Ο Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Κώστας Α. Λάβδας στην ΡΗΡ για την εμπόλεμη κατάσταση στην Μέση Ανατολή

Αθήνα.- Η δολοφονία του ηγέτη της Χαμάς, Γιαχία Σινουάρ, από ορισμένους ηγέτες έχει χαρακτηριστεί ως “καλός οιωνός” για λήξει του Πολέμου στην Μέση Ανατολή. Είναι, όμως έτσι; Σε αντίθεση με τη θέση αυτή, μία άλλη δολοφονία, η δολοφονία του ηγέτη της Χεσμπολάχ, Χασράν Νασάλα, ακολουθήθηκε από Χερσαία εισβολή του Ισραήλ στο Λίβανο, με αποτέλεσμα, αντί εκτόνωσης η κατάσταση στη Μέση Ανατολή να κλιμακωθεί περισσότερο.

Από την έναρξη του πολέμου, έχουν σκοτωθεί, ακόμη: Ο Σαλέχ Αλ Αρούρι, αναπληρωτής πρόεδρος του καθοδηγητικού συμβουλίου της Χαμάς,  ο Μαρουάν Ίσα, Μοχάμεντ Ντέιφ,  στενός συνεργάτης του Σινουάρ, ο Φουάντ Σουκρ ιδρυτικό μέλος της Χεζμπολάχ, ο Ισμαήλ Χανίγια, ο πρόεδρος του καθοδηγητικού συμβουλίου της Χαμάς.

Η Panhellenic Post, με τη βοήθεια της συνεργάτιδας Μαργαρίτας Βαρθολομαίου, θέλοντας να φωτίσει τα πολεμικά συμβαίνοντα στον ευαίσθητο, για την Παγκόσμια Ειρήνη, χώρο της Μέσης Ανατολής,   έθεσε το θέμα σε διακεκριμένους καθηγητές Πανεπιστημίων και ζήτησε την άποψη τους. Μέχρι τώρα μίλησαν στην ΡΗΡ για τα συμβαίνοντα στον χώρο της Μέσης Ανατολής οι καθηγητές κ.κ. Κωνσταντίνος Γρίβας,  Ιωάννης Μάζης, Κωνσταντίνος Φίλης και  Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος.

Σήμερα στην Μαργαρίτα Βαρθολομαίου μιλάει ο Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, Κώστας Α. Λάβδας.

Η συνέντευξη έχει ως ακολούθως:

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ

ΕΡ: Ποιες προεκτάσεις πιθανολογείτε ότι θα πάρουν αυτές οι συγκρούσεις μέσα στο επόμενο διάστημα;

ΑΠ: Η αντίδραση του Ιραν στα επιτυχημένα χτυπήματα του Ισραήλ εναντίον των ηγετών της Χεζμπολάχ και της Χαμάς ήταν μόνον οριακά σοβαρότερη από την αντίστοιχη αντίδραση του περασμένου Απριλίου. Εάν το Ισραήλ επιλέξει σοβαρή ανταπάντηση, το πιθανότερο σενάριο θα είναι ο συστηματικός βομβαρδισμός υποδομών, βάσεων και κέντρων διοίκησης και ηγεσίας. Εάν το Ιραν με τη σειρά του ανταπαντήσει, παγιδευμένο σε μια διαδικασία tit-for-tat, τότε η επόμενη φάση μπορεί να είναι η καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος του Ιραν, με μεγάλες συνέπειες για το καθεστώς της Τεχεράνης.

Το βέβαιο είναι ότι το Ιραν δεν είναι έτοιμο για έναν κανονικό διακρατικό πόλεμο με το Ισραήλ, παρά τις ανταλλαγές πληγμάτων. Παράλληλα, το θεοκρατικό βαθύ κράτος (Χαμενεϊ και Φρουροί της Επανάστασης) είναι πλέον ελάχιστα δημοφιλές σε σημαντικά στρώματα ειδικά στα αστικά κέντρα του Ιράν. Τα επόμενα χτυπήματα του Ισραήλ μπορεί να οδηγήσουν σε υπαρξιακά διλήμματα για το αυταρχικό καθεστώς της Τεχεράνης, να οδηγήσουν σε ισχυροποίηση της λανθάνουσας αντιπολίτευσης στο εσωτερικό του Ιράν και την ακόμη μεγαλύτερη απονομιμοποίηση του καθεστώτος. Η ιρανική κοινωνία ασφυκτιά και επιθυμεί να ξεφορτωθεί τους Φρουρούς της Επανάστασης και το θεοκρατικό καθεστώς του Χαμενεϊ.

