Ο Ελληνισμός της Αιγύπτου και η προσφορά του στην Ελλάδα

Επιμέλεια Χρήστος Μαλασπίνας: Με στοιχεία από τον Διαχειριστή του ΕΔΩ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ κ. Γιώργο Δήμα, el.wikipedia.org, και Πέρσα Kουμούτση.

Ζωντανό κύτταρο ευρωπαϊκού πολιτισμού που μεγαλούργησε στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο αλλά και θεματοφύλακας της παρακαταθήκης που άφησε ο Μέγας Αλέξανδρος, οι Έλληνες της Αιγύπτου αποτελούν σημαντικό μέρος της ιστορίας του Ελληνισμού.

Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την Αίγυπτο κατά το πρώιμο στάδιο των εκστρατειών του και Ίδρυσε την πόλη της Αλεξάνδρειας. Ευτυχώς που οι Αιγύπτιοι δεν είναι Σκοπιανοί, κι έτσι δεν σκέφθηκαν (;) ποτέ να υποστηρίξουν ότι ο Μέγας Αλέξανδρος, που τον έκαναν και Φαραώ, ήταν τάχα όχι Έλληνας αλλά δικός τους, όπως θα μπορούσαν καθ΄ ιστορική υπερβολή να ισχυρισθούν, βασιζόμενοι ακόμη και στο γεγονός πως ενδέχεται στα χώματα της Αιγύπτου να βρίσκεται και ο τάφος του…

Ο ελληνισμός στην Αλεξάνδρεια και στην υπόλοιπη Αίγυπτο, δεν έχασε ποτέ τις ρίζες του. Το 1907 η επίσημη απογραφή κατέγραψε 62.973 Έλληνες. Έως το 1940, οι Έλληνες ανήλθαν στις 250.000. Δυστυχώς η διακυβέρνηση του Νάσερ ήταν μια μεγάλη καταστροφή για τον ελληνισμό της Αιγύπτου, που από εκατοντάδες χιλιάδες έφτασε να αριθμεί λιγότερες από 5.000. Ως συνέπεια, πολλά Ελληνικά σχολεία, εκκλησίες, μικρές κοινότητες και ιδρύματα τερμάτισαν τη λειτουργία τους. Εκτιμάται πως την περίοδο (1957 – 1967)  οι περισσότεροι Έλληνες έφυγαν από τη χώρα. Οι περιουσίες τους σταδιακά εθνικοποιούνται: Η σαπωνοποιία Zερμπίνη, τα σιγαρέττα Kουταρέλλη, η χαρτοποιία Λαγουδάκη και Νανοπούλου, η υφαντουργία Πιαλοπούλου, τα αεριούχα ποτά Σαλβάγου, η οινοποιία Tσανακλή, περί τις 400 ελληνικές επιχειρήσεις. Όπως και το Kοτσίκειο, που αγοράζεται από το αιγυπτιακό Δημόσιο έναντι 300.000 αιγυπτιακών λιρών.

Τελικά, μετά το 1960 που ο Νάσερ επισκέφθηκε την Αθήνα κατόπιν επίσημης πρόσκλησης του Βασιλιά Παύλου και δημιουργήθηκε το Ελληνοαραβικό Επιμελητήριο, απαλείφθηκαν οι κατά των Ελλήνων της Αιγύπτου αξιώσεις δήμευσης περιουσιών και απελάσεων και οι περισσότεροι ομογενείς μας επέστρεψαν στην Αίγυπτο.

Αυτά ως μία σύντομη ιστορική αναδρομή.

Σήμερα, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ελληνισμός στην Αίγυπτο, είναι η συρρίκνωση του πληθυσμού και την αλλαγή της δομής της παροικίας με τους μεικτούς γάμους. Η  εκπαίδευση και η συρρίκνωση των μαθητών, θα πρέπει να απασχολήσουν σοβαρά τα συναρμόδια υπουργεία στην Ελλάδα ώστε να βρεθεί λύση σε ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας που πλέον ανέρχονται περίπου στους …500!  Ένας τόπος που έσφυζε από ζωή, μπορούσε κανείς να ακούσει όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες και να συναντήσει κάθε εθνικότητας κοσμοπολίτη που είχε βρεθεί εκεί. Μια πόλη που ενέπνευσε μερικούς από τους μεγαλύτερους συγγραφείς και ποιητές όλων των εποχών.

Δεν ήταν μόνον οι συγγραφείς και οι ποιητές. Ήταν και οι Έλληνες Επιχειρηματίες και  Έμποροι που μεγαλούργησαν στην Αίγυπτο. Έγιναν σύμβουλοι και ανέλαβαν τη διοίκηση των διαφόρων ιδρυμάτων της χώρας, όπως ο  επιχειρηματίας Μιχαήλ Τοσίτσας που επέκτεινε τη δραστηριότητά του στην Αίγυπτο, στη Μάλτα και στην Ιταλία και, το 1820, εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια όπου δημιούργησε μια κολοσσιαία περιουσία.

