Η Ιδέα του ελεύθερου ανθρώπου είναι γέννημα συλλογικότητας του 5ου αιώνα (π.Χ.)

Της Ευτυχίας Λοϊζίδου*

ο J.J. Maffre γράφει:

..η πολιτική ισότητα δεν επάγεται καθόλου την κοινωνική ισότητα, όπως επίσης δεν εγγυάται καθόλου την ατομική ελευθερία, έννοια που στερείται άλλωστε κάθε σημασίας για έναν άνθρωπο του 5ου αιώνα π.Χ., ο οποίος είναι εγκλωβισμένος μέσα σε ένα πολύ στενό δίκτυο κοινωνικών, οικογενειακών, θρησκευτικών, ηθικών καταναγκασμών…η πόλη ελέγχει επίσης τις ηθικές και θρησκευτικές ιδέες του πολίτη, ο οποίος μπορεί να διωχθεί δικαστικώς και να καταδικαστεί σε θάνατο για ιδέες θεωρούμενες ανατρεπτικές ή ασεβείς, με περισσότερο γνωστή τη δίκη συνειδήσεως του Σωκράτη…….(Le siecle de Pericles, Paris, P.U.F. 1990, σ.41-42).

Στο Σημαίνον Παιδί, γενικά, αλλά και στα εδώ αναδημοσιευμένα κεφάλαια, δείχνεται “ΑΝ” … όλες αυτές οι αρνητικές διαβεβαιώσεις είναι ανυπόστατες.

Στις αντικρουόμενες γνώμεις μπορεί να προστεθεί τώρα και η γνώμη του Jean-Pierre Vernant (“Le Monde”, 8 Ιουνίου 1993), ο οποίος επαναλαμβάνει θεωρείες επι εποχής Benjamin Constant….

Ολόκληρη αυτή η περιγραφή θα μπορούσε να ανασκευασθεί κατά πολλούς τρόπους.

Διερωτάμε, ωστόσο θα αρκούσαν από μόνες τους οι αναφορές του Δημοσθένους στις εγγυήσεις της προσωπικής ελευθερίας και ασφάλειας για να μας κάνουν σκεπτικούς  μπρος στις παραπάνω περιγραφές???

Εδώ, είναι χρήσιμο να υπογραγραμμισθεί (μαζί με τις επιφυλάξεις που αφορούν στο θέμα της δουλείας), ότι η προστασία της προσωπικότητας, στη Δημοκρατία των Αθηναίων, βάδιζε παράλληλα  με την “ελευθεροποίηση των συναλλαγών”,  αλλά και με την “εντατική καλλιέργεια του κοινοτικού πνεύματος” που αποτέλεσε μόνιμο φραγμό στο μονόπλευρο φυσιοκρατικό ατομικισμό.

Παρά το γεγονός ότι στην Αθήνα δεν είχε θεσπιστεί η κατάργηση της θανατικής ποινής – και δεν έλειψαν μάλιστα, εκεί, οι θανατικές εκτελέσεις- έγινε οπωσδήποτε κάποια σοβαρή προσπάθεια αποφυγής ή μετριασμού της επιβολής του φοβερού αυτού μέτρου ποινικής καταστολής.

Ο Δημοσθένης επιμένει και υπενθυμίζει τη διάταξη σύμφωνα με την οποία ο κατηγορούμενος για ακούσιο φόνο έχει το δικαίωμα να αυτοεξοριστεί μετά την πρώτη απολογία, χωρίς να έχουν το δικαίωμα ο κατήγορος ή το δικαστήριο ή τρίτος να τον εμποδίσουν.

….διότι εκείνοι οι οποίοι από την αρχή έθεσαν αυτές τις νόμιμες διατάξεις, οποιοιδήποτε και αν ήσαν, είτε ήρωες, είτε θεοί, δεν έβαλαν κατά των ατυχημάτων, αλλ΄ ανεκούφησαν κατα τρόπον ανθρώπινο, όσον αυτό ήταν επιτρεπτό, τις συμφορές.

Ο  “Ανδρόφονος” ακούσια Περικλής….

-Τελικά το ‘χει το αίμα τους, για τα παιδιά τους να ξεσπούν σε θρήνους και μοιρολόγια!
Αχ! Και να μην έσωνα θάνατε, να με λύτρωνες από τον πόνο!

