Ακόρεστα ή κορεσμένα λίπη; Το λάθος δίλημμα

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΝΤΕΛΟΥ

Πριν δυο εβδομάδες δημοσιεύθηκε στο JACC μια μελέτη, που ισχυρίζεται πως η αντικατάσταση στη διατροφή ενός μικρού ποσοστού των κορεσμένων λιπών με ακόρεστα μπορεί να μειώσει την πιθανότητα εκδήλωσης καρδιοαγγειακών επεισοδίων. Η δημοσίευση προβάλλεται ως απάντηση στην πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο BMJ, αλλά και παλαιότερες, που απενοχοποιούν τα κορεσμένα λίπη ως αιτία καρδιαγγειακών ή άλλων παθήσεων. Επίσης η ίδια μελέτη προβάλλεται και ως υπεράσπιση των επίσημων διατροφικών οδηγιών (guidelines), που κατηγορούνται ότι συστήνοντας δραστική μείωση των κορεσμένων λιπών, συνέβαλαν σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες στην έξαρση της παχυσαρκίας και του σακχαρώδη διαβήτη. Χρονικά αυτή η δημοσίευση έγινε μετά την ολοκλήρωση του τελευταίου μου άρθρου (τα κορεσμένα λίπη αθωώνονται. Οι «οδηγίες» ήταν λάθος!). Θεώρησα δεοντολογικά σωστό να μην αγνοήσω αυτή τη νέα μελέτη και να συνεχίσω σε αυτό το άρθρο το πολύ σημαντικό θέμα των διατροφικών οδηγιών.

Τι λέει η μελέτη του JACC

Το συμπέρασμα αυτής της μελέτης είναι πως η αντικατάσταση 5% κορεσμένου λίπους με πολυακόρεστα ή μονοακόρεστα λίπη και ολικής άλεσης δημητριακά, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου κατά 25%, 15% και 9% αντίστοιχα.1,2 Πλεονέκτημα της μελέτης είναι κυρίως ο μεγάλος αριθμός των ασθενών και ο μακρύς χρόνος παρακολούθησης. Μειονέκτημα είναι πως πρόκειται για μελέτη παρατήρησης, όπου η συσχέτιση δε σημαίνει απαραίτητα και αιτιολογική σχέση δυο παραμέτρων (correlation does not imply causation). Επίσης το δείγμα δεν ήταν στο γενικό πληθυσμό, αλλά σε ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό, όπου άλλες μεταβολές στον τρόπο ζωής μπορεί να έπαιξαν ρόλο.3 Δεν έχουμε επίσης πληροφορίες για την ολική και από κάθε αιτία θνητότητα, καθώς προηγούμενες μελέτες προειδοποιούν πως η αντικατάσταση κορεσμένων λιπών με ορισμένα ακόρεστα, όπως ω-6 και φυτικά έλαια, αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου και άλλων νοσημάτων.4,5Είναι πάντως η πρώτη μεγάλη μελέτη που η μείωση των κορεσμένων λιπών, έστω και με στοχευμένη θερμιδική αναπλήρωση με υγιεινή διατροφή, δείχνει μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου. Τα αποτελέσματα της έγιναν δεκτά με σκεπτικισμό και τα σχόλια από την ιατρική κοινότητα στο Medscape δεν ήταν θετικά.3,6 Ταυτόχρονα, αλλά ίσως όχι συμπτωματικά, δημοσίευμα στο BMJ για τους στενούς οικονομικούς δεσμούς της ακαδημαϊκής κοινότητας με τη βιομηχανία, κατατάσσει το πανεπιστήμιο του Harvard, από το οποίο προέρχεται η μελέτη, στην πρώτη θέση σε αυτή τη δραστηριότητα.7,8,9

Τι λένε οι άλλες μελέτες για τα κορεσμένα λίπη

Κάθε νέα μεγάλη μελέτη πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, δεν καταργεί όμως τις προηγούμενες, που για το συγκεκριμένο θέμα είναι πολλές και σημαντικές και αναφέρονται στο προηγούμενο άρθρο της ιστοσελίδας μου (Τα κορεσμένα λίπη αθωώνονται. Οι «οδηγίες» ήταν λάθος!). Όλες αθωώνουν τα κορεσμένα λίπη ως αιτία καρδιοαγγειακών ή άλλων νόσων, με τελευταία την πρόσφατη μεγάλη μετα-ανάλυση στο BMJ, που συμπεραίνει πως η κατανάλωση κορεσμένων λιπών, που περιέχονται σε τρόφιμα όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αυγά και το κρέας, δεν αυξάνει τη θνητότητα από κάθε αιτία, ούτε τις καρδιακές παθήσεις, ούτε τα εγκεφαλικά, ούτε το σακχαρώδη διαβήτη.10,11,12,13

Ακόρεστα ή κορεσμένα λίπη λοιπόν;

