Τι σημαίνει η λύση δύο κρατών για Ισραήλ και Παλαιστίνη – Ποια είναι τα εμπόδια

Ο πόλεμος της Γάζας έχει επαναφέρει στο προσκήνιο τη συζήτηση που αφορά στη λύση δύο κρατών για την επίλυση της σύγκρουσης, που εξακολουθεί να θεωρείται από πολλές χώρες ως ο δρόμος προς την ειρήνη, παρόλο που η διαπραγματευτική διαδικασία έχει τελματώσει για μια δεκαετία.

Σχεδόν επτά μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στη Γάζα, οι ΗΠΑ που αποτελούν τον πιο στενό σύμμαχο του Ισραήλ, έχουν διαμηνύσει ότι τόσο η ασφάλεια του Ισραήλ όσο και η μελλοντική ανοικοδόμηση της Γάζας δεν δύναται να επιτευχθούν χωρίς βήματα προς ένα παλαιστινιακό κράτος.

Στο μεταξύ, το Ισραήλ, κατά του οποίου έχουν ενταθεί οι διεθνείς πιέσεις, εξέφρασε την οργή του για την απόφαση της Ισπανίας, της Ιρλανδίας και της Νορβηγίας να αναγνωρίσουν επίσημα ένα παλαιστινιακό κράτος. Η Μαδρίτη, το Δουβλίνο και το Όσλο επισήμαναν ότι η κίνησή τους αποτελεί έναν τρόπο για να επιταχυνθούν οι προσπάθειες για επίτευξη κατάπαυσης του πυρός στον πόλεμο του Ισραήλ με τη Χαμάς στη Γάζα.

Η Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία ασκεί περιορισμένη αυτοδιοίκηση στην υπό ισραηλινή στρατιωτική κατοχή Δυτική Όχθη, χαιρέτισε την κίνηση, ενώ το Ισραήλ ανακάλεσε τους πρεσβευτές του σε ένδειξη διαμαρτυρίας, λέγοντας ότι τέτοιες κινήσεις θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την κυριαρχία και την ασφάλειά του.

Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει επανειλημμένως διαμηνύσει ότι ένα κυρίαρχο παλαιστινιακό κράτος, θα αποτελούσε «υπαρξιακό κίνδυνο» για το Ισραήλ.

Η λύση των δύο κρατών προβλέπει την ύπαρξη ισραηλινού και παλαιστινιακού κράτους το ένα δίπλα στο άλλο.

Ζητήματα που διαχρονικά εμποδίζουν την πρόοδο των συζητήσεων επί της λύσης των δύο κρατών αφορούν στη διένεξη μεταξύ των δύο πλευρών σχετικά με τους εβραϊκούς οικισμούς στα κατεχόμενα εδάφη που οι Παλαιστίνιοι θεωρούν ότι θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στο παλαιστινιακό κράτος, αλλά και ζητήματα  όπως τα σύνορα, η επιστροφή των Παλαιστινίων προσφύγων και το καθεστώς της Ιερουσαλήμ, μιας αρχαίας πόλης ιερής και για τις δύο πλευρές.

Η προέλευση της λύσης των δύο κρατών

Στη βρετανική Παλαιστίνη υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ Αράβων και Εβραίων που είχαν μεταναστεύσει στην περιοχή καθώς διέφυγαν από την Ευρώπη όπου αντιμετώπιζαν διώξεις.

Το 1947, τα Ηνωμένα Έθνη συμφώνησαν σε ένα σχέδιο διχοτόμησης της Παλαιστίνης το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία ενός αραβικού και εβραϊκού κράτους και την Ιερουσαλήμ υπό διεθνή κυριαρχία. Οι Εβραίοι αποδέχθηκαν το σχέδιο, το οποίο τους έδωσε το 56% της γης ενώ ο Αραβικός Σύνδεσμος το απέρριψε.

