Οι απόκριες των Αιγυπτιωτών πριν 150 χρόνια

Μα και προηγουμένως έχουμε αναφορές για αποκριάτικες συναθροίσεις, όπως αυτή του 1876 στο Κάιρο, η οποία και περιγράφεται σε άρθρο της εποχής:

¨Την εσπέραν της παρελθούσης Τετάρτης έλαβε χώραν εν τω Ιταλικώ Θεάτρω της Α.Υ. του Κεδίβου ο προαγγελθείς χορός των προσωπιδοφόρων, δοθείς υπέρ των εκπαιδευτικών καταστημάτων της ημετέρας Κοινότητος.

Εάν προεθέμεθα να ποιήσωμεν ακριβή περί του χορού τούτου περιγραφήν, στήλαι ολόκληροι της ημετέρας εφημερίδος δεν ήθελον αρκέσει όπως απεικονίσωμεν λεπτομερώς τα κατά την εσπέραν εκείνην, ήτις και ως χορός και ως θέαμα υπήρξεν ανώτερον παντός επαίνου.

Εκτός του ωραίου στολισμού και φωταψίας του Θεάτρου, όπερ είχε ολόκληρον μεταβληθή εις παμμεγίστην αίθουσαν, πάντα ανεξαιρέτως τα θεωρεία ήσαν πλήρη εκλεκτού και ωραίου κόσμου, ιδία δε ελληνικού, όστις αθρόος έσπευσε να παρευρεθή την εσπέραν εκείνην, και συν τη διασκεδάσει, προσφέρη τον υπέρ της ελληνικής εκπαιδεύσεως οβολόν του, ον ο Έλλην ουδέποτε καθυστέρησεν.

Τον χορόν ετίμησε προσέτι δια της παρουσίας Του η Α.Υψ. ο Κεδίβης και πάσα άνευ εξαιρέσεως η Ηγεμονική οικογένεια, παραμείναντες μέχρι της 4^ης πρωϊνής ώρας. Η ευγένεια μεθ΄ ης η Α.Υ. απεδέξατο την προσφερθείσαν Αυτώ ανθοδέσμην και η επί του προσώπου Του φαινομένη ευθυμία, υπήρξαν γνωρίσματα αναμφίλεκτα της ευαρέσκειας Του, ην άλλως εξεφράσατο εις τον πολύτιμον την Α.Ε. τον Δρανέτ βέην, γενικόν έφορον των θεάτρων της Α.Υ. δια την επικρατήσασαν τάξιν καθ΄ όλον το διάστημα του χορού, και τα εκτελεσθέντα κατ΄ αυτόν διάφορα κατά πρώτον την εσπέραν εκείνην παίγνια.

Ο σκοπός λοιπόν δι΄ ον εδόθη ο χορός ούτος επετεύχθη εντελώς, δεν είναι δε υπερβολή αν είπωμεν ότι υπερέβη πάντων τας ελπίδας και ως προς το υπό πάσαν έποψιν ωραίον αυτού και ως προς το εισπραχθέν χρηματικόν ποσόν, όπερ ίσως υπερέβη τας δώδεκα χιλιάδας φράγκων.

Απονέμοντες όμως τον οφειλόμενον έπαινον εις τον πρωτουργόν του έργου τούτου, τον Κύριον Αλέξανδρον Ιωαννίδην, οφείλομεν δημοσία ν΄ ανομολογήσωμεν ότι άνευ των ενεργειών και ατρύτων κόπων του φιλοτίμου τούτου ομογενούς, ου μόνον κατά το έτος τούτο ουδέν ήθελεν επιτευχθή, αλλ΄ ουδέ κατά τα παρελθόντα ήθελε τι κατορθωθή υπέρ των εκπαιδευτικών καταστημάτων της ημετέρας κοινότητος. Μάρτυρες αυτόπται της αφοσιώσεως μεθ΄ ης ηργάσθη ο κ. Ιωαννίδης όπως το παν κατορθώση και προβλέψη προς επιτυχίαν της εσπέρας ταύτης, ως και της εντελούς εγκαταλείψεως πάσης ατομικής του απασχολήσεως, φέρομεν ως παράδειγμα τα παντός επαίνου άξια αισθήματα ταύτα όπως χρησιμεύσωσιν εις εκείνους οίτινες  είτε αγνοούσιν, είτε δεν θέλουσι να εννοήσωσιν ότι αρκεί ενός και μόνου η επίμονος θέλησις και εργασία όπως πλείστα όσα ωφέλιμα έργα, εις κοινοφελή αποβλέποντα σκοπόν, επιτελεσθώσιν.

Δεν δυνάμεθα όμως να διέλθωμεν εν σιγή και την προθυμίαν μεθ΄ ης Ελληνίδες Κυρίαι προσεφέρθησαν όπως προσέλθωσιν αυτοπροσώπως και προσκαλέσωσι τα των Πριγκίπων Χαρέμια, συντελέσασαι ουκ΄ ολίγον εις την αύξησιν των υπέρ των ημετέρων σχολείων χρηματικών συνδρομών.

Καταλήγοντες την ατελή του χορού σκιαγράφησιν, εκφράζομεν πάσαν την ενδόμυχον ευγνωμοσύνην της ημετέρας αποικίας προς τε την Α.Υ. τον Κεδίβην και άπασον την Ηγεμονικήν οικογένειαν δια τε την ευγενή παραχώρησιν του Θεάτρου και την τιμήν ην δια της παρουσίας Των περιεποιήσαντο εις το ελληνικόν κοινόν, τας εγκαρδίους δε ημών ευχαριστίας προς τον παρά πάντων αγαπώμενον και τιμώμενον ομογενή, Εξοχώτατον Δρανέτ βέη, όστις ουδενός εφείσθη όπως καταστήση όσον οιόν τα λαμπροτέραν την ελληνικήν ταύτην εορτήν.

