«Το Παρελθόν σε Δεσμά»: Η τύχη των αρχαιοτήτων στον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή

PICTURE ALLIANCE VIA GETTY IMAGES Ναζιστική προπαγάνδα: Στρατιώτες της Βέρμαχτ μπροστά από την Ακρόπολη μετά την εισβολή στην Αθήνα. Η φωτογραφία τραβήχτηκε τον Μάιο του 1941.  Photo: Berliner Verlag / Archive (Photo by Berliner Verlag/Archiv/picture alliance via Getty Images)

Ένα μνημειώδες έργο είναι η νέα έκδοση της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Ο λόγος για το πεντάτομο «Το Παρελθόν σε Δεσμά», του Εφόρου Αρχαιοτήτων και γενικού γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Βασιλείου Χ. Πετράκου, που αποτελεί τη Χρονογραφία της τύχης των αρχαιοτήτων της Ελλάδας από την 28η Οκτωβρίου 1940 έως τον Δεκέμβριο 1944.

Όπως αναφέρει η ανακοίνωση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, με βάση ελληνικά, γερμανικά και ιταλικά έγγραφα της περιόδου, δημοσιεύματα και προσωπικά αρχεία, σχηματίστηκε η πρώτη, πραγματική, εικόνα της ιστορίας της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της δράσης των λίγων Εφόρων και Επιμελητών Αρχαιοτήτων των χρόνων του Πολέμου και της Κατοχής.

Συνοπτικά, η θεματολογία των πέντε τόμων είναι η εξής:

Στον Τόμο Ι: Η δεκαετία του ᾽30· η διάλυση των μουσείων και η απόκρυψη των αρχαίων· τα μνημεία και τα μουσεία κατά τον Πόλεμο και την Κατοχή του 1941. Πίνακες των Εφόρων και Επιμελητών Αρχαιοτήτων, αναγραφή της αρχαιολογικής νομοθεσίας. Η δράση των γερμανικών ναζιστικών αρχαιολογικών ομάδων και οι μεταξύ τους αντιθέσεις. H συμπεριφορά των Γερμανών αρχαιολόγων-αξιωματικών προς τους Έλληνες Eφόρους και Επιμελητές αρχαιοτήτων. Η διοίκηση των αρχαιολογικών χώρων και οι επεμβάσεις των Γερμανών. Τα σχέδια των Γερμανών για την αναμόρφωση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Έγγραφα 1 έως 210, σελίδες 380.

Στον Τόμο ΙΙ: Έγγραφα των ετών 1942 έως 1950 (αρ. 211 έως 464). Αλληλογραφία της Υπηρεσίας με τις Εφορείες των Αρχαιοτήτων και τις αρχές Κατοχής. Το θέμα της δίωξης των Εβραίων. Οι σκόπιμες καταστροφές αρχαιοτήτων, όπως της Ασίνης, Κρήτης, Τίρυνθας. Αποχώρηση των Γερμανών, παράδοση του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, προσωρινή αποκατάσταση πραγμάτων, η Ακρόπολη βρετανικό φρούριο κατά τα Δεκεμβριανά. Απολογισμοί των Εφόρων. Πρώτος απολογισμός των Γερμανών. Έκδοση του τόμου «Ζημίαι». Ιδιωτική γερμανική προσπάθεια αναίρεσής του. Αναζήτηση των κλαπέντων αρχαίων στην Αυστρία. Επίσημη γερμανική αναίρεση του τόμου «Ζημίαι». Αποκατάσταση σχέσεων Ελλάδας – Γερμανίας. Απόδοση του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Σελίδες 550.

Στον τόμο ΙΙΙ: Έγγραφα για τα μνημεία και τις αρχαιότητες της Πελοποννήσου, Στερεάς, Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Ηπείρου της περιόδου 1941 έως 1945 (αρ. 465 έως 722), και κυρίως συνολικές εκθέσεις των Εφόρων Αρχαιοτήτων για την κατάσταση των αρχαιοτήτων των Περιφερειών τους. Σελίδες 290.

Στον τόμο ΙV: Έγγραφα παρόμοια με του τόμου ΙΙΙ, για τις Κυκλάδες, τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, τα Ιόνια νησιά, την Κρήτη και την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (αρ. 723 έως 900). Το τελευταίο μέρος του τόμου ΙV περιέχει την αλληλογραφία του Χρήστου και της Σέμνης Καρούζου με ξένους, κατά πλειονότητα Γερμανούς, αρχαιολόγους της περιόδου 1940 έως 1950 (αρ. 901 έως 1012). Οι επιστολές μεταφράζονται και σχολιάζονται. Σελίδες 436.

Ο πέμπτος τόμος, ανεξάρτητος των προηγουμένων τεσσάρων, είναι ανασύνθεση και συστηματική κατάταξη του περιεχομένου του δημοσιεύματος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του 1946 «Ζημίαι των Αρχαιοτήτων εκ του Πολέμου και των Στρατών Κατοχής» το οποίο αποτελούσε την τότε συνοπτική υπηρεσιακή έκθεση των καταστροφών, κλοπών και γενικώς των συνεπειών του Πολέμου και της Κατοχής για τις αρχαιότητες της Ελλάδας.

Είχε συνταχθεί για πολιτική χρήση, δηλαδή για τη διεκδίκηση εκ μέρους της Ελλάδας των κλαπέντων από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους αρχαίων.

Το κείμενο αναδιαρθρώθηκε και προστέθηκαν οι βρετανικές εκθέσεις για τις ζημίες των αρχαιοτήτων από τους κατοχικούς στρατούς και η έκθεση για την κατάσταση της Ακροπόλεως μετά τα Δεκεμβριανά, του Εφόρου των Αρχαιοτήτων Γεωργίου Μπακαλάκη. Ακόμη έχουν προστεθεί η υπηρεσιακή έκθεση του προϊσταμένου της γερμανικής Kunstschutz στην Ελλάδα, καθηγητή της αρχαιολογίας και αξιωματικού Wilhelm Kraiker, του 1945, η μακρά απολογητική επιστολή του, του 1947, προς τον Αντώνιο Κεραμόπουλλο, Διευθυντή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας κατά την Κατοχή, όπως και η εκτεταμένη αρνητική κριτική του τόμου «Ζημίαι» γραμμένη από τον υπαξιωματικό καθηγητή αρχαιολόγο Roland Hampe και δημοσιευμένη το 1950 στο επιστημονικό περιοδικό Gnomon. Τα κείμενα του Wilhelm Kraiker και του Roland Hampe αναλύονται, σχολιάζονται και αναιρούνται, έργο το οποίο έπρεπε να είχε γίνει από δεκαετιών.

Μεταξύ των εγγράφων των τόμων παρεμβάλλεται η αναγραφή πολεμικών και πολιτικών γεγονότων, θάνατοι επιφανών προσώπων, εκδόσεις βιβλίων. Το όλο συμπληρώνεται, όπου χρειάζεται, με εκτενή σχόλια για την πληρέστερη εικόνα των περιεχομένων στα έγγραφα. Ακόμη, των περισσοτέρων γερμανικών και ιταλικών εγγράφων, και όλων των επιστολών, παρέχεται μετάφραση.

Όλα τα δημοσιευόμενα κείμενα αποτελούν άμεσες και γνήσιες μαρτυρίες, είτε είναι Ελλήνων είτε Γερμανών ή Ιταλών. Χρονολογικά δημοσιευμένα, δίνουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την ιστορία των ελληνικών αρχαιοτήτων κατά τις τραγικότερες ημέρες της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας, εντελώς άγνωστης, 80 χρόνια μετά τα γεγονότα.

Οι πέντε τόμοι, εξώφυλλα και σελίδες κειμένου, περιέχουν εικόνες μνημείων ή σκηνών του Πολέμου και της Κατοχής και συστηματικά αναλυτικά ευρετήρια ονομάτων, πραγμάτων, γεγονότων.

Οι τόμοι Ι έως και IV διατίθενται ως σύνολο. Για μείωση του μεγάλου κόστους το έργο τυπώθηκε σε πολύ μικρό αριθμό αντιτύπων και πωλείται στην τιμή των 200 ευρώ. Ο τόμος «Ζημίαι των αρχαιοτήτων» επίσης δεν διανέμεται και πωλείται ξεχωριστά στην τιμή των 60 ευρώ.

Πηγή:huffingtonpost.gr