Οι πιο Διαβόητοι Πειρατές των Ελληνικών Θαλασσών: Η ιστορία της Ελληνικής Πειρατείας

Η συγγραφέας Κατερίνα Καριζώνη μιλά στη HuffPost Greece για την ιστορία της πειρατείας στις ελληνικές θάλασσες, από την αρχαιότητα μέχρι το τέλος της.

Πηγή : huffingtonpost.gr

Κώστας Μαυραγάνης

Όλοι γνωρίζουν τους κινηματογραφικούς «Πειρατές της Καραϊβικής», ωστόσο δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να ειπωθεί πως οι «Πειρατές του Αιγαίου» (ή , αναφερόμενοι τόσο στο ομώνυμο βιβλίο του Ιουλίου Βερν, γνωστό και ως «Το Αιγαίο στις Φλόγες», όσο και στους πειρατές των ελληνικών θαλασσών ανά την ιστορία εν γένει) είναι παλαιότεροι: Οι ελληνικές θάλασσες, πολυσύχναστες από τα βάθη της αρχαιότητας μέχρι σήμερα, έχουν και αυτές να επιδείξουν μακρά ιστορία πειρατείας, με πολλούς και διάφορους πρωταγωνιστές, διαφόρων προελεύσεων.

Από κείμενα, μύθους και θρύλους της αρχαίας Ελλάδας μέχρι τον 19ο αιώνα, που σήμανε το τέλος της στις ελληνικές θάλασσες, η ιστορία της πειρατείας στην περιοχή μας έχει πολλές σελίδες- και η Κατερίνα Καριζώνη, συγγραφέας σχετικών βιβλίων, μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛΙΝΙΣ), της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, του Κύκλου Ποιητών και της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας, «ξεναγεί» τη HuffPost Greece σε κάποιες από αυτές, παρουσιάζοντας, μεταξύ άλλων, κάποιους εκ των πιο διαβόητων κουρσάρων που έδρασαν στα ελληνικά νερά.

HuffPost Greece: Θα μπορούσατε να μας κάνετε μια σύντομη περίληψη της ιστορίας της πειρατείας στις ελληνικές θάλασσες, από την αρχή της γνωστής ιστορίας μέχρι το λυκόφως της πειρατείας;

Κατερίνα Καριζώνη: Η πειρατεία είναι συνυφασμένη με την Ελληνική Ιστορία γιατί συνδέεται με τη θάλασσα, τα θαλάσσια επαγγέλματα και τη ναυτοσύνη, με το ταξίδι, το εμπορικό και επιχειρηματικό πνεύμα των Ελλήνων. Η λέξη πειρατής έχει μέσα της τη λέξη πειρώμαι που σημαίνει δοκιμάζω, επιχειρώ και η πειρατεία ήταν μια θαλάσσια επιχείρηση και μάλιστα εξαιρετικά επικερδής στην οποία επένδυαν όχι μόνο μεμονωμένοι πειρατές, αλλά εταιρείες, εκκλησίες, μοναστήρια και κράτη ολόκληρα, βλ. Μάλτα που ήταν και η πρωτεύουσα της δυτικής πειρατείας, Γαλλία, Ισπανία, κράτη της Βόρειας Αφρικής κ.α.

Ήταν τόσο οργανωμένη η πειρατική δράση εκείνους τους αιώνες που υπήρχαν ναυτοδικεία, λειοδικεία και δικαστήρια για τη διευθέτηση της λείας, παρόλο που επισήμως κάποια κράτη τιμωρούσαν με φυλάκιση και θάνατο τους πειρατές. Γνωστό είναι επίσης ότι οι παπάδες που συνόδευαν τους πειρατές στα πλοία τους για να τους εξομολογούν και να τους δίνουν άφεση αμαρτιών, έπαιρναν το 10% της λείας συμπεριλαμβανομένων και των μοναχών. Οι μοναχοί στη Μάνη ήταν αυτοί που επόπτευαν το πέλαγος περιμένοντας να φανεί κάποιο πλοίο για να το κουρσέψουν οι Μανιάτες.

Επίσης οι πειρατεία γέννησε τους κουρσάρους που ήταν νόμιμα μισθωμένοι υπάλληλοι από τα δυτικά κυρίως κράτη και τη Ρωσία για να ασκούν πειρατεία και να προκαλούν δολιοφθορές στους αντίπαλους στόλους σε περίοδο πολέμου. Η έντονη πειρατική δράση στο Αιγαίο ανάγκαζε τους ξένους κυρίως Φράγκους εμπόρους να ζητούν την βοήθεια του εθνικού τους στόλου για να μπορέσουν να περάσουν το Αρχιπέλαγος.