Ο Τοσίτσας, επί τουρκοκρατίας, ενίσχυε τον αγώνα των Ελλήνων. Εξαγόραζε Έλληνες αιχμαλώτους στα σκλαβοπάζαρα των Τούρκων. Στην Αλεξάνδρεια ίδρυσε νοσοκομείο, εκκλησία και σχολείο, σχολαρχείο, παρθεναγωγείο και βιβλιοθήκη.

Χρίστηκε πρώτος πρόξενος του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, επί βασιλείας του Όθωνα, στην Αλεξάνδρεια, την πόλη που ίδρυσε ο Μακεδόνας στρατηλάτης και που έμελλε να αποτελέσει για δεύτερη φορά στην Ιστορία μια… σχεδόν ελληνική πόλη, όπου κυριαρχούσε τόσο η ελληνική γλώσσα όσο και το ελληνικό εμπόριο, η βιομηχανία και η πολιτιστική ζωή.

Δύο ακόμη αδέλφια ακολούθησαν τα χνάρια του μεγάλου αδελφού και η οικογένεια Τοσίτσα, μαζί με τους Στουρνάρη, Ζερβουδάκη και Καβάφη, ήταν από τις πρώτες που διέπρεψαν και ασκούσαν μεγάλη επιρροή στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου.

Πολλοί από αυτούς είχαν εκμεταλλευτεί την κρίση του αμερικανικού εμφυλίου και πουλώντας αιγυπτιακό βαμβάκι είχαν κερδίσει αμύθητα ποσά. Έτσι, με χρήματα του Θεόδωρου Τοσίτσα ανοίγει στην Αλεξάνδρεια το πρώτο ελληνικό νοσοκομείο το 1840 και τρία χρόνια αργότερα ιδρύεται η πρώτη ελληνική κοινότητα με επίτιμο πρόεδρο τον Μιχαήλ Τοσίτσα. Μέχρι το 1870, οπότε ο Mένανδρος Zιζίνιας χτίζει το ομώνυμο θέατρο, η κεντρική πλατεία στο πιο αριστοκρατικό σημείο της πόλης κατοικείται κατά ένα μεγάλο ποσοστό από Έλληνες επιχειρηματίες.

Μεταξύ 1859 και 1869 δεκάδες Έλληνες τεχνίτες, μηχανικοί και απλοί εργάτες εργάζονται στη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και η παρουσία του ελληνικού στοιχείου σε ολόκληρη τη χώρα αριθμεί πια 40.000 ανθρώπους. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς τότε ανοίγει και ελληνικό ταχυδρομείο. Το 1909 εγκαινιάζεται ο Ελληνικός Ναυτικός Όμιλος με πρώτο επίτιμο πρόεδρο τον Εμμανουήλ Μπενάκη, γίνεται το σημείο συνάντησης ολόκληρης της ευημερούσας Αλεξάνδρειας.

Δεκάδες εφημερίδες, πρωτοστατούντος του «Ταχυδρόμου», περιοδικά και θίασοι καταφθάνουν από την Ελλάδα και μένουν μεγάλα διαστήματα. Μια κοσμοπολίτικη και καλλιεργημένη παροικία που ανταποκρίνεται. H άφιξη και παραμονή του Γιώργου Σουρή επιβεβαιώνει τη ζήτηση για ελληνικό θέατρο, ενώ τα λογοτεχνικά σαλόνια, οι θρυλικοί «Απουάνοι», πολιτιστικοί σύλλογοι όπως ο «Αισχύλος» και ο «Αρίωνας», τα λογοτεχνικά περιοδικά «Νέα ζωή» και «Γράμματα» και οι έριδες, πολλές εκ των οποίων προκαλούνται για χάρη του Κωνσταντίνου Καβάφη, αποδεικνύουν τη μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και του πνεύματος.

Το Κάιρο, μπροστά στην απίστευτη ακμή της Αλεξάνδρειας, μοιάζει κάπως δευτεροκλασάτο, αλλά κι εκεί ο ελληνικός πληθυσμός διαπρέπει και γιγαντώνεται. H Πέρσα Kουμούτση λέει: «H Αλεξάνδρεια ήταν μια άλλη πραγματικότητα. Είχε τους βαμβακέμπορους, είχαν όλα τα χρήματα, είχε μεγαλύτερη χλιδή. Το Κάιρο δεν απολάμβανε ανάλογη δόξα. Κανείς δεν κατέγραφε τι γινόταν και όλοι οι συγγραφείς ήταν στην Αλεξάνδρεια. Ελάχιστοι έγραψαν για το Κάιρο. Ούτε είχε μια εμβληματική προσωπικότητα, όπως τον Καβάφη, να το δοξάσει». Ούτε έναν Τσίρκα, αν και γεννημένος στο Κάιρο, ούτε έναν Ντάρελ, θα προσθέταμε.

Τη δεκαετία του ’50, πάντως, παίρνει και το Κάιρο τα πάνω του και ένα μέρος της ελληνικής επιρροής μετακομίζει εκεί. Πολλά από τα σπίτια στην εύπορη συνοικία των ξένων την Ηλιούπολη ανήκουν σε Έλληνες, οι Aχιλλοπούλειος και Aμπέτειος σχολές βγάζουν γενιές μελλοντικών επιστημόνων και ο Ελληνικός Ναυτικός Όμιλος Καΐρου, τον οποίο ακόμη και σήμερα μπορεί να δει κανείς στις όχθες του Νείλου, προδίδει την πάλαι ποτέ ευμάρεια και αίγλη.

