Ω γλυκύ μου έαρ! – Οι παραδόσεις του Επιταφίου

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η πένθιμη ημέρα της χριστιανοσύνης, λόγω της σταύρωσης του Χριστού. Για αυτό το λόγο η Εκκλησία έχει ορίσει την ημέρα αυτή  ως αυστηρής νηστείας και απαγορεύεται η κατάποση του λαδιού.

Όλη την ημέρα οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα σε όλη την Ελλάδα και παραδοσιακά απαγορεύεται πάσα εργασία.

Σήμερα το πρωί γίνεται ο στολισμός του Επιταφίου. Αρχικά ψάλλονται οι Μεγάλες Ωρες, που περιέχουν ψαλμούς, τροπάρια, Αποστόλους, Ευαγγέλια και Ευχές. Στη συνέχεια ψάλλεται ο Εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής και γίνεται η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου. Ακολούθως, τοποθετείται στο Ιερό Κουβούκλιο ένα ύφασμα πάνω στο οποίο έχει κεντηθεί ή ζωγραφιστεί ο Κύριος, νεκρός. Το ύφασμα αυτό λέγεται Επιτάφιος.

Σήμερα το απόγευμα θα ψαλεί σε όλες τις εκκλησίες ο όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου. Η εκκλησία έχει αποδώσει σε ύμνους εξαιρετικής αισθητικής την ταφή του Χριστού και τον θρήνο της Παναγίας.

Κατά τη διάρκεια της ακολουθίας ψάλλονται σε τρεις στάσεις (μέρη) τα λεγόμενα Εγκώμια, μικρά τροπάρια πολύ αγαπητά στο λαό, αγνώστου ποιητή. Τα πιο γνωστά:

«Η ζωή εν τάφω…» «Άξιον εστί μεγαλύνειν…» «Αι γενεαί πάσαι…» «Ω γλυκύ μου Έαρ…»

Στη συνέχεια γίνεται η Περιφορά του Επιταφίου, εκτός του ναού και στα όρια της Ενορίας.

Οι παραδόσεις του Επιταφίου

Στις πόλεις, στα ορεινά χωριά, στα νησιά, κορυφώνεται το Θείο Δράμα, με διαφορετικές παραδόσεις.

Συγκεκριμένα, στα χωριά της Πυλίας, την Μεγάλη Παρασκευή, πίνουν ξίδι και καπνιά για να δείξουν την αγάπη τους στο Χριστό, που τον πότισαν ξύδι. Στην Κρήτη βράζουν σαλιγκάρια και πίνουν το ζουμί τους, που είναι σα χολή.

Στο Μελιγαλά, τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ, ανάβουν “φουνταρίες”. Κάθε νοικοκυρά, όταν σημαίνει η καμπάνα για τον Επιτάφιο, ρίχνει μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της δυο – τρία μάτσα κληματόβεργες και τους βάζει φωτιά. Μέχρι να βγει ο Επιτάφιος, οι κληματόβεργες έχουν πλέον γίνει θράκα. Την ώρα που o παπάς περνά έξω από το δρόμο του σπιτιού της, η νοικοκυρά ρίχνει πάνω στη θράκα μια χούφτα μοσχολίβανο και ο παπάς κάνει εκεί παραστάσιμο.

Στις Σέρρες έβαζαν μπροστά στην πόρτα τους, πάνω σε ένα τραπέζι, την εικόνα του Χριστού, στολισμένη με λουλούδια και δίπλα άναβαν κεριά και λιβάνι. Μέσα σε ένα πιάτο είχαν φυτεμένη φακή ή κριθάρι που μόλις είχε αρχίσει να βγαίνει.

Στη Μυτιλήνη, άμα τελειώσει η περιφορά, “αρπάζουν” τα λουλούδια, γιατί πιστεύουν πως κλεμμένα έχουν πιο θαυματουργές ιδιότητες. Τα “Χριστολούλουδα” τα φυλάνε για το καλό. Με αυτά γιατρεύουν τον πονοκέφαλο, τα κάνουν φυλαχτά και με αυτά γαληνεύουν τη θάλασσα όσοι ταξιδεύουν.

Στην Αθήνα, σκούπιζαν από νωρίς και κατάβρεχαν τους δρόμους για να περάσει ο Επιτάφιος και όταν πλησίαζε, έβγαιναν όλοι στις πόρτες τους με ένα κεραμίδι που είχε κάρβουνο αναμμένο και λιβάνι.
Στη Νάξο, δεν φιλάνε εκείνη τη μέρα, γιατί με το φιλί του πρόδωσε ο Ιούδας το Χριστό, δεν σφάζουν για το αίμα του Χριστού, δεν καρφώνουν γιατί καρφώθηκε ο Χριστός και δεν γελάνε.

Στην Ύδρα και την Τήνο, ο Επιτάφιος μπαίνει στη θάλασσα για να καθαγιαστούν τα νερά και να προστατεύουν τους ναυτικούς. Οι αναμμένοι πυρσοί και οι σειρήνες πλοίων δημιουργούν και στα δύο νησιά ένα εντυπωσιακό σκηνικό…..
Στη Σκιάθο, ακολουθώντας το τυπικόν του Αγίου Όρους, ο Επιτάφιος βγαίνει τα ξημερώματα. Μεταμεσονύκτια όμως είναι η περιφορά και στη Ζάκυνθο, καθώς ξεκινάει στις 2.00 τα ξημερώματα του Σαββάτου. Ίδια περίπου ώρα βγαίνει και στο χωριό Χριστός Ραχών Ικαρίας, στο οποίο ο Επιτάφιος καταλήγει στο κοιμητήριο προς τιμήν των νεκρών.

Στη Ζάκυνθο δεν χρησιμοποιείται ο γνωστός κεντητός από λουλούδια Επιτάφιος, αλλά μια αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται «Αμνός». Στις 2.00 το μεσημέρι στον Άγιο Νικόλαο του Μώλου, ξεκινάει η πένθιμη λιτανεία του Εσταυρωμένου καθώς και της περίφημης εικόνας της «Mater Dolorosa», δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού. Στον Άγιο Νικόλαο των Ξένων, στις 2.00 τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου, ξεκινάει η ακολουθία ενώ στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του χρυσωμένου και ξυλόγλυπτου Επιταφίου.