Ξεσηκώθηκαν οι Παμμακεδονικές όλου του κόσμου για το ντοκιμαντέρ Μέγας Αλέξανδρος

Συνήθως στην απεικόνιση ιστορικών γεγονότων και προσώπων, η φόρμουλα του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ μπορεί να αποδειχθεί ευχή και κατάρα. Από τη μια, προσδίδει ζωντάνια σε μια αφήγηση, που μπορεί διαφορετικά να γίνει στρυφνή και (οπτικά) βαρετή, ενώ ταυτόχρονα ενσωματώνει τις γνώμες ειδικών για περισσότερη αξιοπιστία. Από την άλλη, όταν στο παιχνίδι μπαίνουν οι περίφημες «συνταγές» του Netflix, σχεδιασμένες να ικανοποιήσουν περίπου τους… πάντες, τόσο το δράμα όσο και το ντοκουμέντο κινδυνεύουν. Πόσο μάλλον όταν το θέμα είναι ο Μέγας Αλέξανδρος και το ντοκιμαντέρ που ξεκίνησε να προβάλλεται στο Netflix και είναι ήδη στην κορυφή του τοπ 10 της πλατφόρμας.

Στη σχετική σελίδα του IMDb για τη νέα σειρά «Αλέξανδρος: Η γέννηση ενός θεού», οι αρνητικές κριτικές (αρκετές από τις οποίες Ελλήνων χρηστών) πέφτουν βροχή. Αλλοι υποδεικνύουν ως βασικό πρόβλημα την ιστορική ανακρίβεια, άλλοι τις ερμηνείες, κάποιοι τα παθιασμένα φιλιά που ανταλλάσσουν Αλέξανδρος και Ηφαιστίωνας νωρίς στο πρώτο επεισόδιο· ή ίσως πρέπει να πούμε «Αλεξ» και «Χεφ», αφού έτσι αποκαλούν ο ένας τον άλλο οι δύο σύντροφοι.

Στην πραγματικότητα, το βασικό πρόβλημα της σειράς είναι ότι μοιάζει υπερβολικά «αμερικανική», παρουσιάζοντας την κατάκτηση της Ασίας περίπου σαν σύγκρουση δύο υπερηρώων, του Αλέξανδρου από τη μια και του Δαρείου Γ΄ από την άλλη, με τελικό έπαθλο την κυριαρχία του κόσμου.Οι ιστορικές ανακρίβειες είναι επίσης πολλές, ειδικά για μια σειρά που φέρει την ταμπέλα τού –έστω δραματοποιημένου– ντοκιμαντέρ: ο γεννημένος το 356 π.Χ. Αλέξανδρος δεν θα μπορούσε, για παράδειγμα, να βρίσκεται ακόμη εξόριστος στην Ιλλυρία το 334 π.Χ., στα 22 του, κυρίως διότι ήταν ήδη βασιλιάς της Μακεδονίας δύο χρόνια νωρίτερα. Επίσης, η απεικόνιση της μεγάλης μάχης του Γρανικού ποταμού ως αποκλειστικά σύγκρουση ιππικού είναι κωμική, αν σκεφτεί κανείς την τεράστια σημασία της σαρισοφόρου μακεδονικής φάλαγγας, η οποία παρεμπιπτόντως δεν αναφέρεται πουθενά.

Τα παραπάνω –και πολλά ακόμη φάλτσα– μετριάζονται κάπως με τη συνδρομή κάποιων ειδικών, οι οποίοι κάνουν όντως εύστοχες παρατηρήσεις, τόσο γύρω από τη στρατηγική δεινότητα όσο και την προσωπικότητα του Αλέξανδρου. Ευπρόσδεκτο είναι επίσης το ταξίδι στο σήμερα και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, εκεί όπου η Ελληνίδα αρχαιολόγος δρ Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα μιλάει μέσα από το σκάμμα για το έργο της.

Η απεικόνιση της μεγάλης μάχης του Γρανικού ποταμού ως αποκλειστικά σύγκρουση ιππικού είναι κωμική, αν σκεφτεί κανείς την τεράστια σημασία της σαρισοφόρου μακεδονικής φάλαγγας, η οποία παρεμπιπτόντως δεν αναφέρεται πουθενά.Ισως τελικά το ζήτημα με όλες αυτές τις αμφιλεγόμενες απεικονίσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου να είναι η ίδια η απολύτως μαγνητική φιγούρα του στρατηλάτη, του ανθρώπου που έφτασε να θεωρηθεί θεός, όπως υποδεικνύει και ο τίτλος της σειράς.