-Σε ικετεύω με όση φωνή βγαίνει από το γέρικο λαιμό μου, και γονατίζω μπροστά σου, παντάνασσα Θεά!
Τα παιδιά μου λύτρωσε και σώσε!
Σε ικετεύω! Μην αφήσεις τα κορμιά τους, που φιλικός δεν τα φίλεψε Άρης!Ξεσκίζω τις γερασμένες μου σάρκες! Τί άλλο να κάνω;; Αβάσταχτο για μένα είναι!!Να μη βάλω τα κορμάκια τους σε κρεβάτι νεκρικό, τα μαλλιά μου για πένθος απάνω στο άδειο τους τον τάφο να κόψω;; Μην κάνεις πιο βαρύ τον πόνο μου!!Συμπόνα με!!Σκότωσαν τα παιδιά μου! Δεν ήρθα εδώ, να σε βλασφημήσω ή να ρίξω πάνω σου την Αρά-Κατάρα! Ήρθα στα γόνατα, να πέσω από ανάγκη και να σε ικετεύσω! Βάλε τέλος σε αυτή τη συμφορά! Και εσυ, Δία, Πατέρα των Ολύμπιων Θεών! Οι συμφορές μου με κάνουν τώρα, τον δικό σου γιο να παρακαλώ, να μου δώσει στα χέρια το κορμάκι του νεκρού δικού μου γιου, να το σφιχταγκαλιάσω!

-Όποιος από εσάς, γνωρίζει τα πράγματα όπως έχουν, ίσως θεωρήσει τα όσα ειπωθούν, κατώτερα των περιστάσεων. Όμως, οφείλω, να συμμορφωθώ με τον Νόμο και να ικανοποιήσω τις προσδοκίες σας, αφού αυτή τη συνήθεια κρίνετε σωστή.

Δύσκολο είναι να μιλήσει κανείς με λόγια απλά, για κάτι που θέλει κόπο να αποδειχτεί αληθινό!
Η μνήμη προστάζει, να αρχίσω από τους προγόνους μας. Αυτό είναι το δίκαιο! Άλλωστε, η όποια δύναμή μας σε εκείνους οφείλεται.
Ωστόσο, και εμείς, που είμαστε σε ώριμη ηλικία, προσπαθήσαμε εν καιρώ ειρήνης και εν καιρώ πολέμου, να διαφυλάξουμε την πατρίδα σαν κόρη οφθαλμού,
και να μην την παραδώσουμε αλώβητη στους νεότερους.
Αλλά ας είναι!
Δεν θα μακρηγορήσω για τα δικά μας κατορθώματα, που μας έφεραν τη σημερινή μας κυριαρχία.
Αυτά γνωστά σε όλους είναι!
Η εσωτερική μας κυριαρχία, όμως, είναι άξια, να τονιστεί! Γιατί, χάριν στους θεσμούς και τις αρχές, έχουμε εξασφαλίσει στην πολιτεία μας το σημερινό της μεγαλείο!
Αυτά οφείλουν να ακουστούν!
Το πολίτευμά μας είναι ισχυρό και παράδειγμα προς μίμηση!

Λέγεται Δημοκρατία! Η εξουσία ανήκει στους πολλούς και όχι στους λίγους!
Όλοι είμαστε ίσοι απέναντι στο Νόμο, παρότι διαφορετικοί μεταξύ μας.
Οι ικανότεροι ασκούν τα δημόσια αξιώματα και όχι εκείνοι, που ανήκουν σε μια ορισμένη τάξη.

Κανείς φτωχός δεν εμποδίζεται από τη φτώχεια του,
άξιος να γίνει. Ελεύθερα την πολιτεία υπηρετεί.

Σεβόμαστε το δημόσιο βίο και δεν παρανομούμε.

Προστατεύουμε όλοι σαν μια γροθιά τους νόμους, που θεσπίστηκαν για την υπεράσπιση των αδύναμων.

Όλα αυτά τα χρόνια πετύχαμε ξεκούραστο να είναι το πνεύμα μας μέσα από θυσίες και αγώνες.

Και ας μας κατηγορούν άδικα ως κατακτητές!

Εμείς χαιρόμαστε στην πατρίδα μας τα ξένα αγαθά όσο και τα δικά μας.