Στη Μάνη αναπτύχθηκε μια ιδιότυπη μορφή πειρατείας η οποία έγινε γνωστή ως πειρατεία απ΄τη στεριά. Οι Μανιάτες ξεγελούσαν με κόλπο τα πλοία τη νύχτα ανάβοντας φώτα στη στεριά και τα παρέσυραν στα βράχια. Αυτό γινόταν γιατί οι καπετάνιοι βλέποντας τα φώτα θεωρούσαν ότι έφταναν σε κάποιο λιμάνι ή χωριουδάκι με αποτέλεσμα να οδηγούνται στα βράχια και να τσακίζουν τα καράβια τους. Τότε εφορμούσαν οι Μανιάτες και τα κούρσευαν. Οι Κακαβούληδες, έτσι τους έλεγαν τους Μανιάτες πειρατές, ήταν συνέχεια των αρχαίων «ναυαγιστών» που επιχειρούσαν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο την πειρατεία απ΄τη στεριά. Ενώ αν πάμε ακόμα πιο πίσω στην Ιστορία και στο μύθο συναντούμε τους Λαιστρυγόνες.

Η πειρατεία ξεκινάει απ΄τα αρχαία χρόνια με γνωστότερο πειρατή τον Οδυσσέα του οποίου η ιστορία είναι συμβολική για το χαρακτήρα της ελληνικής ψυχής και φυλής. Το τέλος της πειρατείας επέρχεται γύρω στα 1860, οπότε και σημειώνεται το τελευταίο επίσημο πειρατικό περιστατικό, εννοώ καταγεγραμμένο περιστατικό.

HuffPost Greece: Ποια ήταν η χειρότερη περίοδος από άποψης πειρατικής δραστηριότητας στις ελληνικές θάλασσες; Πότε δηλαδή σημειώθηκε η μεγαλύτερη ακμή της πειρατείας;

Κατερίνα Καριζώνη: Οι πιο ταραχώδεις και πλούσιες από την άποψη της πειρατικής δραστηριότητας ήταν ο 16ος, 17ος και 18ος αιώνας. Η περίοδος της οθωμανικής κατοχής στον ελληνικό χώρο υπήρξε αφορμή για να αναπτυχθεί περισσότερο η ελληνική πειρατεία που συνδέθηκε φυσικά με την αντίσταση κατά του οθωμανικού κατεστημένου και κατέληξε να προλειάνει το έδαφος για την ανάπτυξη των επαναστατικών κινημάτων κυρίως στα νησιά. Η πειρατεία δηλαδή συνετέλεσε σημαντικά στην Επανάσταση του 1821 για να μη πω πως ήταν το εφαλτήριο για να αρχίσει η Ελληνική Επανάσταση. Ενώ τα νησιά του Αιγαίου απολάμβαναν μεγαλύτερη ανεξαρτησία, γιατί τα προστάτευαν οι πειρατές. Υπήρχαν νησιά υπό την προστασία των πειρατών που οι Οθωμανοί ούτε τολμούσαν να τα πλησιάσουν.

HuffPost Greece: Ποιοι ήταν οι πιο διαβόητοι Έλληνες πειρατές και γιατί; Πότε και πού έδρασαν; υπήρχαν πειρατές που έκαναν «διεθνή καριέρα», δρώντας μακριά από τις ελληνικές θάλασσες;

Κατερίνα Καριζώνη: Διαβόητοι Έλληνες πειρατές ήταν ο Ιωάννης Κάψης ή καπετάν Τζώρτζης, -βλέπετε οι πειρατές είχαν πολλά ονόματα και συχνά τα άλλαζαν- που απελευθέρωσε τη Μήλο απ΄τους Οθωμανούς και την ανακήρυξε ανεξάρτητο ελληνικό βασίλειο για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Στέφθηκε βασιλιάς με αποτέλεσμα να συλληφθεί με ύπουλο τρόπο και να θανατωθεί απ΄τους Οθωμανούς.

Επίσης ο Λυμπεράκης Γερακάρης υπήρξε μυθιστορηματική φυσιογνωμία κι έχει ασχοληθεί μαζί του και η λογοτεχνία. Η βεντέτα που κήρυξε ο Λυμπεράκης Γερακάρης για τα μάτια μιας γυναίκας όπως μας λέει ο θρύλος- για την κόρη του Στεφανόπουλου- έγινε αιτία για τη μετανάστευση των Mανιατών στην Κορσική, καθώς ο Γερακάρης εξόντωσε μεγάλο αριθμό αρσενικών για να πάρει εκδίκηση για την αθέτηση του λόγου τους.

