκοι μέσα στον χρόνο και η αλλαξοπιστία τους

Είναι γνωστό ότι οι Αγριάνες (Πομάκοι) ήταν θρακικά φύλα που κατοικούσαν στα άγονα και ορεινά μέρη της ευρύτερης περιοχής της Ροδόπης και όχι μόνο, επί χιλιάδες χρόνια ζούσαν σαν κτηνοτρόφοι ή μισθοφόροι πολεμιστές των Αθηναίων, Μακεδόνων και Ρωμαίων. Πήραν μέρος στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου με αρχηγό τον Λάγγαρο με 1000 ιππείς ακοντιστές. Μάλιστα ο Μέγας Αλέξανδρος θα του έδινε ως σύζυγο την αδελφή του αν δεν πέθαινε ο Λάγγαρος.

Σήμερα οι Θράκες Αγριάνες – Πομάκοι από την πλευρά της Ελλάδος ζουν στα ορεινά της Ροδόπης (Έβρος, Ροδόπη, Ξάνθη). Αυτοί τα παλιά χρόνια λάτρευαν στα υπαίθρια ιερά τον ήρωα Ιππέα, ο οποίος ήταν ο μυθικός βασιλιάς των Θρακών Ρήσσος. Τα ιερά αυτά βρίσκονταν επάνω σε λόφους εύκολα προσβάσιμους σε όλους τους ανθρώπους άρρωστους ή υπέργηρους για να πραγματοποιήσουν την θυσία – προσφορά στον θεό. Ακόμα βρίσκονται εκεί μαρμάρινα πλακίδια με ανάγλυφη παράσταση του Θράκα Ιππέα, χάλκινα αγαλματίδια του ίδιου πάνω σε άλογο, όπως επίσης και οξυπύθμενοι αμφορίσκοι υγρών προσφορών στο θεό. Τα ιερά αυτά υπήρχαν μόνο όπου κατοικούσαν οι Θράκες.

Στα βυζαντινά χρόνια το όνομά τους από Αγριάνες έγινε Αχριάνες και η Ροδόπη ονομάστηκε Αχριδώ. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού στην Ροδόπη οι Ροδοπαίοι Θράκες – Αγριάνες του 4ου αιώνα ασπάσθηκαν και αυτοί τον χριστιανισμό, χτίστηκαν τότε πολλές εκκλησίες, παρεκκλήσια και μοναστήρια.

Από το 1344 και μετά αρχίζει ο σταδιακός εκβουλγαρισμός των Αγριάνων εξαιτίας της συνθήκης μεταξύ των Βυζαντινών και των Βουλγάρων, με την οποία η περιοχή τους περιήλθε εντός των βουλγαρικών συνόρων. Οπότε οι Αγριάνες που ήταν ήδη χριστιανοί, υιοθέτησαν αναγκαστικά την βουλγαρική γλώσσα. Από δε τις αρχές του 19ου αιώνα οι ορεσίβιοι κάτοικοι της Ροδόπης στην Ελλάδα και την Βουλγαρία είναι γνωστοί με το όνομα Πομάκοι.

Από το 1361-62 που καταλήφθηκε η Θράκη από τον αλλαξοπιστήσαντα Έλληνα χριστιανό Γαζή Εβρενός στην περιοχή μας άρχισαν να διαδραματίζονται διάφορα γεγονότα. Οι Αγριάνες – Πομάκοι βλέπουμε ότι ήταν επί χίλια χρόνια και πλέον έτη χριστιανοί μέχρι που έκανε την εμφάνιση στο προσκήνιο ο αλβανικής καταγωγής Μεχμέτ Πασάς Κιοπρουλού. Ήταν φανατικός διώκτης των χριστιανών και δεν ήθελε να υπάρχει τίποτα χριστιανικό εντός των ορίων της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Έτσι άρχισε τους μαζικούς και βίαιους εξισλαμισμούς των χριστιανών. Κατά την παράδοση των Βουλγάρων απείλησε τους Πομάκους ότι αν δεν προσέρχονταν στο Ισλάμ θα τους εξόντωνε. Το 1656 οι οθωμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην περιοχή όπου αφού συνέλαβαν τους προύχοντες των Πομάκων τους μετέφεραν στον τοπικό πασά της Φιλιππούπολης. Έτσι λοιπόν μετά από τις απειλές για τη ζωή τους, τα βασανιστήρια, τις στερήσεις, τις πιέσεις και τη βία, αναγκάστηκαν από το 1656 μέχρι το 1661 επί πέντε χρόνια ομαδικά οι προύχοντες των πομακικών χωριών μαζί με τους χριστιανούς ιερείς της περιοχής τους να οδηγούνται στο παλιό τζαμί της Φιλιππούπολης όπου και τους έκαναν περιτομή.