Με σύγκρουση δύο υπερηρώων, του Αλεξάνδρου και του Δαρείου, με έπαθλο την κυριαρχία του τότε γνωστού κόσμου, μοιάζει η αφήγηση στο νέο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Μέγας Αλέξανδρος: Η γέννηση ενός θεού», που προβάλλεται στο Netflix.

Τυπικά ο καθένας δημιουργεί τη δική του, περισσότερο ή λιγότερο ηρωική εικόνα και αρνείται να αποδεχθεί οποιαδήποτε άλλη. Οχι τόσο εκείνη του ντοκιμαντέρ, η οποία όπως είπαμε είναι πολύπλευρα προβληματική, αλλά ούτε και μιας μυθοπλασίας, όπως ήταν ο «Αλέξανδρος» του Ολιβερ Στόουν. Τα όποια προβλήματα εκεί είναι περισσότερο κινηματογραφικά, ωστόσο η ταινία «θάφτηκε» ομαδόν, επειδή προφανώς δεν ανταποκρίθηκε σε συγκεκριμένες προσδοκίες.Παρ’ όλα αυτά, το ψύχραιμο μάτι διακρίνει πως πρόκειται για την ιστορικά ακριβέστερη απεικόνιση, ειδικά όσον αφορά το κομμάτι των μαχών, των στρατευμάτων κ.ο.κ.Πίσω στον «Αλέξανδρο» του Netflix, η παραγωγή του δεν είναι προφανώς τόσο πλούσια ώστε να δείξει ευρείας κλίμακας συγκρούσεις, οπότε επικεντρώνεται (και) σε άλλα δευτερεύοντα περιστατικά. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, ωστόσο και εκεί υπάρχει μια αίσθηση προχειρότητας και επιτηδευμένου εντυπωσιασμού, τον οποίο η ούτως ή άλλως συναρπαστική ιστορία του Αλέξανδρου δεν χρειάζεται. Πάντως, η ιστορία του δεν ολοκληρώνεται στη σειρά. Το έκτο επεισόδιο φτάνει έως τον θάνατο του Δαρείου – οπότε μπορεί να έχουμε και δεύτερη σεζόν

…

Η επιστολή των Παμμακεδονικών Ενώσεων

Το ντοκιμαντέρ ενόχλησε και τις ανά τον κόσμο τις Παμμακεδονικές Ενώσεις που έστειλαν σχετική επιστολή στον ελληνικής καταγωγής Γενικό Διευθυντή της NETFLIX .

Η επιστολή έχει ως εξής:

“Προς Τέντ Σαράντο, Διευθυντή του NETFLIX

Αγαπητέ κ. Σαράντο,

Ως εκπρόσωποι των Ελλήνων που κατάγονται από τη Μακεδονία, οι οποίοι έχουν δεσμευτεί να προστατεύσουν και να συνεχίσουν την πολιτιστική κληρονομιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της αρχαίας Μακεδονίας, σας γράφουμε για να εκφράσουμε τη δυσαρέσκειά μας για ορισμένες πτυχές της σειράς σας “Alexander, the Making of a God”. Ενώ η σειρά παρουσιάζεται ως ντοκιμαντέρ, κάνει ορισμένα λάθη στην απεικόνιση της ζωής και της προσωπικότητας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Θα επικεντρωθούμε σε μερικά μόνο από αυτά.

Ο Αλέξανδρος ήταν κατακτητής και ηγεμόνας μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας. Ήταν στρατιωτική ιδιοφυΐα, εξερευνητής και πολιτικός και κατάφερε να ενσωματώσει λαούς από μια μεγάλη ποικιλία πολιτισμών και θρησκειών. Η ζωή του διακρίνεται από ηρωικές πράξεις. Τα στρατιωτικά, πολιτικά και πολιτιστικά επιτεύγματα του Αλεξάνδρου είναι μοναδικά και αξεπέραστα. Η επιρροή του στις μεταγενέστερες γενιές έχει τεράστιο αντίκτυπο και η ερωτική του ζωή υπήρξε αντικείμενο εξίσου πολλών μύθων και εικασιών. Ένας ήρωας τέτοιου βεληνεκούς θα έπρεπε, πιστεύουν ορισμένοι, να έχει επιτύχει κάτι ανάλογο στον ερωτικό τομέα όπως και στον στρατιωτικό.