Το κράτος του Ισραήλ ανακηρύχθηκε στις 14 Μαΐου 1948. Μια μέρα αργότερα, πέντε αραβικά κράτη εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον του. Ο πόλεμος έληξε με το Ισραήλ να ελέγχει το 77% της επικράτειας.

Περίπου 700.000 Παλαιστίνιοι διέφυγαν ή εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους, καταλήγοντας στην Ιορδανία, τον Λίβανο και τη Συρία καθώς και στη Λωρίδα της Γάζας, τη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ.

Στον πόλεμο του 1967, το Ισραήλ κατέλαβε τη Δυτική Όχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ από την Ιορδανία και τη Γάζα από την Αίγυπτο, εξασφαλίζοντας τον έλεγχο όλων των εδαφών από τη Μεσόγειο έως την κοιλάδα του Ιορδάνη.

Οι Παλαιστίνιοι παραμένουν χωρίς πατρίδα, με τους περισσότερους να ζουν υπό ισραηλινή κατοχή ή ως πρόσφυγες σε γειτονικά κράτη. Μερικοί – κυρίως απόγονοι Παλαιστινίων που παρέμειναν στο Ισραήλ μετά τη δημιουργία του – έχουν ισραηλινή υπηκοότητα.

Υπήρξε ποτέ συμφωνία;

Η λύση των δύο κρατών ήταν το θεμέλιο της ειρηνευτικής διαδικασίας με την υποστήριξη των ΗΠΑ που εγκαινιάστηκε με τις Συμφωνίες του Όσλο του 1993, που υπεγράφη από τον Γιάσερ Αραφάτ της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Γιτζάκ Ράμπιν.

Οι συμφωνίες οδήγησαν στην αναγνώριση από την PLO του δικαιώματος του Ισραήλ να υπάρχει και στην αποκήρυξη της βίας, αλλά και στη δημιουργία της Παλαιστινιακής Αρχής (PA). Οι Παλαιστίνιοι ήλπιζαν ότι αυτό θα ήταν ένα βήμα προς ένα ανεξάρτητο κράτος, με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ.

Την ειρηνευτική συμφωνία απέρριψαν, ωστόσο, και οι δύο πλευρές.

Η Χαμάς, ένα ισλαμιστικό κίνημα, πραγματοποίησε επιθέσεις αυτοκτονίας που είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών Ισραηλινών και το 2007 κατέλαβε τη Γάζα από την Παλαιστινιακή Αρχή σε έναν σύντομο εμφύλιο πόλεμο. Ο καταστατικός χάρτης της Χαμάς του 1988 υποστηρίζει την καταστροφή του Ισραήλ, αν και τα τελευταία χρόνια έχει δηλώσει ότι θα δεχόταν ένα παλαιστινιακό κράτος κατά μήκος των συνόρων του 1967. Το Ισραήλ χαρακτηρίζει την αλλαγή στάσης της Χαμάς ως τέχνασμα.

Το 2000, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον ανέλαβε πρωτοβουλία για την επανεκκίνηση συνομιλιών μεταξύ του Αραφάτ και του Ισραηλινού πρωθυπουργού Εχούντ Μπαράκ στο Καμπ Ντέιβιντ με την προσπάθεια ωστόσο να αποτυγχάνει.

Το καθεστώς της Ιερουσαλήμ, που το Ισραήλ θεωρεί ως «αιώνια και αδιαίρετη» πρωτεύουσά του, ήταν το κύριο εμπόδιο.

Η σύγκρουση κλιμακώθηκε με τη δεύτερη παλαιστινιακή ιντιφάντα το 2000-2005. Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ προσπάθησαν να αναζωογονήσουν την ειρηνευτική διαδικασία – χωρίς αποτέλεσμα, με την τελευταία προσπάθεια να καταρρέει το 2014.

Πώς μπορεί να είναι η Παλαιστίνη;

Οι υποστηρικτές της λύσης των δύο κρατών οραματίζονται μια Παλαιστίνη στη Λωρίδα της Γάζας και τη Δυτική Όχθη που θα συνδέεται με έναν διάδρομο μέσω του Ισραήλ.