Όταν επέστρεψαν στα μέρη τους αφού είχαν κατηχηθεί κιόλας στην μουσουλμανική θρησκεία έφεραν μαζί τους και ιεροδιδασκάλους της νέας θρησκείας οπότε διαδόθηκε και επιβλήθηκε η νέα θρησκεία στους Πομάκους κατοίκους της Θράκης. Μετά από αυτό έγινε η μεγαλύτερη καταστροφή των χριστιανικών ιερών. Τότε καταστράφηκαν 218 εκκλησίες, 336 παρεκκλήσια και τα μοναστήρια της περιοχής της Ροδόπης.

Τα ερείπια της καταστροφής όπως και του Παπικίου Όρους παραμένουν έως και σήμερα σε πολλά μέρη. Είναι γνωστό ότι όλοι οι κάτοικοι του “Γιακά” στις παρυφές του Παπικίου Όρους διέμεναν πρώτα σε πομακοχώρια γύρω από τις μονές αυτές. Όλοι αυτοί εργάζονταν στα χωράφια και στα ζώα των μονών αυτών. Όταν γκρέμισαν οι Οθωμανοί τις μονές και τους αλλαξοπίστησαν τους μοίρασαν και την περιουσία των μονών, μετά δε από κάποια χρόνια κατέβηκαν σιγά – σιγά και δημιούργησαν τα νέα χωριά του “Γιακά”.

Έτσι βλέπουμε το σχέδιο των Πασάδων να πετυχαίνει και οι Αγριάνες – Πομάκοι σιγά – σιγά να χάνουν την ταυτότητά τους. Το γεγονός αυτό έχει μείνει ως ανάμνηση στις κοινότητες των Πομάκων.

Ο εξισλαμισμός τους δεν έγινε πάντοτε οικειοθελώς, πολλοί Πομάκοι προτίμησαν να πεθάνουν παρά να εξισλαμισθούν πηδώντας σε κάποιο βάραθρο. Στο πλήρως ενημερωμένο βιβλίο του Πέτρου Θεοχαρίδη “Πομάκοι οι μουσουλμάνοι της Ροδόπης” διαβάζουμε: “Η παράδοση της ομαδικής αυτοκτονίας των κοριτσιών είναι κοινή σε πολλά Πομακοχώρια. Σε όλες τις περιπτώσεις αναφέρεται ότι μικρές Πομακοπούλες προτίμησαν να γκρεμιστούν από ένα βράχο για να αποφύγουν τη σύλληψη από τους Τούρκους. Η συγκεκριμένη παράδοση εντάσσεται σε ένα κύκλο ανάλογων παραδόσεων που πιστεύεται ότι ανάγονται χρονολογικά στο 16ο-17ο αιώνα, περίοδο του βίαιου εξισλαμισμού των Πομάκων της οροσειράς της Ροδόπης.

Κοντά στη Γλαύκη υπάρχει ένας απότομος γκρεμός που οι κάτοικοι της Γλαύκης ονομάζουν Γκουλέμ Κάμεν (μεγάλος βράχος) ή Μόμτσκι Κάμεν (βράχος του κοριτσιού). Σύμφωνα με την παράδοση από αυτό το βράχο αυτοκτόνησαν κορίτσια του χωριού έχοντας δεθεί η μία από τα μαλλιά της άλλης.

Η ίδια παράδοση αναφέρεται και για τον απότομο βράχο που βρίσκεται βόρεια του χωριού Ωραίο. Βράχο με την ονομασία Μόμτσκι Κάμεν συναντάμε επίσης στα βόρεια της Κοτάνης κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα καθώς επίσης και δίπλα σε κορυφή ύψους 1100 μέτρων σε απόσταση μιας περίπου ώρας βορειοανατολικά της Πάχνης. Ίδια παράδοση αυτοκτονίας των Πομακισσών για να ξεφύγουν τη σύλληψη των Τούρκων αναφέρεται και στο χωριό Αιώρα στην τοποθεσία “Μαρίνα”. Στα Μάνταινα πάλι, η ονομασία που δίνεται στον αντίστοιχο βράχο είναι “Τσερβέν Κάμεν” (κόκκινη πέτρα).

Σε πολλές περιπτώσεις αναφέρεται ότι βρέθηκαν κατά το παρελθόν διάφορα αντικείμενα (όπως π.χ. δαχτυλίδια) στη βάση του γκρεμού. Δε μπορούμε σήμερα να γνωρίζουμε εάν οι παραδόσεις αυτές αντιστοιχούν σε ένα και μόνο ιστορικό γεγονός που έμεινε βαθιά χαραγμένο στη μνήμη των Πομάκων έτσι που να ταυτίζουν κάθε απότομο βράχο με την ιστορία της ομαδικής θυσίας των κοριτσιών ή εάν πρόκειται πραγματικά για διαφορετικά συμβάντα.

