Ταξίδι στα σχολικά βιβλία της ομογένειας μέσα απ’ το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας

Ένα μοναδικό ταξίδι γνώσης σε βιβλία, αντικείμενα και άλλα πληροφοριακά στοιχεία για τα ελληνικά σχολεία εκτός του Ελλαδικού χώρου (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, Κύπρος, Αμερική και πρώην Σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης), προσφέρει στον επισκέπτη το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας, που βρίσκεται στην Καλαμπάκα.

«Ξεναγό» σε αυτή τη διαδρομή το ΑΠΕ-ΜΠΕ έχει τον ιδρυτή, συμβολαιογράφο και συλλέκτη Παύλο Μπαλογιάννη.

Η συγκεκριμένη συλλογή αποτελεί μέρος μιας συνολικής και πλούσιας σε εκθέματα μόνιμης συλλογής του μουσείου, η οποία περιλαμβάνει ανάμεσα σε άλλα, βιβλία, τετράδια και σχολικά αντικείμενα, με πληροφορίες για τη σχολική ζωή σε νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, σχολαρχείο, γυμνάσιο και λύκειο από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, παλιές, αυθεντικές εκδόσεις έργων, δυο προθήκες αφιερωμένες στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και συγγραφείς. Έργα του Ομήρου, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Θουκυδίδη και άλλων Ελλήνων συγγραφέων της αρχαιότητας με κείμενο ελληνικό ή παράλληλο ελληνικό – λατινικό, εκδόσεις από τα φημισμένα τυπογραφεία της Ευρώπης κατά τη χρονική περίοδο 1500-1800. Επίσης, γκραβούρες και κάρτες από τους περιηγητές και ιστορικούς που επισκέφθηκαν τα Μετέωρα τους περασμένους αιώνες, χαρακτικά και φωτογραφίες από τους φημισμένους φωτογράφους Boissonas και Στουρνάρα, βιβλία του 19ου και 20ού αιώνα, από τους σπουδαιότερους εκδοτικούς οίκους της Ελλάδας, μύθους του Αισώπου σε αυθεντικές εκδόσεις που χρονολογούνται την περίοδο 1600-1850 όπως και κατηχητικά.

Το ταξίδι μας, στα σχολικά βιβλία στα Ελληνικά Σχολεία εκτός Ελλάδος ξεκινά από την Κωνσταντινούπολη. Τα σχολικά βιβλία για τα σχολεία της Κωνσταντινούπολης, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μπαλογιάννης, γράφονται από Έλληνες συγγραφείς που ζουν εκεί και τυπώνονται σε τυπογραφεία της Πόλης, αφού πρώτα έχουν λάβει την έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Υπουργείου Παιδείας της Τουρκίας. Ασφαλώς, συμπληρώνει, το περιεχόμενο είναι πολύ προσεγμένο και αποφεύγεται επιμελώς κάθε αναφορά στις σχέσεις και στις διαφορές μεταξύ των δυο κρατών, Ελλάδας και Τουρκίας.

Σημαντικά εκθέματα στο Μουσείο, εκτός από τα διάφορα σχολικά βιβλία του 19ου αιώνα είναι το «Πτυχίο της Μεγάλης του Γένους Σχολής» (186 με υπογραφή του Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ, το «Ενδεικτικόν» (1911) του Ζωγραφείου Γυμνασίου και τα «Λευκώματα του Ζωγραφείου» (1931,1942) με φωτογραφίες μαθητών και καθηγητών του σχολείου.

Το ταξίδι μας συνεχίζεται στα Ελληνικά Σχολεία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Στις ΗΠΑ, επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μπαλογιάννης, τα πράγματα είναι πιο εύκολα και πιο απλά στα σχολικά βιβλία. Από τα τέλη του 19ου αιώνα τα αναγνωστικά για τα Ελληνόπουλα της Αμερικής είναι τα ίδια με αυτά που διδάσκονται στην Ελλάδα. Απλώς φέρουν την ένδειξη «έκδοση δια το εξωτερικόν».

Στη συνέχεια και για την δεύτερη γενιά των Ελλήνων πια, προέκυψε η ανάγκη να εκδοθούν αναγνωστικά ειδικά για τα ελληνόπουλα της Αμερικής.

Τα ελληνόπουλα φοιτούν στο ελληνικό σχολείο παράλληλα με το αμερικάνικο και στα ελληνικά αναγνωστικά προβάλλεται έντονα η αγάπη για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Τα βιβλία αυτά τυπώνονται σε τυπογραφεία της Ν. Υόρκης.

