Πήτερ Μάκριτζ, Φιλέλλην και Έλλην

Επί τέλους έβλεπα από κοντά τον άνθρωπο με τον οποίο αλληλογραφούσα το καλοκαίρι. ’Ηταν μέσα Σεπτεμβρίου του 1982, αρχή του πρώτου ακαδημαϊκού τριμήνου (Michaelmas term) στην Οξφόρδη. Μπροστά μου στεκόταν ο δρ Πήτερ Μάκριτζ, νεοελληνιστής και εταίρος του Κολλεγίου St Cross. Λίγο αμήχανος όπως και εγώ, αλλά με ανυπόκριτο χαμόγελο και τα χαρακτηριστικά του γυαλάκια, με καλωσόριζε στο κολλέγιο στο οποίο θα περνούσα τα πρώτα τρία χρόνια μου στο πανεπιστήμιο.

Ο Μάκριτζ είχε την αβρότητα ενός παλαιάς κοπής βρετανού ακαδημαϊκού ο οποίος ήταν συνάμα gentleman. «Καλωσορίσατε», μου είπε κατά την υποδοχή μου στο μεγάλο σαλόνι του κολλεγίου. «Χαίρω πολύ, δρ Μάκριτζ. Επί τέλους συναντιόμαστε!». Υποθέτοντας ότι το «Μακ» στο επώνυμό του ισοδυναμούμε με το σκωτζέζικο πρόθημα «Μc/ Mac», τον ερώτησα αν ήταν σκωτζέζικης καταγωγής. «Όχι! Όχι!» είπε με έμφαση. «Κατάγομαι από το Yorkshire». Έκτοτε γίναμε φίλοι, απολαμβάνοντας μια φιλία που ήταν—αρχικά― λίγο ασύμμετρη, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης. Ένδεκα χρόνια μεγαλύτερός μου και πολύ σοφότερος, είχε μόλις ξεκινήσει την καριέρα του στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ως Λέκτωρ της Νεοελληνικής, άξιος διάδοχος του πρώτου κατόχου της θέσης αυτής, του Ρόμπιν Φλέτσερ. (Η θέση του Λεκτορος της Νεοελληνικής δημιουργήθηκε το 1949).

Αν και μεταπτυχιακός αρχαιοελληνιστής, θέλησα από την αρχή να παρακολουθώ σχεδόν ανελλιπώς τις προπτυχιακές παραδόσεις του, γιατί διαισθανόμουν ότι ο Πήτερ ήταν αυτό που απέδειξε στα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του: ανεξάντλητος ερευνητής και παθιασμένος λάτρης της Ελλάδος, εμβριθής γνώστης της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Οι παραδόσεις του για την ποίηση και πεζογραφία αποτελούσαν υπόδειγμα ευγλωττίας, σαφήνειας και μεταδοτικότητας. Ήταν συγκινητικό να ακούει κανείς ένα μη Έλληνα—αλλά ποτέ ξένο προς την Ελλάδα― να μιλάει με τόση αγάπη και διεισδυτικότητα για τη νεότερη Ελλάδα και τον πολιτισμό της.

«Γράφω μια περιγραφική ανάλυση της νεολληνικής», μου είπε σε ένα από τα καθημερινά γεύματά μας στο κολλέγιο. «Δεν θα είναι γραμματική, αλλά αποτύπωση της καθημερινής γλώσσας της Ελλάδος». Μετά από λίγα χρόνια, το 1985, αυτό το έργο εν προόδω κυκλοφόρησε ως βιβλίο από τις πανεπιστημιακές εκδόσεις της Οξφόρδης και εκδόθηκε για πρώτη φορά σε ελληνική μετάφραση το 1990, υπό τον τίτλο Η Νεοελληνική Γλώσσα (εκδ. Πατάκη, μτφ. Κ. Ν. Πετρόπουλος).

Θυμάμαι τη δεξίωση το φθινόπωρο του ’85 στο κολλέγιο στην οποία γιορτάσουμε την έκδοση. Εκείνη τη βραδυά, η αγαπημένη γυναίκα του Τζάκυ, ειδική στη ρωσική και γαλλική φιλολογία (η οποία επίσης μιλάει άψογα ελληνικά), παίζοντας με την παρήχηση στην οποία αρέσκεται η αγγλική γλώσσα, ονομάτισε τη δεξίωση αυτή «Peter’s Publication Party». Θυμάμαι τη χαρά όλων μας και την υπερηφάνειά μου για αυτόν τον, τρόπον τινά, δάσκαλό μου.

Από τον Πήτερ μπορούσε να μάθει κανείς, ή να εμπεδώσει, τη νηφάλια, συγκροτημένη προσέγγιση στη φιλολογία εν γένει. Κοιτώντας που και που τις χειρόγραφες σημειώσεις του όταν δίδασκε, ξεδίπλωνε το περίπλοκο πανόραμα της νεοελληνικής γλώσσας και γραμματείας. Κοφτερό μυαλό, χιούμορ, εγκυκλοπαιδική, αμερόληπτη εποπτεία του αντικειμένου του: αυτά ήσαν λίγα μόνο από τα προτερήματά του. Όπως και ο αρχαιοελληνιστής καθηγητής μου, ο Πήτερ ήταν γέννημα και θρέμμα της μακραίωνης βρετανικής ακαδημαϊκής παράδοσης.

Οι ειδικότεροι μπορούν να αποδώσουν καλύτερα από μένα τον πρέποντα φόρο τιμής στο εκτενές και πολυσχιδές έργο του, το οποίο αποκρυσταλλώνει την περιήγησή του, γεωγραφική και πνευματική, επί δεκαετίες σε πάμπολλους χώρους και γωνίες των νεολληνικών: τον Καβάφη, τη Γενιά του ’30, το ελληνικό μυθιστόρημα, τα ποντιακά ελληνικά, και τόσα άλλα.

Με ιδιαίτερη αυστηρότητα επέμενε ότι οι νεοελληνική πνευματική πραγματικότητα, ιδίως η λογοτεχνία, ανήκει σε αυτόνομο χώρο, και επ’ ουδενί αποτελεί θεραπαινίδα ή παράρτημα της αρχαιότητος. Οι συνέχειες εμπεριέχουν και ασυνέχειες: σιγά σιγά άρχισα να συνειδητοποιώ τους λόγους που υποστήριζε ο Πήτερ τη θέση αυτή με σθένος.

Ήταν αφοσιωμένος δάσκαλος πάνω από όλα, και στήριζε τους σπουδαστές του σε κάθε στάδιο, ακόμη και πέρα από την αποφοίτηση. Μολονότι δεν ήμουν τύποις μαθητής του, έμαθα πολλά από τον Πήτερ και γνώρισα την καλοσύνη του. Στις 23 Μαρτίου εφέτος πολιτογραφήθηκε, τιμής ένεκεν, έλληνας στην πρεσβεία μας στο Λονδίνο. Ο φιλέλλην Πέτρος, όπως αγαπούσε να τον προσφωνούμε, ήταν άλλωστε ανέκαθεν έλλην.

Huffigtonpost.gr