Τα περασμένα χρόνια, οι Φρουροί της Επανάστασης πέτυχαν μεν στην πολιτική στρατολόγησης ακόμη και πέραν του σιϊτικού Ισλαμ, π.χ. σε σουνιτικές περιοχές της Συρίας και του Ιράκ, αλλά απέτυχαν στρατηγικά διότι οι προσπάθειές τους αυτές προκάλεσαν αντιδράσεις στα σουνιτικά αραβικά κράτη από το Μαρόκο μέχρι την Ιορδανία και τη Σαουδική Αραβία.

Αν στραφούμε στο ζήτημα του Λιβάνου, το Ισραήλ είναι αδύνατον να σταματήσει τις επιχειρήσεις αν δεν εξασφαλίσει μια επαρκή ζώνη ασφαλείας στο νότιο Λίβανο, ώστε να επιστρέψουν στα σπίτια τους οι κάτοικοι περιοχών του βόρειου Ισραήλ που βρισκόταν συνεχώς υπό τη πίεση και τα χτυπήματα της Χεζμπολάχ.

Όσο για τις πιθανότητες γενικότερης, πραγματικά μεγάλης ανάφλεξης, αυτές υπάρχουν αλλά παραμένουν πολύ περιορισμένες, παρά τις αντιδράσεις που θα δούμε τις επόμενες εβδομάδες. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες αραβικές χώρες αυτή τη στιγμή προτιμούν να παραμείνουν αδρανείς μέχρι το Ισραήλ, με τη βοήθεια της Δύσης, κατορθώσει να εξουδετερώσει τόσο την Χεζμπολάχ όσο και την Χαμάς.

ΕΡ: Ποιες είναι οι διαστάσεις που θα έχουν για την χώρα μας τα αιματηρά αυτά γεγονότα;

ΑΠ: Θα δούμε πιθανή αύξηση των μεταναστευτικών ροών, εάν η κρίση δεν διευθετηθεί σχετικά σύντομα. Από την άλλη πλευρά, η εξουδετέρωση της Χεζμπολάχ και της Χαμάς αλλά και των Χούτι της Υεμένης που στηρίζονται στο Ιραν, εάν επιτευχθεί έστω προσωρινά, θα είναι εξέλιξη εξαιρετικά θετική τόσο για την ειρήνη όσο και για το διεθνές εμπόριο.

ΕΡ: Tι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει προκειμένου να σταματήσουν οι εχθροπραξίες, οι οποίες είναι σίγουρο ότι θα αφήσουν πίσω τους ένα μακρύ κατάλογο από ανθρώπινες απώλειες και κατά πόσο αυτό είναι εφικτό κι όχι ουτοπικό;

ΑΠ: Χωρίς περιστροφές, είναι σημαντικό να αποδυναμωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και οι Χούτι και, στη συνέχεια, στην επόμενη φάση, να υπάρξει διάθεση και εκ μέρους του Ισραήλ για διαπραγματεύσεις που θα συμπεριλάβουν και την αναζήτηση σεναρίων σε σχέση με την λύση των δυο κρατών που αναμένει από δεκαετίες η διεθνής κοινότητα.

ΕΡ: Ποιος είναι ο ρόλος που πρέπει να διαδραματίσουν οι ΗΠΑ στην έκρυθμη κατάσταση της Μέσης Ανατολής και πιο συγκεκριμένα ο νέος Πρόεδρος; Γιατί η Κίνα και η Ρωσία είναι θεατές σ’ αυτό το αιματοκύλισμα;

ΑΠ: Ορθώς η Δύση στηρίζει το Ισραήλ σε αυτή τη φάση της σύγκρουσης. Παράλληλα, οι ΗΠΑ, η Αίγυπτος και το Κατάρ έχουν διαμορφώσει ένα πλαίσιο τριμερούς παρέμβασης για εκεχειρία στη Γάζα, πρωτοβουλία που υποστηρίχθηκε περαιτέρω, με κοινή δήλωση της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Βρετανίας για αποκλιμάκωση στην Μέση Ανατολή. Η μονίμως επισπεύδουσα Τουρκία βρίσκεται σήμερα σε μειονεκτική θέση για διαμεσολάβηση, λόγω της ανοικτής στήριξης στη Χαμάς και τη διεθνή ισλαμιστική τρομοκρατία και της εξίσου ανοικτής σύγκρουσης με το Ισραήλ.

