Αφιερωμένο στη Ελλάδα το διεθνές φεστιβάλ Χέντελ του Γκέτινγκεν

«Hellas» είναι ο τίτλος του φετινού διεθνούς φεστιβάλ Χέντελ (18-29 Μαΐου) του παλαιότερου φεστιβάλ μουσικής μπαρόκ στον κόσμο. Διοργανώνεται στο Γκέτινγκεν από το 1920 και προσελκύει δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες. Ο διεθνώς γνωστός και πολυβραβευμένος αρχιμουσικός Γιώργος Πέτρου, καλλιτεχνικός διευθυντής του από το 2022, σχεδίασε το πρόγραμμα υπό μια εντελώς νέα -ελληνική- οπτική. Τι σχέση έχει όμως ο Γκέοργκ Φρίντριχ Χέντελ (1686-1759) με την Ελλάδα;

«Φαίνεται ασυνήθιστο, αν όμως ρίξει κανείς μια πιο προσεκτική ματιά, θα δει μια ξεκάθαρη αναφορά στον κόσμο των ελληνικών μύθων στις όπερες και τα ορατόρια του Χέντελ», σημειώνει στο εισαγωγικό σημείωμα του προγράμματος η Πέτρα Μπρόιστντ, δήμαρχος της γερμανικής πόλης. Κάτι ανάλογο υποστηρίζει και ο Βόλφγκανγκ Ζάντμπεργκερ, ο πρόεδρος της «Εταιρείας Χέντελ» και καθηγητής μουσικολογίας στο πανεπιστήμιο του Λιούμπεκ: «Η Ελλάδα θεωρείται το λίκνο του πολιτισμού μας. Οι αρχαίοι μύθοι και η ελληνική ιστορία παίζουν ρόλο στη μουσική του Χέντελ. Για μένα, το θέμα του ορατορίου “Ηρακλής” είναι ένα από τα πιο εμβληματικά μέχρι σήμερα. Ο αρχαίος ήρωας πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στην αρετή και την κακία».

Με αυτό ακριβώς το έργο, υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου, ξεκίνησε και το φεστιβάλ. Συμμετείχαν ο περιζήτητος από όλες τις όπερες μπασοβαρύτονος Αντρέας Βολφ στον ομώνυμο ρόλο, η μεσόφωνος Βιβίκα Ζενώ, μία από τις μεγαλύτερες ερμηνεύτριες της μουσικής μπαρόκ, στον ρόλο της Δηιάνειρας και η διάσημη σοπράνο Άννα Ντέννις, στον ρόλο της Ιόλης. Ο Γιώργος Πέτρου σκηνοθετεί και διευθύνει επίσης τις παραστάσεις της όπερας «Σεμέλη» του Χέντελ, η οποία παρουσιάζεται, όμως, ως δραματικό ορατόριο, με την κορυφαία σοπράνο Μαρί Λις στον ομώνυμο ρόλο και τον διεθνούς φήμης τενόρο Τζέρεμι Όβεντεν στον ρόλο του Δία. Ο Πάρις Μέξης έκανε τα σκηνικά και τα κοστούμια, ενώ η Στέλλα Κάλτσου επιμελήθηκε τον φωτισμό. Δύο Έλληνες -επίσης- με διεθνή καριέρα.

Ο Γιόχεν Σέφσμαϊερ, διευθύνων σύμβουλος του φεστιβάλ, επισήμανε σε συνεντεύξεις του ότι «ο Γιώργος Πέτρου ήταν εκείνος ο οποίος έδωσε το έναυσμα για να ερευνηθεί η σχέση της μουσικής του μπαρόκ με την Ελλάδα. Ο Γκέοργκ Φρίντριχ Χέντελ είναι ο Μάικλ Τζάκσον του 18ου αιώνα, και ενθουσίαζε το διεθνές κοινό πολύ πριν εφευρεθούν το ραδιόφωνο, το βίντεο κλιπ και η αναπαραγωγή μουσικής µέσω του διαδικτύου. Στον Χέντελ άρεσε να τολμά το νέο. Ο Πέτρου αναλαμβάνοντας την καλλιτεχνική διεύθυνση έδειξε ότι έχει κάτι κοινό μαζί του, τη χαρά να ανοίγει νέους μουσικούς δρόμους».

Υπάρχει όμως αποδεδειγμένη επιρροή του Χέντελ στην ελληνική μουσική ή αντίστροφα του ελληνικού μουσικού πολιτισμού στην μουσική γενικώς; «Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου οργανικά έργα στην ιστορία της ελληνικής μουσικής, αφού στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν συνόδευε τις ακολουθίες εκκλησιαστικό όργανο. Έτσι, δεν υπήρχε βάση σύγκρισης για μια διαδραστική επιρροή. Οι σχέσεις μεταξύ Χέντελ και Ελλάδας θα μπορούσαν να βρεθούν σε τελείως διαφορετικά επίπεδα: Για παράδειγμα, σύγχρονοι Έλληνες συνθέτες έγραψαν έργα για εκκλησιαστικά όργανα ή συνδύασαν τη μουσική του μπαρόκ με ελληνικούς χορούς», εξήγησε στο περιοδικό «kulturis» ο Γιόχεν Σέφσμαϊερ.