Αξίζει, πάντως, να αναφέρουμε ότι αντίστοιχες παραδόσεις θυσίας κοριτσιών για να αποφύγουν τη σύλληψη από Τούρκους συναντάμε και στα Πομακοχώρια της Βουλγαρίας. Τέτοιες τοποθεσίες υπάρχουν στο Σμόλιαν (βράχος Νεβιάστα), στη Σιρόκα Λάκα και κοντά στο Ζλάτογκραντ (Μόμιν Κάμεν)”.

Στην Ροδόπη πάλι από μαρτυρίες και θύμισες των καταγομένων σλαβόφωνων κατοίκων από το χωριό Ποντίκια δίπλα στον Κέχρο που κατέγραψαν οι Βουλγάρες καθηγήτριες Dr Lilya Slavkov και Boryana Dimitrova μας ενημερώνουν: Όταν έγινε ο υποχρεωτικός εκμωαμεθανισμός των Πομάκων της περιοχής, τους μετέφεραν όλους στην περιοχή Σέχιμα Κεδίκ (γρήγορο Πέρασμα, Πέρασμα επιλογής). Όσοι από φόβο ασπάσθηκαν τον μωαμεθανισμό έμειναν ζωντανοί. Πρόκειται για τους ανθρώπους που κατάγονται από τα πομάκικα χωριά Κέχρος, Χαράδρα, Άνω Καμπή, Βούρλα, Κάμπος, Κάτω Καμπή, Κερασιά, Χαμηλό, Χλόη, Μικρό Κέχρο και όλα τα άλλα ορεινά πομάκικα χωριά. Όσοι αρνήθηκαν να δεχθούν το Ισλάμ, σφαγιάσθηκαν στην περιοχή Kanara Kedik (Πέρασμα Σφαγής, ανοιχτή πληγή αίματος). Την εποχή εκείνη χρονολογείται και το όνομα της τοποθεσίας Kuziler (κορίτσια). Εδώ στην περιοχή Kojaele, 40 κορίτσια σφαγιάσθηκαν επειδή αρνήθηκαν να δεχθούν τον υποχρεωτικό εκμωαμεθανισμό. Μένοντας στη θύμηση των Πομάκων η σφαγή αυτή των 40 κοριτσιών έκτοτε διοργάνωναν θυσία κουρμπάνι στη μνήμη τους. Όταν όμως έχωσε τα νύχια του γερά το μακρύ χέρι του εκεί, το γνωστό κέντρο της Κομοτηνής άλλαξαν τον σκοπό της εκδήλωσης αυτής. Έτσι λοιπόν 40 ημέρες μετά το Χιντερλές έξω από την Χλόη τελούν πανηγύρι με θυσία – κουρμπάνι και εορτάζουν το Kirk (40) παρουσία μάλιστα και υπαλλήλου του τουρκικού προξενείου Κομοτηνής, δηλαδή ότι εκεί δήθεν θυσιάστηκαν 40 Γαζήδες Οθωμανοί όταν πήγαν να καταλάβουν την Θράκη. Το παραμύθι αυτό τους επιβλήθηκε αφού τους άλλαξαν και την τοποθεσία, άλλωστε ποιος Πομάκος θα μπορούσε να έλθει ενάντια στην ψεύτικη ιστορία αυτή που έφτιαξε το μακρύ χέρι της Τουρκίας. Είναι γνωστό ότι οι Πομάκοι δεν είχαν καμία σχέση με την εκστρατεία του αλλαξοπιστήσαντα Έλληνα Γαζή Εβρενός κατακτητή της Θράκης.

Μια άλλη θύμηση των σλαβοφώνων υπάρχει στο χωριό Yuchkatlar. Αυτό το όνομα προήλθε από 3 κορίτσια που σφαγιάσθηκαν σε αυτό το μέρος γιατί αρνήθηκαν να γίνουν μωαμεθανές. Επίσης από αναμνήσεις κατοίκων του χωριού Ποντίκια και από έρευνα Βούλγαρων πανεπιστημιακών διαπίστωσαν ότι πολλοί κάτοικοι από αυτό το χωριό συγγενεύουν εξ αίματος με τους Πομάκους του Κέχρου και των άλλων γύρω πομακικών χωριών.