Εθνικοί Ευεργέτες

Η ελληνική ψυχή ανά τους αιώνες μεγαλούργησε επιδεικνύοντας δείγματα μεγαλοψυχίας, γενναιοδωρίας, υπερβάσεως του «εγώ», αλτρουισμού και αυτοθυσίας. Αυτές οι υψηλές αξίες και τα ιδανικά του Έλληνα νοηματοδοτούν την ύπαρξή του, συνυφαίνονται στενά με την ταυτότητά του και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της εθνικής του κληρονομιάς.

Γεώργιος Αβέρωφ (1818-1899)               

Ο Γεώργιος Αβέρωφ υπήρξε εθνικός ευεργέτης.  Γεννήθηκε στο Μέτσοβο το 1818. Το 1840 πήγε ως μετανάστης στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Εκεί ανέπτυξε έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα και απέκτησε μεγάλη περιουσία, την οποία διέθεσε για την προώθηση εκπαιδευτικών και εθνικών σκοπών, καθώς και σε φιλανθρωπίες. Με τις πρώτες δωρεές του δημιουργήθηκαν παρθεναγωγείο και νοσοκομείο στην Ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας. Έκανε δωρεές στο Μέτσοβο και στην Αθήνα.

Με την οικονομική του αρωγή αποπερατώθηκε το Πολυτεχνείο της Αθήνας, το οποίο ονομάστηκε Μετσόβειο γιατί οι τρεις δωρητές του Στουρνάρης, Τοσίτσας και Αβέρωφ κατάγονταν από το Μέτσοβο. Επίσης κτίστηκαν η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, οι φυλακές Αβέρωφ (Αβερώφειον Εφηβείον) και αναμαρμαρώθηκε το Παναθηναϊκό Στάδιο. Σπουδαία υπήρξε η συνδρομή του στη ναυπήγηση του θωρηκτού «Αβέρωφ» τη ναυαρχίδα του στόλου κατά τους Βαλκανικούς πολέμους. Σε αυτό οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά η ναυτική επικράτηση των Ελλήνων στο Αιγαίο.

Ο Γεώργιος Αβέρωφ κοιμήθηκε στην πόλη της Αλεξάνδρειας την 15 Ιουλίου 1899, σε ηλικία 81 ετών. Η Ελληνική πολιτεία σε ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης ανήγειρε ανδριάντα μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο.

Βασίλειος Σιβιτανίδης (1830-1921)                 

Ο Βασίλειος Σιβιτανίδης, υιός του Κύπριου Ιερώνυμου Σιβιτανίδη, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1830, όπου περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Αμέσως μετά ασχολήθηκε με το εμπόριο μέσω του οποίου απέκτησε μεγάλη περιουσία και κύρος.

Κατέστη ένας από τους επιφανέστερους οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες της ελληνικής κοινότητας της Αλεξάνδρειας. Συνέδραμε στην πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη της παροικίας υποστηρίζοντας με δωρεές εκπαιδευτικά ιδρύματα και κοινωφελή σωματεία.

Οι ευεργεσίες του δεν περιορίστηκαν στο χώρο της αλεξανδρινής παροικίας. Κοιμήθηκε το 1921 σε ηλικία 91 ετών, κληροδοτώντας στο ελληνικό κράτος αιγυπτιακά χρεόγραφα και λίρες, αξίας 3.000.000 χρυσών ελληνικών δραχμών. Το κληροδότημα χρησιμοποιήθηκε για την ίδρυση και συντήρηση Τεχνικής Σχολής.

Η «Σιβιτανίδειος Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων» ιδρύθηκε έξι χρόνια (1927) μετά το θάνατό του και λειτούργησε το έτος 1929. Η Σχολή διέθετε και οικοτροφείο, στο οποίο στεγαζόταν και σιτιζόταν μεγάλος αριθμός απόρων μαθητών της.

Η «Σιβιτανίδειος Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων» αποτελούσε εκπαιδευτικό ίδρυμα πρωτοποριακό στην εποχή του, που κάλυψε μεγάλο μέρος των αναγκών της χώρας σε τεχνικό προσωπικό μέσης και κατώτερης εκπαίδευσης.

Εμμανουήλ Μπενάκης  (1843 – 1929)             

Ο Εμμανουήλ Μπενάκης, βοήθησε οικονομικά στην κατασκευή της Εθνικής Πινακοθήκης.  Ο γιος του, Αντώνης Μπενάκης, ήταν ο ιδρυτής του μουσείου Μπενάκη.

Άλλοι μεγάλοι ευεργέτες ήταν οι Θεόδωρος και Θεοχάρης Κότσικας, Νέστορας Τσανακλής, Κωνσταντίνος Χωρέμης, Πηνελόπη Δέλτα, Πανταζής και  Βασσάνης.

Φωτογραφίες: google.com