Τα βάσανα των “προσφύγων της Μικρασίας” σε έκθεση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Η πείνα, ο τύφος, η ελονοσία, η φυματίωση και η έλλειψη στέγασης και ύδρευσης συνθέτουν την εικόνα της ελληνικής προσφυγιάς στην πατρίδα μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Η Ελονοσία όμως υπήρξε το μεγαλύτερο βάσανο των προσφύγων, εκείνο που τους αποδεκάτισε.

Το 1922 η Ελλάδα ήταν ένα κράτος 5 εκατ. με περιορισμένους φυσικούς πόρους, διχασμένο πολιτικά και οικονομικά κατεστραμμένο. Και ξαφνικά έπρεπε να επιλύσει άμεσα ένα οξύ πρόβλημα, αυτό της στέγασης κυρίως γυναικών και παιδιών κάτω των 10 ετών. Το προσφυγικό πρόβλημα θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε το ελληνικό κράτος στις αρχές του 20ού αιώνα: το 1,5 εκατ. των προσφύγων από την καθ’ ημάς Ανατολή που έφτασε στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την επακόλουθη Ανταλλαγή πληθυσμών ανέτρεψε πλήρως την πληθυσμιακή ισορροπία και σε κάποιο βαθμό διατάραξε την κοινωνική συνοχή. Δεν δέχθηκαν όλοι με ανοικτές αγκάλες τους πρόσφυγες. Η γνωστή συγγραφέας Πηνελόπη Δέλτα, εγκατεστημένη στην Κηφισιά, πρωτοστάτησε στην υποδοχή και μέριμνα για τους πρόσφυγες, πανελλαδικά αλλά και τοπικά στη Νέα Ερυθραία, που ήταν κοντά στο σπίτι της.

Αυτή την χρονική περίοδο, παρουσιάζεται μία έκθεση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο με θέμα «Από τη Μεγάλη… στη Σύγχρονη Ελλάδα». Πραγματοποιείται με την αποκλειστική χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς και θα είναι επισκέψιμη έως τις 30 Ιουνίου 2025.

Μία ενδεικτική μαρτυρία από την έκθεση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Η εφημερίδα “Η Βιοπάλη” τον Οκτώβριο του 1908 έγραφε¹ για τη Νέα Αγχίαλο:

Εις τον επισκεπτόμενον την Ν. Αγχίαλον η πρώτη εντύπωσις είνε η… ωχρότης των κατοίκων της. Όλοι άνευ ουδεμιάς σχεδόν εξαιρέσεως υποφέρουν από πυρετούς […]. Τα δε αίτια της καταστάσεως ταύτης ανάγονται εις τα εξής τρία:

1ον) Λόγω της γειτνιάσεως του έλους.
2ον) Λόγω της ελλείψεως ύδατος και δη ποτίμου τοιούτου.
3ον) Διότι αι οικίαι ωκοδομήθησαν σχεδόν εναντίον παντός στοιχειώδους όρου υγιεινής.

Τα τρία αυτά αίτια επέφερον την αληθή αυτήν θεομηνίαν, ήτις σήμερον μαστίζει την πόλιν της Ν. Αγχιάλου, εις ην εύρον άσυλον τόσαι ανθρώπιναι υπάρξεις, αίτινες εζήτησαν καταφύγιον και κυριολεκτικά δικαίωμα υπάρξεως εις την πραγματικήν των μητέρα Ελλάδα. […]

Εις τον εκ 1526 στρεμμάτων αποτελούμενον συνοικισμόν ευρίσκονται ωκοδομημέναι περί τας 835 περίπου οικίας, αίτινες από μακράν έχουν μελαγχολικήν την όψιν καθώς είναι μονώροφοι και αχρωμάτιστοι μικροκατοικίαι. […] Φρονώ δε –λυπούμαι να το είπω– ότι αι οικίαι αυταί, ως είνε ωκοδομημέναι, δεν θα μακροημερεύσουν, αλλά θ’ αρχίσουν να καταρρέουν δίκην χαρτίνων πύργων προ των συνήθως εκείσε επισυμβαινόντων αφθόνων του φθινοπώρου βροχών.

1. Στο A. Καπανιάρης, Aπό την Αγχίαλο της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Νέα Αγχίαλο Μαγνησίας – Μνήμες προσφυγιάς και ιστορίες συνεργατικότητας – Πτυχές της συνεταιριστικής ιστορίας στη Θεσσαλία. Βόλος: Αγροτικός Οινοποιητικός Συνεταιρισμός Νέας Αγχιάλου «Η Δήμητρα» , 2021.