ΕΡ: Μπορούν οι Περιφερειακές δυνάμεις (Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία, Κατάρ), να παίξουν ενεργό ρόλο, έτσι ώστε να αποσοβηθεί η κρίση;

ΑΠ: Οι περιφερειακοί παράγοντες διαδραματίζουν ρόλους που αντανακλούν τα συμφέροντά τους στην περιοχή. Όπως επισημάνθηκε πιο πάνω, οι περισσότερες αραβικές χώρες δεν επιθυμούν το Ιράν να βγεί ισχυρό από αυτή την κρίση, αντίθετα, την αντιμετωπίζουν ως ευκαιρία αποδυνάμωσης του καθεστώτος της Τεχεράνης. Παράλληλα, είναι εύστοχη η επικέντρωση του Ισραήλ στην προσπάθεια να αναγνωριστούν οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν ως τρομοκρατική οργάνωση. Ο χαρακτηρισμός των Φρουρών της Επανάστασης ως τρομοκρατικής οργάνωσης θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί (επειδή αποτελούν διακριτό αλλά αναπόσπαστο θεσμικό σύστημα της κεντρικής δομής του σημερινού ιρανικού κράτους) ενώ ούτε η Ρωσία ούτε η Κίνα θα το επιτρέψουν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Όμως είναι μια κίνηση επωφελής όχι μόνο για το Ισραήλ και ολόκληρη τη Μέση Ανατολή αλλά και για τον λαό του Ιράν, ο οποίος υποφέρει υπό το βάναυσο θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης. Η πίεση σε αυτή την κατεύθυνση εστιάζει τη συζήτηση στη σωστή κατεύθυνση, αναδεικνύοντας παράλληλα τις ρωγμές στο εσωτερικό του Ιράν.

ΕΡ: Ο Στίβεν Χέιντζ, πρόεδρος του φιλανθρωπικού οργανισμού Rockefeller Brothers Fund, ανέφερε προσφάτως ότι «οι θεσμοί που καθοδήγησαν τις διεθνείς σχέσεις και επέφεραν λύση στα παγκόσμια προβλήματα, κατά τα μέσα του 20ου αιώνα, είναι σαφές πως δεν είναι πλέον ικανοί να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της νέας χιλιετίας». «Είναι αναποτελεσματικοί, ατελέσφοροι, αναχρονιστικοί και σε ορισμένες περιπτώσεις, απλώς παρωχημένοι». Κλείνοντας, εσείς τι πιστεύετε γι’ αυτό και ποια είναι η ευχή σας;

ΑΠ: Μεγάλο και κρίσιμο ζήτημα, αλλά μόνον εν μέρει μπορώ να συμφωνήσω με την άποψη αυτή. Είναι γεγονός ότι μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου υιοθετήθηκαν θεσμοί που κατόρθωσαν σε ένα βαθμό να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της εγκαθίδρυσης της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης και της οικονομικής ανάπτυξης. Συνδυάστηκαν όμως με την ανάδυση του Ψυχρού Πολέμου και την ισορροπίας του τρόμου μέσω της οποίας, σε τελική ανάλυση, επιβίωσε ο ψυχροπολεμικός διπολισμός χωρίς να εξελιχθεί σε πυρηνικό όλεθρο. Στην πραγματικότητα, σήμερα υπάρχουν μεγαλύτερες δυνατότητες αποφυγής γενικευμένων συγκρούσεων, παρότι έχουν αυξηθεί οι πιθανότητες περιφερειακών συγκρούσεων. Με άλλα λόγια, η πιθανότητα επέκτασης των περιφερειακών συγκρούσεων όπως αυτή στην Μέση Ανατολή με τρόπο που θα απορροφήσει δυνάμεις και θα ομαδοποιήσει στρατηγικές σε παγκόσμιο επίπεδο είναι σήμερα σχετικά μικρή. Αυτό οφείλεται (α) στο είδος και το περιεχόμενο των συγκεκριμένων συγκρούσεων και (β) στα χαρακτηριστικά του αναδυόμενου διεθνούς συστήματος. Ως προς το (α), τα πράγματα θα ήταν προφανώς διαφορετικά εάν π.χ. ο Πούτιν είχε επιτεθεί στη Σουηδία (φθονώντας τη δόξα του Μεγάλου Πέτρου στον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο) αντί της Ουκρανίας. Στην πραγματικότητα, το δημόσιο αφήγημα που διακινείται και επιμένει ότι ο Πούτιν πρέπει να ηττηθεί κατά κράτος γιατί «βρισκόμαστε πάλι στη δεκαετία του 1930», κλπ., αγνοεί τόσο τις συνθήκες του σημερινού διεθνούς συστήματος όσο και τη δυναμική του πολέμου των διαδόχων κρατών της ΕΣΣΔ.

