Ολοκληρώθηκε η δεύτερη φάση της υποβρύχιας έρευνας στα Αμπελάκια Σαλαμίνας

Αθήνα.- Ολοκληρώθηκε η δεύτερη φάση της διεπιστημονικής υποβρύχιας έρευνας στις ανατολικές ακτές της Σαλαμίνος που εξελίχθηκε, με εντατικούς ρυθμούς, σε θαλάσσια έκταση μείζονος ιστορικής σημασίας: α) στον Όρμο του Αμπελακίου, λιμένα της Κλασικής πόλης της Σαλαμίνος, υπό τον έλεγχο του Αθηναϊκού κράτους και κύριο χώρο συγκέντρωσης του ενωμένου Ελληνικού στόλου την παραμονή της ναυμαχίας του 480 π.Χ. και β) στην περιοχή στα βόρεια και ανοικτά της χερσονήσου της Κυνόσουρας, επί της οποίας εντοπίζονται τα σημαντικότερα μνημεία της Νίκης.

Η έρευνα πραγματοποιείται στο πλαίσιο τριετούς προγράμματος συνεργασίας (2016-2018), μεταξύ της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων (Ε.Ε.Α.) του ΥΠ.ΠΟ.Α. και του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (Ι.ΕΝ.Α.Ε.), υπό την διεύθυνση της Δρος Αγγελικής Σίμωσι, Προϊσταμένης της Εφορείας, και του Γιάννου Γ. Λώλου, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Προέδρου του Ινστιτούτου, με την συμμετοχή του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, υπό τον Καθηγητή Γιώργο Παπαθεοδώρου, με κύρια συνεργάτιδα την Αναπλ. Καθηγήτρια Μαρία Γεραγά.

Σαλαμίς, Όρμος Αμπελακίου. Καταβυθισμένο τμήμα κρηπιδώματος πιθανόν μεγάλου δημόσιου οικοδομήματος (αριστερά) παρά τον λιμένα της αρχαίας πόλης της Σαλαμίνος, στην βόρεια πλευρά του Όρμου (φωτογραφία: Χρ. Μαραμπέα).

Α. Η υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα

Συνεχίσθηκε η διερεύνηση καταβυθισμένων αρχιτεκτονικών υπολειμμάτων στην δυτική, και ιδιαίτερα στην βόρεια πλευρά του εσώτερου τμήματος του Όρμου, που αποτελούσε τον εμπορικό και πολεμικό λιμένα της Σαλαμίνος κατά τους Κλασικούς, Ελληνιστικούς έως και τους Ρωμαϊκούς χρόνους.

Στην δυτική πλευρά, τεκμηριώθηκε η ύπαρξη ισχυρού τετράγωνου πύργου, από ογκώδεις λίθους (με πλευρά 7,70 μ.), που συνδεόταν, προφανώς, με το ευρύτερο οχυρωτικό σύστημα της Κλασικής-Ελληνιστικής πόλης και του λιμένος της. Το 2016 στο βορειοδυτικό τμήμα του Όρμου είχε εντοπιστεί σημαντικό μέρος του συστήματος αυτού, δηλαδή μακρύ τείχος (“βραχίονας”), μήκους 162 μ., με ακραίο κυκλικό αμυντικό πύργο.

Φέτος, διερευνήθηκε η βόρεια πλευρά του Όρμου, σε περιοχή όπου ξεχωρίζει νεώτερος μώλος, μήκους 48 μ., κατασκευασμένος (προ του 1900) με αρχαίο οικοδομικό υλικό, από ένα ή και περισσότερα κτήρια.

Σαλαμίς, Όρμος Αμπελακίου. Μαρμάρινα ευρήματα Ρωμαϊκών χρόνων, από την έρευνα του μεγάλου οικοδομήματος στην βόρεια πλευρά του Όρμου: θραύσματα βωμίσκου (αριστερά) και αγαλμάτων (φωτογραφία: Χρ. Μαραμπέα).

Σε μικρή απόσταση από τον μώλο στα δυτικά, αποκαλύπτεται, καταποντισμένη σήμερα, σε βουρκώδες περιβάλλον, μεγάλη στιβαρή κατασκευή, από λιθόπλινθους, επιμελούς εμφάνισης, σε μήκος 13 μ. Πρόκειται, κατά πάσα πιθανότητα, για κρηπίδα (με εντοπισμένη ισχυρή θεμελίωση στο νότιο σκέλος της) κτηριακής κατασκευής δημόσιου χαρακτήρα.