Όλες οι μεγάλες μελέτες δείχνουν πως αυτό το δίλημμα είναι λάθος! Αν κάτι δικαιώνεται μια ακόμα φορά και με τη νέα μελέτη είναι η σοφία της αυθεντικής μεσογειακής διατροφής, που συνδύαζε αρμονικά τροφές πλούσιες σε ακόρεστα και κορεσμένα λίπη, καθώς ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάζεται και τα δύο. Ελαιόλαδο, ξηροί καρποί και ψάρια συνυπήρχαν αρμονικά με πλήρη λιπαρών γαλακτοκομικά, αυγά και κρέας. Ένας είναι ο κίνδυνος στα λίπη: τα βιομηχανοποιημένα trans λιπαρά, που μαζί με την υπερκατανάλωση ζάχαρης και επεξεργασμένων υδατανθράκων δημιούργησαν τη διατροφική βόμβα της εποχής μας. Δυστυχώς τα guidelines, ακόμα και αν αυτή η μελέτη είναι απόλυτα ακριβής, παραμένουν τραγικά λάθος, προβάλλοντας ως πρότυπο δίαιτες χαμηλών λιπαρών και αυξημένης πρόσληψης υδατανθράκων, συμβάλλοντας έτσι στην έξαρση της παχυσαρκίας και του σακχαρώδη διαβήτη, καθώς όπως και η νέα μελέτη παραδέχεται, ο κόσμος συνήθως στρέφεται σε τρόφιμα πλούσια σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες, ζάχαρη και trans λιπαρά.14,15

Το διάγραμμα της έξαρσης της παχυσαρκίας στην Αμερική σε σχέση με τις διαιτητικές κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines)

Γρήγορο αλλά όχι πρόχειρο φαγητό!

Η έλλειψη χρόνου από τους ρυθμούς της καθημερινότητας οδηγεί στην κατανάλωση πρόχειρου φαγητού πολύ κακής ποιότητας, γεμάτο trans-λιπαρά, επεξεργασμένους υδατάνθρακες, ζάχαρη, χρωστικές και χημικά. Τροφές εθιστικές, με πολλές θερμίδες, μικρής θρεπτικής αξίας και χαμηλό αίσθημα κορεσμού. Από την άλλη, ένα γιαουρτάκι χαμηλών λιπαρών μας αφήνει νηστικούς και ευάλωτους σε κάθε τι επεξεργασμένο ή βιομηχανοποιημένο προϊόν βρεθεί μπροστά μας. Η λύση μπορεί εύκολα να είναι η επιστροφή στα παραδοσιακά εύκολης και γρήγορης προετοιμασίας γεύματα της μεσογειακής διατροφής, στην οποία είναι καιρός να επιστρέψουμε, τώρα μάλιστα που σε όλο τον κόσμο αναγνωρίζεται η αξία και η υπεροχή της! Τροφές με ιδανικό συνδυασμό κορεσμένων και ακόρεστων λιπαρών με λευκώματα υψηλής βιολογικής αξίας και δημητριακά ολικής άλεσης. Παραδείγματα; Παραδοσιακό γιαούρτι με ξηρούς καρπούς, αυγά με ελαιόλαδο, μια χωριάτικη σαλάτα με φέτα, μια μπαγκέτα με ψωμί ολικής άλεσης με τυρί και ντομάτα, ακόμα και το κλασικό ψωμοτύρι με ελιές! Αυτές τις γεύσεις πρέπει να συνηθίσουν και τα παιδιά μας, που σήμερα έχουν τα πρωτεία της παχυσαρκίας στην Ευρώπη!

Προσοχή στην ποσότητα!

Το φαγητό είναι ανάγκη αλλά και απόλαυση! Οι υγιεινές, γεύσεις συνηθίζονται και απολαμβάνονται όπως και οι ανθυγιεινές. Όσο λιγότερο επεξεργασμένη, όσο περισσότερο στη φυσική της κατάσταση τροφή τρώμε, τόσο καλύτερα. Για όσους δε μπορούν να τα καταφέρουν μόνοι τους να αλλάξουν τον τρόπο διατροφής τους ή να χάσουν βάρος, υπάρχουν σήμερα πολύ καλοί διατροφολόγοι που δε βάζουν παράλογες απαγορεύσεις και δε συστήνουν light γαλακτοκομικά, στέρηση αυγών ή πολλά γεύματα. Όμως να θυμόμαστε πως η ποσότητα μετράει σε όλα τα τρόφιμα. Αν καταναλώνεις πολύ ελαιόλαδο, παρότι είναι ότι καλύτερο για καθημερινή χρήση, θα παχύνεις. Το ίδιο αν τρως πολλά φρούτα, που περιέχουν πολλά σάκχαρα. Τα προβατάκια παχαίνουν τρώγοντας μόνο χόρτα! Τροφές με κορεσμένα λίπη εννοείται πως πρέπει να τρώγονται με μέτρο. Προσοχή λοιπόν στην ποσότητα και στη συνολική πρόσληψη θερμίδων σε όλα τα τρόφιμα. Στην κορυφαία παλιά ελληνική ταινία «η δε γυνή να φοβείται τον άνδρα», η χήρα που ο άντρας της έφαγε μόνος του ένα ολόκληρο αρνί φώναζε: «Τι το΄θελες και το΄φαγες όλο τ΄αρνί και έσκασες Μιχαλάκη μου; Αχ, σ΄έφαγε τ΄αρνί Μιχαλάκη μου!».

*Ο Χρήστος Ντέλλος είναι Καρδιολόγος, Διευθυντής Καρδιολογικής του Τζάνειου Νοσοκομείου Πειραιά και Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών.