Η πρόκληση της εξ αποστάσεως διδασκαλίας ως «αντιβιοτικό» της «κοινότητας μάθησης» στην εποχή του «ψηφιακού γραμματισμού».

Του Νίκου Σουτόπουλου*

Καθώς προχωρούμε σταδιακά και ικανοποιητικά στην αντιμετώπιση αυτής της παγκόσμιας πανδημίας αλλά και στην επικείμενη κορύφωση προς την Άνοιξη του 2020 της μετάδοσης στην κοινότητα αυτού του φονικού ιού COVID-19, που αποτελεί μια αόρατη, «ασύμμετρη» απειλή για την πατρίδα μας, την ευρωπαϊκή, αλλά και την παγκόσμια κοινότητα, εξελίσσεται παράλληλα, ως αναπόφευκτος μηχανισμός κοινωνικής προσαρμογής στο θεσμικό επίπεδο της εκπαίδευσης, η εξ αποστάσεως διδασκαλία.
Η εκπαιδευτική αυτή πρόκληση της προσαρμογής του εκπαιδευτικού συστήματος στα νέα δεδομένα της παρούσας συγκυρίας, κινείται παράλληλα με αυτήν της υγειονομικού συστήματος, που για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καλείται να αντιμετωπίσει αυτά τα νοσηρά κοινωνικά δεδομένα επιδημιολογίας, που επηρεάζουν αναπόφευκτα όλους μας.
Η πρόταση της εξ αποστάσεως σύγχρονης και ασύγχρονης εκπαίδευσης προβάλλει ως μοναδική και αναγκαία λύση για όλη την εκπαιδευτική κοινότητα και ουσιαστικά σε όλα τα επίπεδα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος (Πρωτοβάθμια, Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια εκπαίδευση), αξιοποιώντας τα σύγχρονα μέσα της νέας εκπαιδευτικής τεχνολογίας.
Το διακύβευμα της διαχείρισης με επιτυχία αυτής της κρίσης για την εκπαιδευτική κοινότητα, έχει ως προϋπόθεση την ανάδειξη «ηγετών» σε πολλά επίπεδα με τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων. Σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού την εκπαιδευτική ηγεσία του Υ.ΠΑΙ.Θ και το Ι.Ε.Π., σε επίπεδο συντονισμού ενεργειών και σε διδακτικομεθοδολογικό επίπεδο αξιοποίησης μέσων εκπαιδευτικής τεχνολογίας και ψηφιακών εκπαιδευτικών εργαλείων τα στελέχη εκπαίδευσης (Συντονιστές Εκπαιδευτικού Έργου, Διευθυντές/-ντριες Προϊστάμενους/-ες Δημοτικών Σχολείων και Ομάδων Υποστήριξής τους) με την ανάπτυξη της δικής τους παιδαγωγικής καθοδήγησης και ευθύνης, αλλά και στο επίπεδο λειτουργίας και διδακτικής πρωτοβουλίας της ψηφιακής «εικονικής τάξης» τους «μάχιμους» εκπαιδευτικούς (δασκάλους/καθηγητές) με τελικούς «πρωταγωνιστές» τους ίδιους τους μαθητές/-τριες.
Επίσης, παράλληλα με την αναγκαιότητα της εξ αποστάσεως εκπαιδευτικής υποστήριξης προβάλει και αυτή της διδακτικής, ψυχοπαιδαγωγικής και συμβουλευτικής υποστήριξης για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας, σε κάθε σχολική μονάδα της πατρίδας μας.
Σε αυτό το δυσχερές πλαίσιο δοκιμασίας για όλους, οι μαθητές μας, εκτός της διακοπής των μαθημάτων, αντιμετωπίζουν την απουσία της κανονικότητας και ασφάλειας που παρέχει η λειτουργία του σχολείου τους, ζητήματα που, μεταξύ άλλων, διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στην ψυχοσωματική τους ανάπτυξη. Υπό αυτές τις συνθήκες, η συνεχής επαφή των μαθητών μας με την εκπαιδευτική διαδικασία, μέσω πρακτικών εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αποτελεί αναγκαιότητα αλλά και εκπαιδευτική προτεραιότητα.
Οι Συντονιστές Εκπαιδευτικού Έργου Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπάιδευσης θα παρέχουν το επόμενο χρονικό διάστημα την αναγκαία και σημαντική υποστήριξη στους εκπαιδευτικούς παιδαγωγικής ευθύνης τους -με τελικό στόχο τη συμμετοχή και εμπλοκή όλων των μαθητών τους μέσω τηλεδιασκέψεων που θα πραγματοποιηθούν με τους εκπαιδευτικούς σε κάθε σχολείο ξεχωριστά και αξιοποιώντας όλα τα προτεινόμενα ψηφιακά εργαλεία από το ΥΠΑΙΘ, δημιουργώντας τα κατάλληλα σε κάθε βαθμίδα, τάξη και γνωστικό αντικείμενο διδακτικά σενάρια, με σκοπό την αξιοποίησή τους στην ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
Καθώς η ιδιομορφία του κάθε σχολείου και του κάθε τμήματος τάξης δημιουργούν διαφορετικά δεδομένα και απαιτούν διαφορετικές προσεγγίσεις στη διαδικασία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το Υπουργείο Παιδείας έδωσε στη δημοσιότητα εγκυκλίους για τη δυνατότητα αξιοποίησης της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με δύο τρόπους:
1. Σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, με τη δημιουργία της πλατφόρμας webex, την οποία καλεί τους εκπαιδευτικούς το Y.ΠΑΙ.Θ. να ενεργοποιήσουν, δημιουργώντας εικονική τάξη, στην οποία θα συμμετέχουν όλοι οι μαθητές, ακόμα και εκείνοι που δεν έχουν Η/Υ ή internet, χρησιμοποιώντας στην περίπτωση αυτή με αστική χρέωση το σταθερό τηλέφωνο (Οδηγίες: 16-03-2020/Φ838091/Δ4).
2. Ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, με τη χρήση των e-class & e-me, που διατίθενται (Οδηγίες: 20-03-2020/39676/Δ2), μέσω Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου.
Επίσης, σύμφωνα με το ΥΠΑΙΘ: «Το Υπουργείο θα συνεχίσει να διερευνά και άλλες μεθόδους και εργαλεία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για τη βέλτιστη παροχή εξ αποστάσεως διδασκαλίας στους μαθητές. Η επιλογή των εκάστοτε μεθόδων και εργαλείων γίνεται με γνώμονα τις ποιοτικές και τεχνικές προδιαγραφές τους και ειδικότερα την ασφάλεια, την τεχνική δυνατότητα ταυτόχρονης εξυπηρέτησης του μέγιστου αριθμού χρηστών και το φιλικό περιβάλλον εγκατάστασης και χρήσης, καθώς και την εμπειρία από την επιτυχή εφαρμογή τους – για ανάλογο σκοπό και σε αντίστοιχη κλίμακα – σε άλλες χώρες». Τονίζει, επίσης, ότι «Μέθοδοι και εργαλεία που τυχόν έχουν ήδη αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται από τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς για την ανάγκη της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, είναι δυνατόν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται παράλληλα»
Έτσι, ο κάθε εκπαιδευτικός επιλέγει τον τρόπο που θα δημιουργήσει την ψηφιακή – εικονική του τάξη και στη συνέχεια ενημερώνει τον Διευθυντή του σχολείου για την επιλογή του μέσω email και ο Διευθυντής στη συνέχεια ενημερώνει τους γονείς των μαθητών του.
Εκ των πραγμάτων αποδεικνύεται ότι για την αποτελεσματική χρήση των νέων εκπαιδευτικών τεχνολογιών, ο «ψηφιακός γραμματισμός» (εναλφαβητισμός) των εμπλεκόμενων μερών της εκπαιδευτικής κοινότητας και η σύγχρονη διείσδυσή τους σε αυτήν αλλά και ολόκληρη της κοινωνία, αποτελούν καθοριστικούς όρους αλλά και προϋποθέσεις για την επιτυχή έκβαση αυτού του προκλητικού εκπαιδευτικού και τεχνολογικού εγχειρήματος.
Τα αποτελέσματα της έρευνάς μου που πραγματοποιήθηκε σε φοιτητές/-ριες ΑΕΙ έως και ενήλικες 50 ετών σχετικά πρόσφατα για «τη χρήση του Skype ως εργαλείο γραφής και εκπαίδευσης» [1], αποκαλύπτουν τα παρακάτω στατιστικά σημαντικά δεδομένα της σε σχέση με τις μεταβλητές (παραμέτρους) του φύλλου., ηλικίας, ψηφιακού γραμματισμού, τεχνολογικές συνήθειες:
* Οι άντρες χρησιμοποιούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα το skype ως εκπαιδευτικό εργαλείο και έχουν κατακτήσει μεγαλύτερο επίπεδο «ψηφιακού γραμματισμού» από τις γυναίκες
* Υπάρχει αναλογικός συσχετισμός ανάμεσα στο «ψηφιακό γραμματισμό» και το μορφωτικό επίπεδο
* Τα “Greeklish” ως μια «διαγλωσσική» (translanguaging) πρακτική γραφής χρησιμοποιείται και από τα δύο φύλλα.
* Άντρες και γυναίκες χρησιμοποιούν το skype κυρίως για κλήσεις και μηνύματα
* Οι γυναίκες χρησιμοποιούν περισσότερο από τους άνδρες γραφικά και άλλα σύμβολα (emoticons) στις πρακτικές γραφής τους και θεωρούν ως περισσότερο αρνητικά στη χρήση τα τεχνικά προβλήματα και τις αρνητικές επιδράσεις στην υγεία, ενώ οι άντρες αναφέρουν το ζήτημα απουσίας της κάμερας (μερικές φορές) και ότι δεν είναι διαθέσιμο στα παιδιά.
* Το συνολικό αντιπροσωπευτικό δείγμα επισημαίνει ως κύριο πλεονέκτημα του skype ως εκπαιδευτικό εργαλείο το ευέλικτο πρόγραμμα και τον επαρκή χρόνο που παρέχει ως μέσο επικοινωνίας σε όλο τον κόσμο, με δυνατότητα μαγνητοσκόπισης του μαθήματος από τον εκπαιδευτικό.
* Τελικά, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων στην έρευνα προτιμά τη χρήση skype για τηλεδιασκέψεις Εκπαιδευτικών-Φοιτητών (Teacher-Student Sessions-TSS) και θα το πρότεινε και σε άλλους.
Η υπό όρους χρήση της εξ αποστάσεως ασύγχρονης επικοινωνίας μπορεί να αποδειχθεί ως αποτελεσματικό εκπαιδευτικό μέσο διαφοροποιημένης διδασκαλίας [2] εκ μέρους των εκπαιδευτικών προς τους μαθητές τους.
Όπως η εξατομικευμένη/προσωπική νοσηλεία/θεραπεία στο δημόσιο υγειονομικό σύστημα έναντι της μεθόδου «ανοσίας αγέλης», μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική στην υπάρχουσα κοινότητα, έτσι και η διαφοροποιημένη εξ αποστάσεως σύγχρονη και ασύγχρονη διδασκαλία με την κατάλληλη εκπαίδευση στις νέες εκπαιδευτικές τεχνολογίες πληροφορικής και εκπαίδευσης, μπορεί να λειτουργήσει ως «αντίδοτο» της «κοινότητας μάθησης» σε κάθε σχολική μονάδα ή ομάδες σχολείων.
Περιττό να επισημάνουμε τα συγκεκριμένα πλεονεκτήματα που αναδεικνύονται ως προστιθέμενη γνωστική αξία για όλη την εκπαιδευτική κοινότητα (στελέχη εκπαίδευσης, εκπαιδευτικούς, μαθητές/-τριες αλλά και γονείς) αλλά και το γεγονός ότι αυτή η πρόσκαιρη συνθήκη εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη φυσική παρουσία του δασκάλου και τη σχέση εκπαιδευτικού-μαθητή στο φυσικό χώρο εκπαίδευσης ως καθημερινή πρακτική μάθησης, δηλαδή το σχολείο. Εκεί, μπορεί εξίσου να αξιοποιηθεί κατάλληλα στη συνέχεια, υπό κανονικές εκπαιδευτικές συνθήκες.
Για αυτό το λόγο, προβάλλει επιτακτική η αναγκαιότητα ολοκλήρωσης του εκπαιδευτικού εξοπλισμού αλλά και της επιμόρφωσης όλων των εκπαιδευτικών στη χρήση των νέων εκπαιδευτικών τεχνολογιών (ψηφιακός γραμματισμός) και της επικοινωνίας μέσου υπολογιστή (Computer-Mediated Communication-CMC), με κεντρικό στρατηγικό σχεδιασμό και υλοποίηση από το ΥΠΑΙΘ [3] ώστε η μετάδοση και διάχυση των νέων γνώσεων πληροφορικής και επικοινωνίας να αποτελέσει μια πολύτιμη επένδυση προς όφελος του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και πολλαπλή μεταγενέστερη αξιοποίησής τους από όλη την κοινωνία (Κοινωνία της Πληροφορίας).
Απαιτείται παράλληλα η ανάπτυξη κριτικής σκέψης για την επιλεκτική χρήση της με συγκεκριμένη κάθε φορά συλλογή πληροφοριών και στοχοθεσία εκπαιδευτικού σεναρίου αλλά και ατομικού ή κοινωνικού σκοπού γενικότερα, επ’ ωφέλειας των χρηστών του ως τεχνολογικού «μορφωτικού αγαθού» στην εποχή του «ψηφιακού γραμματισμού».

Βιβλιογραφικές παραπομπές:

1. Soutopoulos N., “A small-scale research about skype as a synchronous social medium and its use and writing practices as an educational tool”, Proceedings of 4th International Conference “Education Across Borders” Education in the 21st Century: Challenges and Perspectives, Florina 19-20 October, 2018

2. Soutopoulos N., “Differentiated instruction: Greek as a foreign/second language for refugee children in reception class of Primary schools in Greece. (Case Study)”, ELIKRANON Publications, Ioannina, 2019

3. Εγκύκλιος Φ8/38092/Δ4 με τις «επίσημες οδηγίες του ΥΠΑΙΘ για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε Διευθυντές και εκπαιδευτικούς», 16 Μαρτίου 2020

Ο Νίκος Σουτόπουλος σήμερα είναι Συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου (Σ.Ε.Ε.) ΠΕ70 στο ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Ηπείρου.