Λόγω της αυστηρής ανατροφής του, ο Αλέξανδρος ήταν σεμνός και συγκρατημένος, όχι μόνο σε θέματα αγάπης, αλλά και στη διατροφή και στις επιπόλαιες δραστηριότητες. Ο Αλέξανδρος ήταν πολύ μετρημένος. Δεν απέφευγε τις χαρές της ζωής, αλλά η πολλή δουλειά και το αίσθημα ευθύνης δεν του άφηναν χρόνο για ευχαρίστηση. Ούτε επέτρεπε η διασκέδαση και η πολυτέλεια να επηρεάζουν αρνητικά τα καθήκοντά του (Πλούταρχος, Αλεξ. 22, 7-8 και 23, 1-2).

Από την αρχή, παρουσιάζεται ξεκάθαρα ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν είτε αμφιφυλόφιλος είτε ομοφυλόφιλος, και η επιμέλεια από τον/τους επιλεγμένο/ους ιστορικό/ους το εδραιώνει αυτό για το κοινό χωρίς να ομολογεί ότι πρόκειται για ένα θέμα που έχει διχάσει τις ιστορικές απόψεις ή έστω να αναφέρει τις αποχρώσεις. Κατά συνέπεια, η σκηνή όπου φιλάει παθιασμένα τον στενότερο φίλο και στρατηγό του, τον Ηφαιστίωνα, παρουσιάζεται ως ιστορικό γεγονός παρά το γεγονός ότι στην πραγματικότητα είναι μυθοπλασία. Θα θέλαμε επίσης να τονίσουμε εκ των προτέρων ότι δεν είμαστε αντίθετοι με την ομοφυλοφιλία ή την προώθηση των ΛΟΑΤΚΙ+ θεμάτων. Αντιθέτως μας ενδιαφέρει πρωτίστως η ιστορική ακρίβεια, ειδικά όταν πρόκειται για ιστορικά ντοκιμαντέρ που λειτουργούν ως διδακτικά εργαλεία. Είναι σαφές ότι ο στόχος της σειράς σας είναι η προώθηση της διαφορετικότητας, του σεβασμού και της αποδοχής, αλλά αυτό δεν επιτυγχάνεται με τη διάδοση ιστορικών ανακριβειών και μισών αληθειών.

Αυτό ξεπερνά τα όρια από το ντοκιμαντέρ στην αφήγηση ιστοριών και αντιτίθεται στην επιστήμη της μελέτης της ιστορίας. Ως εκ τούτου, υπάρχουν πολλά ιστορικά στοιχεία από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές που καταρρίπτουν τους ισχυρισμούς ότι ο Αλέξανδρος είχε ομοφυλοφιλική/αμφιφυλοφιλική σχέση με τον Ηφαιστίωνα. Δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη ιστορική πηγή σύγχρονη της εποχής του Αλεξάνδρου που να δείχνει ότι ήταν κάτι περισσότερο από απλοί φίλοι. Κανένας από τους βιογράφους του δεν το αναφέρει αυτό καθόλου. Οι περισσότερες ιστορικές πηγές που υπονοούν ή εκφράζουν ότι ο Αλέξανδρος ήταν ομοφυλόφιλος γράφτηκαν εκατοντάδες χρόνια μετά το θάνατό του βασιζόμενες σε προεκτάσεις ή υπονοούμενα δευτερογενών πηγών. Ορισμένες είναι ακόμη και θρύλοι.

Επιπλέον, σύγχρονοι ιστορικοί όπως ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ, που έχουν διατυπώσει αυτή τη θεωρία βασιζόμενοι σε πηγές που δεν ήταν σύγχρονες με την εποχή του Αλεξάνδρου, φαίνεται να αγνοούν αρχαίες μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες ο Αλέξανδρος απέρριπτε κατηγορηματικά την ομοφυλοφιλία, οι οποίες θεωρούνται κρίσιμες από πολλούς άλλους ερευνητές. Ως εκ τούτου, ο Πλούταρχος, παραθέτει τον ιστορικό Μαρσύα από την Πέλλα και το έργο του “Μακεδονικά” (ο οποίος ήταν μυημένος σε μια στιγμή που ο Αλέξανδρος παρουσιάστηκε με δύο άνδρες δούλους ως σεξουαλική ανταμοιβή από τον αξιωματικό του Αλεξάνδρου, Φιλόξενο), και είναι απολύτως κατηγορηματικός σχετικά με αυτό στα έργα του για τον Αλέξανδρο στους “Παράλληλους βίους” και στα “Ηθικά” (Α’12). Όταν ο Φιλόξενος ρώτησε αν ο Αλέξανδρος ενδιαφερόταν να αγοράσει δύο νέους άνδρες για σεξουαλική απόλαυση (όπως ήταν το περσικό έθιμο εκείνη την εποχή), ο Αλέξανδρος προσβλήθηκε πολύ και αγανάκτησε και επέπληξε αυστηρά τον Φιλόξενο. Επιπλέον, ρώτησε τους φίλους του (“με τόνο που θύμιζε Τάρταρο”) αν υπήρχαν φήμες που τον κατηγορούσαν για τέτοιες πράξεις. Ο Αλέξανδρος επεσήμανε ότι ο ίδιος δεν επιζητούσε καμία ευχαρίστηση από τους “κιναίδους” – ένας μάλλον υποτιμητικός όρος που χρησιμοποιούνταν για τους ομοφυλόφιλους εκείνη την εποχή.