Πριν από δύο δεκαετίες, λεπτομέρειες για το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει παρουσιάστηκαν σε ένα σχέδιο από πρώην Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους διαπραγματευτές.

Γνωστή ως Συμφωνία της Γενεύης, οι αρχές της περιλαμβάνουν την αναγνώριση των εβραϊκών συνοικιών της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ και την αναγνώριση των αντίστοιχων αραβικών ως παλαιστινιακή πρωτεύουσα. Παράλληλα, η Συμφωνία προβλέπει την αποστρατιωτικοποίηση του παλαιστινιακού κράτους.

Το Ισραήλ θα προσαρτούσε μεγάλους οικισμούς και θα εκχωρούσε άλλες εκτάσεις σε ανταλλαγή, ενώ ταυτόχρονα θα προχωρούσε στην επανεγκατάσταση Εβραίων εποίκων σε παλαιστινιακά κυρίαρχα εδάφη εκτός των περιοχών αυτών.

Είναι πιθανή η λύση δύο κρατών;

Τα εμπόδια μεγάλωσαν με τον καιρό. Ενώ το Ισραήλ απέσυρε εποίκους και στρατιώτες από τη Γάζα το 2005, οι οικισμοί επεκτάθηκαν στη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ, με τον πληθυσμό τους να αυξάνεται από 250.000 το 1993 σε 695.000 τρεις δεκαετίες αργότερα, σύμφωνα με την ισραηλινή οργάνωση Peace Now. Οι Παλαιστίνιοι λένε ότι αυτό υπονομεύει τη βάση ενός βιώσιμου κράτους.

Κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Ιντιφάντα, το Ισραήλ κατασκεύασε επίσης φράγμα για να σταματήσει τις παλαιστινιακές επιθέσεις. Οι Παλαιστίνιοι το αποκαλούν αρπαγή γης.

Η Παλαιστινιακή Αρχή με επικεφαλής τον Πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς διαχειρίζεται νησίδες γης στη Δυτική Όχθη, που περιβάλλεται από μια ζώνη ισραηλινού ελέγχου, στο 60% της επικράτειας, συμπεριλαμβανομένων των ιορδανικών συνόρων και των οικισμών που ορίζονται στις Συμφωνίες του Όσλο.

Η κυβέρνηση Νετανιάχου αποτελεί την πιο σκληροπυρηνική στην ιστορία του Ισραήλ στην οποία συμμετέχουν θρησκευόμενοι εθνικιστές που αντλούν υποστήριξη από τους εποίκους. Ο υπουργός Οικονομικών Bezalel Smotrich είπε πέρυσι ότι δεν υπάρχει παλαιστινιακός λαός.

Η Χαμάς κέρδισε τις εκλογές το 2006 και ένα χρόνο αργότερα εκδίωξε από τη Γάζα τις δυνάμεις που στήριζαν τον Αμπάς, κατακερματίζοντας τους Παλαιστίνιους.

Υπάρχει η πιθανότητα επίτευξης συμφωνίας που θα οδηγήσει σε δύο κράτη;

Το καθεστώς της Γάζας είναι το άμεσο ερώτημα. Το Ισραήλ στοχεύει στο να εξολοθρεύσει τη Χαμάς και υποστηρίζει ότι δεν πρόκειται να συμφωνήσει σε καμία συμφωνία που θα επιτρέπει την επιστροφή της στην εξουσία. Ο Νετανιάχου έχει διαμηνύσει ότι η Γάζα πρέπει να αποστρατιωτικοποιηθεί και να τεθεί υπό τον πλήρη έλεγχο ασφαλείας του Ισραήλ. Παράλληλα, έχει αναφέρει ότι δεν θέλει το Ισραήλ να κυβερνήσει τη Γάζα ή να αποκαταστήσει τους οικισμούς εκεί.

Από την πλευρά της, η Χαμάς ισχυρίζεται ότι οποιαδήποτε συμφωνία για τη Γάζα που την αποκλείει είναι ψευδαίσθηση.