Η μορφή του κρηπιδώματος, μαζί με τα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία και τα κινητά ευρήματα, σε συνδυασμό με την εύρεση παλαιότερα (το 1882), σε άμεσα γειτονικό σημείο, μαρμάρινου βάθρου αγάλματος με αναθηματική επιγραφή (I.G. ΙΙ2 1955), οδηγούν στην προκαταρκτική ερμηνεία του κτηρίου ως ναού ή στοάς, σε λειτουργία κατά την Υστερορωμαϊκή εποχή, ιδρυμένου πιθανώς σε παλαιότερους, Υστεροκλασικούς-Ελληνιστικούς χρόνους.

Στα σημαντικότερα ευρήματα, από το στρώμα καταστροφής, κυρίως από την ύστατη φάση λειτουργίας του κτηρίου (στον 3ο αι. μ.Χ.) συγκαταλέγονται: Σπόνδυλος αράβδωτου κίονα και μαρμάρινα θραύσματα βωμίσκου, στήλης, αγαλμάτων και σκευών, καθώς και τμήματα πήλινων Υστερορωμαϊκών λύχνων, από γνωστά Αθηναϊκά καταστημάτα-βιοτεχνίες και άλλα αγγεία.

Σαλαμίς, Όρμος Αμπελακίου. Τρισδιάστατη αναπαράσταση του εντοπισμού ενός στόχου θαμμένου κάτω από τον πυθμένα του Όρμου (φωτογραφία Π. Καρατζάς, σύνθεση Ν. Γεωργίου).

Με βάση τα μέχρι τώρα ευρήματα, εκτιμάται ότι το αποκαλυπτόμενο κτήριο θα πρέπει να είναι ένα από τα τελευταία αρχαία δημόσια οικοδομήματα παρά τον λιμένα της πόλης της Σαλαμίνος, ενδεχομένως ένα από αυτά που είδε και αναφέρει στην Περιήγησή του ο Παυσανίας (1.35.3, 1.36.1), κατά τον ύστερο 2ο αι. μ.Χ.

Β. Η θαλάσσια γεωφυσική έρευνα

Οι συστηματικές θαλάσσιες γεωφυσικές έρευνες εκτελέστηκαν στον Όρμο του Αμπελακίου καθώς και βόρεια και ανατολικά της Κυνόσουρας. Ο σκοπός των ερευνών ήταν διττός, αφενός ο εντοπισμός της ακτογραμμής της Κλασικής περιόδου και η ανασύνθεση της παράκτιας παλαιογεωγραφίας της περιοχής και αφετέρου ο εντοπισμός στόχων πιθανής αρχαιολογικής σημασίας που “αναπαύονται” στην επιφάνεια του πυθμένα ή βρίσκονται θαμμένοι κάτω από αυτόν.

Οι έρευνες, οι οποίες είναι οι πρώτες συστηματικές θαλάσσιες γεωφυσικές έρευνες στην περιοχή της Κυνόσουρας, έδωσαν πολύ μεγάλο όγκο ψηφιακών δεδομένων υψηλότατης ποιότητας, των οποίων η επεξεργασία αναμένεται να ρίξει φως στην

παλαιογεωγραφική εξέλιξη της περιοχής και στον εντοπισμό στόχων αρχαιολογικής σημασίας. Εντοπίστηκε ένας πολύ μεγάλος αριθμός στόχων θαμμένων κάτω από τις χαλαρές αμμοιλύες του πυθμένα του Όρμου του Αμπελακίου. Μία υποενότητα αυτών των στόχων (μερικές δεκάδες) εντοπίστηκε σε βάθος κάτω από τον πυθμένα, το οποίο πιθανώς ανταποκρίνεται στο στρώμα της Κλασικής περιόδου και της Ναυμαχίας. Η εκτίμηση του μεγέθους, του σχήματος και του υλικού αυτών των θαμμένων στόχων τους καθιστούν πολύ σημαντικούς και υποψήφιους για έλεγχο κατά την επόμενη ερευνητική περίοδο.

Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού/ΓΤ

Φωτογραφία πρώτης σελίδας:  Σαλαμίς, Όρμος Αμπελακίου. Καταβυθισμένος τετράγωνος πύργος στην δυτική πλευρά του Όρμου: μέρος του οχυρωματικού συστήματος του λιμένος της Κλασικής-Ελληνιστικής Σαλαμίνος (φωτογραφία: Γ. Λώλος).