Σημαντικά εκθέματα στο Μουσείο που μπορεί να βρει ο επισκέπτης είναι «Το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης σε έκδοση για τα Ελληνόπουλα της Αμερικής» και το «Αλφαβητάριο για τα Ελληνόπουλα» (1930), μια έκδοση του Εθνικού Κήρυκα. Στην πρώτη σελίδα υπάρχει συγχαρητήρια επιστολή του Γεωργίου Παπανδρέου, ως υπουργού Παιδείας της κυβερνήσεως Βενιζέλου, προς τον Διευθυντή του Εθνικού Κήρυκα. Ιδιαίτερη θέση έχουν τα σχολικά βιβλία στα κράτη των πρώην σοσιαλιστικών χωρών.

Μιλάμε για τα αναγνωστικά των πολιτικών προσφύγων, διευκρινίζει ο κ. Μπαλογιάννης. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου εκδίδεται το αναγνωστικό «Ελεύθερη Ελλάδα» του Μιχ. Παπαμαύρου για την Ε’ και ΣΤ’ Τάξη και «Τα Αετόπουλα» για την Γ΄ και Δ΄ Τάξη της Ρόζας Ιμβριώτη.

Στη συνέχεια έχουμε εκδόσεις από την Ελληνική Επιτροπή «Βοήθεια στο παιδί» με επικεφαλής την Έλλη Αλεξίου στη Ρουμανία και στην Πολωνία.

Από το 1960 πολλά αναγνωστικά, αλλά και τα περισσότερα σχολικά εγχειρίδια εκδίδονται στην Ελλάδα από τις «Πολιτικές και Λογοτεχνικές εκδόσεις».

Στα βιβλία αυτά, σημειώνει ο κ. Μπαλογιάννης, συναντούμε την αγάπη και τη νοσταλγία για την Ελλάδα, ενώ παράλληλα διακρίνουμε τον σαφή σοσιαλιστικό προσανατολισμό και την έντονη προβολή στα ιδεώδη του σοσιαλιστικού πατριωτισμού. Σημαντικότερα εκθέματα στο Μουσείο είναι Τα αετόπουλα σε δυο εκδόσεις, μία στη Θεσσαλονίκη και η άλλη στην Καβάλα και σειρά αναγνωστικών όλων των τάξεων που εκδόθηκαν στο Βουκουρέστι και στη Βαρσοβία. Τέλος, το ταξίδι μας στον κόσμο των σχολικών βιβλίων στα ελληνικά σχολεία εκτός Ελλάδος, ολοκληρώνεται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Σπουδαία ελληνικά σχολεία, σημειώνει ο κ. Μπαλογιάννης λειτούργησαν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Τα σχολικά βιβλία εκδίδονται στην Αλεξάνδρεια.

Σημαντικότερα εκθέματα στο Μουσείο είναι ενδεικτικά και απολυτήρια της Τοσίτσαιας Σχολής, του Αβερώφειου Γυμνασίου και του Παρθεναγωγείου στο Πόρτ Σάιδ, του Ομήρου Ιλιάς (1884) και τετράδια από σχολεία της Αλεξάνδρειας με ελληνικά θέματα στα εξώφυλλα.

Ο Παύλος Μπαλογιάννης, εκτός από το Μοναστηράκι και τα παλαιοπωλεία της Αθήνας επισκέφτηκε σχεδόν όλα τα παλαιοπωλεία της Ελλάδας.

Τα σπουδαιότερα όμως συλλεκτικά βιβλία τα απέκτησε κυρίως από δημοπρασίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σήμερα διαθέτει μια πολύ μεγάλη συλλογή από βιβλία, περιοδικά, κάρτες, έγγραφα, χάρτες, φωτογραφίες, σχολικά αντικείμενα, παραμύθια κλπ. Το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας, ένα μοναδικό Μουσείο αφιερωμένο στην Ελληνική εκπαίδευση και την Ελληνική Παιδεία, ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Νοέμβριο 2015 και μέχρι σήμερα έχει αποσπάσει διάφορα βραβεία και τιμητικούς επαίνους, αλλά σύμφωνα με τον κ. Μπαλογιάννη το μεγαλύτερο βραβείο είναι τα ενθουσιώδη σχόλια και η συγκίνηση των επισκεπτών.