Γνωστός και μεγάλος πειρατής ήταν ο Λάμπρος Κατσώνης, η επαναστατική δράση και η συμβολή του στον αγώνα των Ελλήνων κατά των Οθωμανών είναι γνωστή. Συνδέθηκε με τη Μεγάλη Αικατερίνη και είπε την ιστορική φράση «Αν η Ρωσία έκανε ειρήνη με την Τουρκία, εγώ δεν έκανα».

Στους Έλληνες πειρατές που έδρασαν όμως για τα οθωμανικά συμφέροντα ήταν και ο περίφημος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, και ο αδελφός του Ορούτς, οι οποίοι βέβαια εξισλαμίστηκαν και απέκτησαν μεγάλα αξιώματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όπως και ο Πιρί Ρεΐς που ήταν ο μεγαλύτερος χαρτογράφος της αυτοκρατορίας και το όνομα του οποίου φέρει το τουρκικό πλοίο που κάνει έρευνες στο Αιγαίο.

Άλλος μεγάλος πειρατής ήταν ο Μιχάλης Μανιάτης και ο Χάρης Καστανιάς. Ο Χάρης Καστανιάς εκτός από πειρατής εξελίχθηκε σε περίφημο ναυπηγό, είχε δικό του ναυπηγείο στη Σάμο. Κάποτε χάρισε ένα πλοίο του στον σουλτάνο κι εκείνος για να τον ανταμείψει του παραχώρησε την Ικαρία για επτά χρόνια. Κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του φρόντισε την άμυνα και τη διοίκηση του νησιού και το απήλλαξε από τις πειρατικές επιδρομές.

Μεγάλος πειρατής ήταν κι ο Στάθης Ρωμανός-Μανέτας. Καταγόταν από τη Ζάκυνθο και είχε πολύ πλούσια δράση. Αρχικά στράφηκε κατά των Βενετών, αλλά στη συνέχεια εντάχθηκε στις τάξεις των κουρσάρων της Βενετίας και διορίστηκε από τον Μοροζίνι αρχηγός του στόλου. Ορμητήρια και αραξοβόλια του υπήρξαν η Μήλος και κυρίως το πέρασμα ανάμεσα στην Ικαρία και τη Σάμο. Ο Μανέτας παντρεύτηκε στη Μήλο μια περιώνυμη καλλονή, τη Μαριόγκα. Όσον αφορά τη σχέση τους υπάρχουν πενήντα τρεις παραλλαγές δημοτικών τραγουδιών . Στην πιο γνωστή μαθαίνουμε ότι η Μαριόγκα κατηγορήθηκε από έναν φράγκο παπά ότι απατούσε τον άντρα της κατά την απουσία του στη θάλασσα κι εκείνος εξοργισμένος τη σκότωσε και μετά μετάνιωσε και αυτοκτόνησε, ενώ άλλη παραλλαγή μας πληροφορεί ότι ξαναπαντρεύτηκε.

Άλλος μεγάλος πειρατής ήταν ο Χατζί Τζαφέρ. Σύμφωνα με την παράδοση ήταν γιος Έλληνα του Προκόπη Βλασερού ενός πλούσιου κτηνοτρόφου από τη Νάξο, τον οποίο άρπαξαν Τούρκοι πειρατές στα παιδικά του χρόνια και τον εξισλάμησαν. Μετά από κάποια χρόνια εμφανίστηκε στο Αιγαίο ένας μυστηριώδης πειρατής με το όνομα καπετάν Τζαφέρ και μάλιστα έγινε προστάτης του νησιού του, δηλαδή της Νάξου. Ήταν ο γιος του Βλασερού, ο οποίος μάλιστα έχοντας αποκτήσει υψηλά αξιώματα προστάτευε τους ΄Ελληνες κατοίκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Δεν μπορώ να μην αναφερθώ και στον μεγάλο Μανιάτη πειρατή, τον Νικολό Σάσσαρη για τον οποίο δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες. Παραμένει ωστόσο ένα κουρσάρικο τραγούδι πολύ γνωστό και αγαπητό που ακόμα τραγουδιέται στην τοπική κοινωνία της Μάνης.

Καταλαβαίνετε ότι οι ιστορίες των πειρατών είναι ατέλειωτες και εξαιρετικά συναρπαστικές. Η κάθε μια θα μπορούσε να αποτελέσει μυθιστόρημα από μόνη της, ωστόσο οι ζωές των πειρατών ήταν βραχύβιες λόγω των κακών συνθηκών διατροφής και διαβίωσης μέσα στα πλοία αλλά και εξαιτίας των συχνών μαχών και συγκρούσεων. Κάποιοι λένε ότι μέσος όρος ζωής στα πλοία ήταν τα πέντε έτη.