Το μουσικό σύνολο «filoBarocco Tetraktys» παρουσιάζει ακριβώς αυτή την αλληλεπίδραση μπαρόκ-ελληνικών χορών, ως αποτέλεσμα ενός επιδέξιου συνδυασμού μουσικής και μαθηματικών. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στη σημασία των αριθμών. Ιδιαίτερα ιερός ήταν το τέσσερα, εξού ο όρος «τετρακτύς» των Πυθαγορείων. Εκκινώντας από αυτήν τη μυστικιστική ιδέα, το εν λόγω μουσικό σύνολο εξερευνά τις ρίζες της δυτικής αρμονίας. Άλλωστε, ο Πυθαγόρας ήταν αυτός που ανακάλυψε τη σχέση ανάμεσα στο μήκος των χορδών και το ύψος των τόνων.

Το πόσο γόνιμος μπορεί να είναι ο διάλογος παρελθόντος και παρόντος αποδεικνύει η αρχιμουσικός και συνθέτρια Κωνσταντία Γουρζή, η οποία διαπρέπει στο εξωτερικό και συνέθεσε ένα έργο για βιόλα εμπνευσμένο από πίνακα του ζωγράφου Μαρκ Σαγκάλ. Με τη μουσική της, μεταφέρει τους ακροατές σε έναν μαγικό κόσμο γεμάτο ηχοχρώματα. Επίσης, δύο εκ των σπουδαιότερων εν ζωή Ελλήνων συνθετών ο Γιώργος Κουρουπός και ο Γιώργος Κουμεντάκης ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση να συνθέσουν μουσική εμπνεόμενη από ιστορικά όργανα μπαρόκ και δημιούργησαν έργα που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν δίνοντάς τους νέα πνοή.

Πάντως, εκτός από τις αναφορές στην ελληνική μυθολογία ήταν σημαντικό κατά τον Γιώργο Πέτρου να παρουσιασθεί ο μουσικός πλούτος της χώρας μας: «Ακόμη και αν η Ελλάδα δεν ήταν ποτέ κέντρο μουσικής μπαρόκ, πολλοί συνθέτες εξακολουθούν να εμπνέονται από το έργο των μεγάλων συνθετών της». Για αυτό και το πρόγραμμα του φεστιβάλ καλύπτει το ελληνικό μουσικό φάσμα από την Αναγέννηση έως σήμερα. Για παράδειγμα, ο -μάλλον άγνωστος στους πολλούς- Κρητικός Φραγκίσκος Λεονταρίτης, συνέθεσε τον 16ο αιώνα στο ενετοκρατούμενο νησί ναπολιτάνικα τραγούδια, βρέθηκε στο Μόναχο μέσω Βενετίας και σήμερα θεωρείται ο πρώτος Έλληνας συνθέτης δυτικής έντεχνης μουσικής. Η Χορωδία Αθηνών υπό τον Αγαθάγγελο Γεωργακάτο και άλλα σύνολα, τολμούν τη γεφύρωση των αιώνων και προσκαλούν σε ένα ταξίδι χορωδιακής a cappella μουσικής από την ιταλική και γαλλική Αναγέννηση μέχρι τους σύγχρονους Ευρωπαίους και ιδιαίτερα Έλληνες συνθέτες όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θεόδωρος Παπακωνσταντίνου, ο Γιάννης Κωνσταντινίδης, ο Ιωάννης Σακελλαρίδης, ο Αλέξανδρος Αινιάν και πολλοί άλλοι.

Η μουσική του Χέντελ αναμετράται και εμπλουτίζεται φέτος με την ελληνική και γίνονται εκπληκτικοί παραλληλισμοί, όπως λχ ανάμεσα στα ρυθμικά χορευτικά στοιχεία της μουσικής του Νίκου Σκαλκώτα και στην ορμητική «Είσοδο της βασίλισσας του Σαβά», ένα σύντομο ορχηστρικό κομμάτι από το ορατόριο του Χέντελ «Σολομών».

Στο φεστιβάλ παρουσιάζεται επίσης το συμφωνικό έργο του Θεοδωράκη «Οιδίπους Τύραννος», ενώ στη συναυλία του ελληνικού συνόλου «Ex Silentio» η διεθνούς φήμης σοπράνο Φανή Αντωνέλου θα ερμηνεύσει εννέα μονωδίες με μύθους, ορισμένοι εκ των οποίων αναφέρονται σε νύμφες του Κρητικού πελάγους, τις οποίες συνέθεσε τον 17ο αιώνα ο Φράτε Τσερουμπίνο Καβαλίνο.

Δεν θα μπορούσαν βέβαια να λείψουν τα κλασσικά ρεμπέτικα τραγούδια τα οποία επανερμηνεύουν η Ελεάννα Πιτσικάκη και ο Μουράτ Τσοσκούν -στις μητρικές τους γλώσσες- μαζί με την Aνέτε Μάγιε στο κλαρίνο.

Ορισμένες από τις εξήντα συναυλίες του φεστιβάλ, θα πραγματοποιηθούν σε απροσδόκητα σημεία στο κέντρο της πόλης και την ευρύτερη περιοχή. Πριν μάλιστα την επίσημη έναρξή του στις 18 Μαΐου, οι πλατείες και τα πάρκα του Γκέτινγκεν γέμισαν με μουσική, χάρη στην κινητή σκηνή «Rolling George».