Ο Αλέξανδρος παντρεύτηκε τρεις φορές (τη Ρωξάνη από έρωτα, και τη Στατείρα καθώς και την Παρυσάτιδα από πολιτική ανάγκη) και απέκτησε τουλάχιστον ένα παιδί (από τη Ρωξάνη, και πιθανώς από τη Στατείρα). Πριν παντρευτεί τη Ρωξάνη είχε μια ερωμένη, τη Βαρσίνη, (από την οποία φημολογείται ότι απέκτησε και ένα παιδί). Το κατά πόσον είχε ερωτικές σχέσεις με άνδρες αποτελεί εικασία αυτή τη στιγμή και αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των ιστορικών.

Η σχέση μεταξύ του Αλέξανδρου και του Ηφαιστίωνα συχνά εξισώνεται με εκείνη μεταξύ του Αχιλλέα και του Πάτροκλου, επειδή, σύμφωνα με τον μύθο, η μητέρα του Αλέξανδρου Ολυμπιάς καταγόταν από τον ήρωα του Τρωικού Πολέμου, ο Αλέξανδρος συνέκρινε τον εαυτό του με τον Αχιλλέα και τον φίλο του με τον Πάτροκλο από την Ιλιάδα του Ομήρου. Αυτό έχει προταθεί (και πάλι από ιστορικούς μετά την εποχή του Αλεξάνδρου) ως απόδειξη ότι ο Αλέξανδρος και ο Ηφαιστείων ήταν εραστές παρά το γεγονός ότι ο Όμηρος δεν υπαινίχθηκε ποτέ σεξουαλική σχέση μεταξύ των δύο ηρώων του. Ο Αλέξανδρος και ο Ηφαιστείων ήταν μαθητές του Αριστοτέλη (ένα σημαντικό σημείο που δεν αναφέρεται καν σε αυτό το ντοκιμαντέρ) και μοιράζονταν το αριστοτελικό σύνθημα των φίλων που είναι “μία ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα”. Ακολουθώντας τη διδασκαλία του Αριστοτέλη, ο Ηφαιστείων ήταν το alter ego του Αλέξανδρου και ο Αλέξανδρος έπεισε τον Ηφαιστίωνα, με τον οποίο ήθελε να συγγενέψει, να παντρευτεί τη Δρυπέτη, κόρη του Πέρση βασιλιά Δαρείου Γ’. Ήταν η μικρότερη αδελφή της δεύτερης συζύγου του Αλέξανδρου, της Στάτειρας, η οποία ήταν επίσης κόρη του Δαρείου Γ’ (Αρριανός: Ανάληψη 7, 4, 5, Διόδωρος: 17, 107, 6, Κούρτιος Ρούφος: 10, 5, 20). Όταν ο Ηφαιστείων πέθανε ξαφνικά, ήταν απολύτως κατανοητό ότι ο Αλέξανδρος ήταν βαθιά θλιμμένος.

Και πάλι, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Αλέξανδρος είπε ότι οι Περσίδες χαρακτηρίζονταν από τέτοια ομορφιά που πλήγωνε τα μάτια, και ενθάρρυνε τους στρατιώτες του να παντρεύονται Περσίδες προκειμένου να δημιουργήσουν μια υβριδική ελληνοπερσική “φυλή”. Ωστόσο, ο Αλέξανδρος δεν επέτρεψε στον εαυτό του να κατηγορηθεί για οτιδήποτε κατακριτέο σχετικά με τη γοητευτική γυναίκα του Δαρείου και την αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια ακόμη και τη στιγμή που ανέτρεψε τον Πέρση βασιλιά.