Θα μπορούσε κανείς να γράψει πολλά μυθιστορήματα βασισμένα στις ζωές των πειρατών. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ιούλιος Βερν έγραψε το περίφημο «Αιγαίο στις Φλόγες» που αναφέρεται στους Μανιάτες πειρατές, όπως και άλλοι συγγραφείς που περιηγήθηκαν στο Αιγαίο και κατέγραψαν την πειρατική ιστορία του είτε μέσα από τη λογοτεχνία είτε απ΄την ιστορική μελέτη.

Δεν θα μπορούσα τελειώνοντας να μην αναφερθώ σ΄ένα κουρσάρικο ρητό που χαρακτηρίζει τη νοοτροπία και ζωή στα πειρατικά πλοία της εποχής. Είναι το περίφημο ρητό με τα πέντε F : Fortuna, fammi far felice fine που σημαίνει: Τύχη , δώσε μου ένα τέλος ευτυχές. Κι αυτό ακριβώς μαρτυρεί και την αγωνία των πειρατών για το τέλος της περιπετειώδους ζωής τους.

HuffPost Greece: Ο όρος πειρατής σήμερα έχει μια κάπως ”ρομαντική” χροιά για πολλούς (βλ οι πειρατές της Καραϊβικής κλπ). Πώς έμειναν στη λαϊκή μνήμη και παράδοση οι Έλληνες πειρατές;

Κατερίνα Καριζώνη: Άλλοι έμειναν σαν προστάτες και ήρωες και πέρασαν στη λαϊκή παράδοση και μνήμη. Άλλωστε η πειρατεία ήταν της μόδας στους αριστοκρατικούς κύκλους της Ευρώπης τον 17o και 18ο αιώνα. Πολλοί αριστοκράτες εγκατέλειψαν την χλιδάτη ζωή τους για να ζήσουν την περιπέτεια ως πειρατές.΄Ενας τέτοιος ήταν ο Ουγκώ ντε Κρεβελιέ, περιβόητος πειρατής που έγραψε ιστορία στο Αιγαίο, το οποίο σημείωνε στους χάρτες ως ιδιωτικό πέλαγος και εγκαταστάθηκε στην Αμοργό.

Ωστόσο οι πειρατές υπήρξαν φόβητρο για τους παραθαλάσσιους οικισμούς ειδικά στα νησιά του Αιγαίου. Αυτό μαρτυρεί και η ιδιότυπη αρχιτεκτονική τους: σπίτια κρυμμένα σε ορεινούς όγκους ή χτισμένα μακριά από την παραλία. Αν παρατηρήσετε στα περισσότερα νησιά υπάρχει η Χώρα που είναι χτισμένη στο εσωτερικό τους και το επίνειο και το λιμάνι που βρίσκονται φυσικά στην ακτή. Τα σπίτια δεν ήταν πάντα λευκά. Τα έβαψαν άσπρα όταν η πειρατεία πήρε τέλος στο Αιγαίο.

Ωστόσο η πειρατεία είναι κομμάτι της Ιστορίας μας και πρέπει να
μελετηθεί και να προβληθεί στα επίσημα ιστορικά και σχολικά βιβλία.
Είναι λάθος να αποκρύπτουμε την αληθινή ιστορία και φύση μας ως
ναυτικό κράτος και ως απόγονοι του περίφημου Οδυσσέα. Άλλωστε δεν
είναι τυχαίο ότι ενώ θεωρούμαστε ένα μικρό κράτος έχουμε έναν
κραταιό και εντυπωσιακό εφοπλιστικό στόλο παγκοσμίως.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Κατερίνα Καριζώνη, Λεωνίδας Γουργουρίνης, Χάρης Γιαννόπουλος: Πειρατεία στη Μάνη και στη Μεσόγειο εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη

2. Κατερίνα Καριζώνη, Ο Μονόφθαλμος κι άλλες πειρατικές ιστορίες εκδόσεις Καστανιώτη

3. Αλεξάνδρα Κραντονέλλη Ελληνική πειρατεία και κούρσος στους μέσους χρόνους της Τουρκοκρατίας 1538-1699 εκδόσεις βιβλιοπωλείο της Εστίας και β τόμος ΙΗ αιώνας μέχρι την ελληνική επανάσταση

4.Κατερίνα Καριζώνη, Το λυκόφως του Αιγαίου, εκδόσεις Καστανιώτη

5.Κυριάκου Σιμόπουλου Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, εκδόσεις Πιρόγα