Δεν είμαστε κανενός εχθροί! Δεν έχουμε νόμους λεηλασίας, ΜΟΝΟ πνεύμα φιλοξενίας!

Γιατί στον κίνδυνο είμαστε πρόθυμοι, να τον αντιμετωπίσουμε με ανδρεία, και όχι με φόβο ή με ανώφελη υπακοή.

Για όλα αυτά, είναι η πόλη μας θαυμαστή!

Αγαπάμε το ωραίο, μένοντας απλοί.

Και φιλοσοφούμε χωρίς να δείχνουμε μαλάκες.

Έχουμε πλούτο, ναι!

Για να κάνουμε έργα, όχι για να καυχιόμαστε και να παίρνουν τα μυαλά μας αέρα!

Για εμάς, ντροπή δεν είναι η φτώχεια!

Ντροπή είναι, ενώ σου δίνεται δουλειά, να μην έχεις την προθυμία, να δουλέψεις!

Τολμηροί!

Αυτή είναι η κατηγορία, που μας προσάπτετε!

Συμφωνούμε, τη δεχόμαστε! Είμαστε τολμηροί!

Ζυγίζουμε, όμως, καλά την κάθε μας πράξη και επιχείρηση.

Η άγνοια των «γνωστικών»- που νομίζουν, ότι ξέρουν τα πάντα, ενώ στην ουσία δεν γνωρίζουν τίποτα- τους κάνει πάντα θρασείς και αναποφάσιστους.

Με μια λέξη, τολμώ να πω, πως η πόλη μας
είναι ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ των Ελλήνων!
Αυτή είναι η ΑΛΗΘΕΙΑ των πραγμάτων!
Για μια τέτοια πατρίδα ,για τη δική μας πατρίδα,
ήταν γενναίοι όσοι σκοτώθηκαν!

-Ε! Καπετάνιε! Έτσι αξίζει, να σε αποκαλώ!
Δες!
Όλες τις ηλικίες πεσμένες στα γόνατα!
Πολύς ο καιρός που η πόλη παραπαίει.
Θνησιγενή παιδιά γεννιούνται διαρκώς.
Δυνάστης Άρης, φοβερός μαστίζει την Πόλη την «πάλαι ποτέ» ένδοξη!

Ξέρω! Θεός δεν είσαι, αλλά βλαστός ένδοξης γενεάς!

Γιε του Ξανθίππου!
Απογαλακτισμένε από στήθη αρχοντικής γενεάς!
Κηδεστή της πόλης μας!
Μιας πόλης που σύσσωμη πέφτει στα πόδια
και ελπίζει την Ανάσταση!
Ο μέγας άνδρας, αν βαδίζει την οδό της δόξας αδίστακτα και με θάρρος μυσταγωγούμενος από αστέρια- εις πάντα άλλον αφανή- ποιά η ικανοποίησή του;; Να βασιλεύει στην οδό της απωλείας ;;

Το κομμάτι είναι στην ουσια ο επικήδειος λόγος που έβγαλε ο Δημοσθένης για τους νεκρούς Αθηναίους ……

Το τραγουδι γραφτηκε στη φυλακη επι δικτατοριας και ειχε τιτλο ΕΜΒΑΤΗΡΙΟ ΕΝΟΣ ΜΕΤΕΩΡΟΥ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΥ και τους παρακατω στιχους:

” Οταν θα βγω απ τη φυλακη κανεις δε θα με περιμενει

οι δρομοι θα’ ναι αδειανοι κι η πολιτεία μου πιο ξένη

Θα ξεκιναει η πομπή, θα πλημμυρίζει η αρενα

απο σπιρτόξυλα στημένα, μνημεία θρόνοι και βωμοί

Στην αγορά θα τριγυρνούν οι ρήτορες κι οι λωποδύτες

ζητιάνοι πόρνες και προφήτες

Μπροστά στην πύλη θα σταθώ με τις κουβέρτες στη μασχάλη

κι αυτός -ας μην το καταάβει- θα χαιρετήσω τον φρουρό

Χωρίς τσαντήρι και γραμμή θα ξαναγράψω ιστορίες

θα τραγουδήσω ιστορίες όταν θα βγω απ τη φυλακή “