Όλα αυτά (στοιχεία και αποχρώσεις) περιέργως λείπουν από το ντοκιμαντέρ. Αν εφαρμόσουμε τη σύγχρονη αντίληψή μας για τις σχέσεις ενηλίκων ανδρών στην Αρχαία Ελλάδα, τότε πέφτουμε στο λάθος να χαρακτηρίσουμε τον Αλέξανδρο ως κάτι που δεν θα χαρακτήριζε ο ίδιος. Επομένως, είναι αναχρονιστικό να το κάνουμε αυτό σε ένα ντοκιμαντέρ, καθώς αποτελεί παρερμηνεία και διαστρέβλωση της ιστορίας.

Άλλες κραυγαλέες αναχρονιστικές προσθήκες στο ντοκιμαντέρ περιλαμβάνουν τους πρωταγωνιστές που αποκαλούν ο ένας τον άλλον με αμερικανικού τύπου παρατσούκλια όπως “Alex” (για τον Αλέξανδρο), “Hef” (για τον Ηφαιστίωνα και “Ptol” (για τον Πτολεμαίο). Δεν θα σχολιάσουμε περαιτέρω αυτή τη γελοία απόπειρα πολιτισμικής οικειοποίησης και ασέβειας προς τα ελληνικά ονόματα που μπορεί να φαίνοντοι “περίεργα” για το επιδιωκόμενο κοινό-στόχο του “Alexander, the Making of a God”. Είναι μάλλον προσβλητικό για τους Έλληνες. Οι ιστορικοί που επιλέχθηκαν για το ντοκιμαντέρ δεν είδαν κανένα πρόβλημα με αυτό;

Ομοίως, δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά στο γιατί ο Αλέξανδρος έγινε “θεός” στον αρχαίο κόσμο. Τίποτα δεν αναφέρεται για το αγαπημένο του άλογο Βουκεφάλα, και τίποτα δεν αναφέρεται για τη μακεδονική φάλαγγα – αναμφισβήτητα τον πιο αποτελεσματικό και αδιαπέραστο στρατιωτικό σχηματισμό του αρχαίου κόσμου πριν από τις ρωμαϊκές λεγεώνες.

Τέλος, πού είναι η ιστορική απόδειξη ότι ο Μέγας Αλέξανδρος πήγε στη μάχη φορώντας το στέμμα της Άνω Αιγύπτου ή ακόμη και το πολεμικό στέμμα της Αιγύπτου; Δεν υπάρχει καμία και αυτό αντανακλά και πάλι τις χολιγουντιανές ελευθερίες που πήραν ο σκηνοθέτης και ο παραγωγός. Ξέρουμε ότι φορούσε το δίκορφο στέμμα του Άμμωνα-Ρα και φανταζόταν τον εαυτό του γιο του Άμμωνα-Διός αφού στέφθηκε ως ο πρώτος Έλληνας Φαραώ της Αιγύπτου, αλλά μέχρι εκεί. Αυτό είναι σημαντικό γιατί τον εξισώνει με την προφητεία του Δανιήλ στην Παλαιά Διαθήκη ως “το διπλοκέρατο κριάρι – ο Έλληνας βασιλιάς”.

Αν το “Alexander, the Making of a God” θέλει όντως να είναι ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ, τότε θα έπρεπε να σοβαρευτεί για να είναι ντοκιμαντέρ. Θα θέλαμε να ζητήσουμε τη διόρθωση σκηνών από το ντοκιμαντέρ σας, οι οποίες σε καμία περίπτωση δεν απεικονίζουν τον Μέγα Αλέξανδρο και την ελληνική ιστορία με τον σεβασμό που τους αξίζει. Θα καλωσορίζαμε αυτό το βήμα από την πλευρά σας ως επικεφαλής του Netflix.

Με εκτίμηση,

Ο Πρόεδρος

Ομοσπονδία Παμμακεδονικών Ενώσεων Αυστραλίας. Πρ. Κοσμίδης Γ.

Παμμακεδονική Ομοσπονδία Καναδά. Πρ. Δημητρακόπουλος Γεώργιος

Παμμακεδονική Ένωση Καναδά. Πρ. Καράτζιος Χρήστος

Παμμακεδονική Ένωση Ν.Αφρικής. Πρ. Παπαθανασίου Αμύντας

Παμμακεδονική Ένωση Γερμανίας. Πρ. Γκέγκας Ιωάννης

Μακεδονικός Σύλλογος Ιρλανδίας. Πρ. Κακούλη Θωμαΐς

Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Μακεδόνων –

«Παμμακεδονική Ένωση Ελλάδος» Πρ. Γιουματζίδης Δημήτριος