Όπως με ενημέρωσε χριστιανός κάτοικος της Α’ Κερασιάς γνώριζε μια σοβαρή και σεβάσμια Πομάκα μουσουλμάνα του χωριού. Αυτή κάθε Πάσχα τους ζητούσε το κόκκινο αυγό που αφού το έτρωγε μπροστά τους έτριβε τα τσόφλια στα χέρια της και σκόρπιζε τα τρίμματα παντού στο χωράφι της. Όταν την ρώτησε γιατί το κάνει αυτό τον απάντησε ότι από πάππου προς πάππου πάντα έλεγαν ότι πρώτα πρέπει να μπει το κόκκινο τσόφλι από το αυγό στο χωράφι και ύστερα να σπαρθεί. Ακολούθως μαζί με τον άνδρα της έσπερναν με το άροτρο και το μουλάρι. Πριν όμως ξεκινήσουν το όργωμα σταύρωναν το χώμα με τα χέρια τους. Επίσης όταν έψηνε το ψωμί η μουσουλμάνα στον ξυλόφουρνο έκαμνε τον σταυρό επάνω στο ψωμί. Όταν τους ρώτησε γιατί κάνουν τον σταυρό του είπανε ότι έτσι το βρήκαν από τους γονείς και τους παππούδες τους και δεν γνωρίζουν τον λόγο. Ο λόγος βέβαια είναι γνωστός αλλά τι να πεις σε έναν άνθρωπο που δεν γνωρίζει.

Τη δεκαετία του ’80 ήμουν κυνηγός και θυμάμαι που κυνηγούσα με Πομάκους από τη Σαρακηνή σε συζητήσεις που είχα μαζί τους μου έλεγαν ότι στο παλαιό νεκροταφείο τους όταν ανοίγουν νέους τάφους βρίσκουν χάλκινους σταυρούς, έτσι αναγκάστηκαν να μεταφέρουν τα νεκροταφεία τους σε άλλο σημείο. Τους έλεγα ψάξτε, ρωτήστε γιατί βρίσκεται σταυρούς εκεί που είναι θαμμένοι οι πρόγονοί σας.

Όπως προείπαμε και παραπάνω είναι γνωστό ότι η αλλαξοπιστία των Πομάκων από τον χριστιανισμό στον μωαμεθανισμό έγινε είτε με την θέλησή τους είτε υποχρεωτικά. Το θέμα μας από εδώ και πέρα είναι ότι κανείς δεν τους λέει, ούτε μπορεί να τους υποχρεώσει, ούτε έχει το δικαίωμα να αλλάξουν την θρησκεία τους, μπορούν να πιστεύουν ότι και όπου θέλουν, στην δημοκρατική Ελλάδα απολαμβάνουν πλήρη ελευθεριών θα πρέπει όμως να αγωνισθούν για να κρατήσουν την πομακική καταγωγή τους γιατί λαός που δεν κρατάει την καταγωγή του είναι καταδικασμένος να απορροφηθεί και να χαθεί από αυτούς που τον ποδηγετούν μέσω των μισθωτών οργάνων τους.

Πολλοί Πομάκοι θεωρούν τον εαυτό τους σαν υιοθετημένο παιδί που δεν γνωρίζει την προέλευσή του αλλά και αρνείται να την μάθει λόγω των θετών γονέων του. Θα πρέπει να ερευνήσουν και να μάθουν την καταγωγή και την ιστορία τους και να μεταλαμπαδεύσουν τα ήθη και τα έθιμα στα παιδιά τους, ώστε να γνωρίσουν και αυτά το παρελθόν τους και να είναι περήφανα που είναι Πομάκοι.

Για να γίνουν όμως αυτά θα πρέπει να κρατήσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά που κληρονόμησαν από τους προγόνους τους. Επίσης να κρατήσουν την γλώσσα τους που κινδυνεύει να χαθεί, κινδυνεύει μάλιστα και από την άχρηστη τουρκική γλώσσα γι’ αυτούς που τους διδάσκουν στα σχολεία που έπρεπε ήδη από χθες να καταργηθεί. Γι’ αυτό λοιπόν οι Πομάκοι εκτός από τον μουσουλμανισμό τους θα πρέπει να υπερασπιστούν να κρατήσουν και να απαιτήσουν να τους διδάσκουν στα σχολεία και τη γλώσσα τους.

Η λαϊκή παροιμία “σφάξε αγά μου να αγιάσω” αποτυπώνει πλήρως την παραίτηση, την άφεση στην μοίρα χωρίς την μηδαμινή προσπάθεια. Έτσι λοιπόν θα περιμένουν τον “αγά” που δεν έχουν καμία σχέση με αυτόν ή θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη τους ως Πομάκοι.

Η άγνοια είναι μια άλλη μορφή καταδίκης τους σε θάνατο, μη γνωρίζοντας ποιοι είναι, από πού προέρχονται, την ιστορία τους. Όλα αυτά είναι ένα ασυγχώρητο λάθος που χρειάζεται άμεσα διόρθωση από τους ίδιους τους Πομάκους και μόνο από αυτούς.

Του Παράσχου Ανδρούτσου

Από τον Χρόνο Κομοτηνής
Σύνδεσμος: https://xronos.gr/arthra/oi-pomakoi-mesa-ston-hrono-kai-i-allaxopistia-toys