Ως προς το (β), έχω από χρόνια εξηγήσει ότι ο υβριδικός κόσμος που αναδύεται κινδυνεύει περισσότερο από την αύξηση των σκληρών περιφερειακών συγκρούσεων και λιγότερο από έναν παγκόσμιο πόλεμο. Ο κόσμος που αναδύεται είναι πολυπολικός και πολυκεντρικός. Ακριβέστερα, οδηγεί στη διαμόρφωση ενός διεθνούς συστήματος που θα απαρτίζεται από λίγους, ίσως τέσσερις αλλά κατά κανένα τρόπο δυο, πόλους και πολλά, ίσως 7-10, επιμέρους κέντρα. Για τη διάκριση μεταξύ μεγάλων και μεσαίων δυνάμεων παραμένουν διαφωνίες, θεωρώ υπερβολικά συμβατική και απαρχαιωμένη την άποψη που περιορίζει την έννοια των «μεγάλων δυνάμεων» στα κράτη που κατέχουν μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία). Η διάκριση, αντίθετα, μεταξύ πυρηνικών και συμβατικών δυνάμεων έχει μεγαλύτερη σημασία. Σε κάθε περίπτωση, στο αναδυόμενο σύστημα, οι μεσαίες δυνάμεις διαδραματίζουν ολοένα σημαντικότερους ρόλους. Οι μεσαίες δυνάμεις δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα, στρατηγικά ή τακτικά, όμως ο συνδυασμός οικονομικής ισχύος ή δυνατοτήτων, γεωπολιτικής θέσης και ρόλων σε διεθνή ή περιφερειακά δίκτυα τους ανοίγει το δρόμο στην πιθανότητα να καταστούν κέντρα (και όχι πόλοι, όπως λανθασμένα ενίοτε υποστηρίζεται) επιδραστικών διεθνών διαδράσεων.

Η αναδυόμενη σημασία των μεσαίων και περιφερειακών δυνάμεων (Αυστραλία, Γερμανία, Βραζιλία, Αργεντινή, Ιαπωνία, Τουρκία, Ιταλία, Νότια Αφρική, Νότια Κορέα, Ινδονησία, Καναδάς) κουμπώνει εξαιρετικά με τα βασικά χαρακτηριστικά του αναδυόμενου συστήματος. Οι στρατηγικές των μεσαίων δυνάμεων γενικά διαψεύδουν τις απλουστευτικές κατατάξεις σε «άξονες» του Καλού και του Κακού, της Δημοκρατίας και του Αυταρχισμού. Επίσης, ακριβώς επειδή ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι η ρευστότητα, το αναδυόμενο σύστημα ευνοεί ποικίλες μετακινήσεις και μετατοπίσεις που αντανακλούν επιμέρους πεδία συγκλινόντων συμφερόντων περισσότερο από μακροχρόνιες ιστορικές συμμαχίες. Οι τελευταίες είναι σημαντικές, αλλά καθίστανται σπανιότερες και περισσότερο ευάλωτες σε διακυμάνσεις.

Παράλληλα, ορισμένα ειδικότερα πεδία όπως η κυβερνοασφάλεια επιτείνουν τη σημασία των πολλαπλών κέντρων αλλά και της κινητικότητας μεταξύ των οντοτήτων που παροδικά συνθέτουν τους διαφορετικούς πόλους. Με δυο λόγια, παρατηρούμε τη διαμόρφωση ενός νέου, σύνθετου αστερισμού: ένας περιορισμένος αριθμός πόλων (πιθανόν τέσσερις, πάντως περισσότεροι από δύο) και ένας μεγαλύτερος αριθμός κέντρων ή αναδυόμενων κέντρων, αποτελούμενων από μία ή περισσότερες μεσαίες δυνάμεις που προσπαθούν να επιτύχουν ρόλους τόσο εντός όσο και μεταξύ διαφορετικών πόλων.

Σύντομο βιογραφικό

* Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ πολλών άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts στις ΗΠΑ.