Αναμιμνησκόμενοι όμως, οποία ποικιλία θεαμάτων και χορών υπήρξε την εσπέραν εκείνην και την εμφάνισιν της λέμβου με την αναπεπταμένην εις την πρύμνην Ελληνικήν σημαίαν μετά των Ελλήνων κωπηλατών, προκαλεσάντων παταγώδεις χειροκροτήσεις και ανευφημίας ολοκλήρου του πλήθους, απείρους χάριτας ανομολογούμεν τω Κυρίω Mendez, Διευθυντή του χορού, όστις μετ΄ ειλικρινούς ενθουσιασμού ηργάσθη όπως εκτελεσθώσι κατά πρώτον την εσπέραν εκείνην χοροί και άλλαι παραστάσεις, και ιδία ο παρά του ιππικού τετράχορος (guadrilles) και το κωμικόν cancan, άτινα εξαιρέτως επευφημίσθησαν¨.

Στο αλεξανδρινό καρναβάλι του 1881αναφέρονται περιστέρια και ανθοδέσμες ¨βροχηδόν ριπτομένας εις τους εξώστας υπό ομάδες νέων¨, καθώς και ¨προσωπιδοφορούσα Σφίγγα ανά τας ιεράς οδούς συρομένην υπό πλαστής ατμαμάξης συρομένης και ταύτης υπό 6 ίππων εστολισμένων από κεφαλής μέχρις ουράς δια πολυτελούς εσθήτος¨ και διάβολοι κερασφόροι ¨επί πυράς πηδώντες και πολεμούντες σατανικώς παν το πρόστυχον¨. Τα παράθυρα ήταν στολισμένα με τάπητες ή άλλα καλύμματα και οι εξώστες με άνθη, τάπητες, κόκκινες τσόχες ή λευκά υφάσματα, ¨την δε νύκτα έκπεμπον ζωηρόν βεγγαλικόν φως¨. Παράλληλα, η Επιτροπή προμηθεύτηκε τρία τηλεβόλα από κάποιο εμπορικό πλοίο, τα οποία και θα τοποθετούσε στην πλατεία Μωχάμεντ Άλη. Την ίδια χρονιά καταγράφεται πως και στη Μανσούρα γινόντουσαν προετοιμασίες για τις Απόκριες και μάλιστα, μιμούμενοι τους Αλεξανδρινούς, περιέφεραν στους δρόμους κάποιον ¨ανθοστεφή επί όνου¨.

Σχεδόν 15 χρόνια αργότερα, στην Αλεξάνδρεια του 1895, ένα άλλο άρθρο καταγράφει την αποκριάτικη δράση του ¨Κομιτάτου των Απόκρεω¨:

¨Δαψιλώς αντήμειψε τους αξιοτίμους καταστηματάρχας της οδού Καλογραιών τους αποτελέσαντες την επιτροπήν των Απόκρεω, ο ενθουσιώδης έπαινος ον δημοσία εν τω θεάτρω Ζιζίνια έπλεξεν αυτοίς χθες ο κ. Γ. Γούσιος, μέλος της μονίμου επιτροπής των εορτών. Ότι δεν ηδυνήθημεν είπε να πράξωμεν ημείς, τα μέλη του κομιτάτου, το κατόρθωσαν οι αξιότιμοι καταστηματάρχαι της οδού Καλογραιών και μετά τόσης επιτυχίας, ώστε η εορτή να γίνη πάνδημος και να φαιδρυνθή η πόλις επί τρεις ημέρας. Ο κ. Γούσιος απένειμε κατόπιν τα ορισθέντα υπό του κομιτάτου βραβεία και το μεν πρώτον εδόθη εν μέσω γενικών χειροκροτημάτων εις το ανθοφόρον κάνιστρον, το δε δεύτερον εις τους παρωδήσαντες το χρηματιστήριον. Βραβείον εις το καλαισθητικώτερον εστολισμένον εξώστην δεν εδόθη, αφού άλλως ο εξώστης του κ. Περάκη δεν ηδύνατο να βραβευθή, διότι ούτος απετέλει μέλος της επιτροπής. Ο κ. Γούσιος επήνεσε θερμώς τον ικανώτατον καλλιτέχνην κ. Βίτταν, όστις κατασκεύασε το βραβευθέν ανθοφόρον κάνιστρον, υπέμνησε δε ότι εις τον αυτόν καλλιτέχνην οφείλομεν κατά τας παρελθούσας απόκρεω την κατασκευήν της γήϊνης σφαίρας και κατά το προπαρελθόν έτος την επωάζουσαν όρνιν. Θερμών επαίνων ηξιώθη υπό του κ. Γουσίου και η ¨Αργώ¨, ήτις διασχίσασα τας οδούς της πόλεως εφαίδρυνε τους πάντας δια των αρμονικών ασμάτων των αργοναυτών, οίτινες ως γνωστόν ήσαν μέλη της Φιλαρμονικής μας. Ο λόγος του κ. Γουσίου κατεχειροκροτήθη.

Η επιτροπή η διοργανίσασα την παρέλασιν των προσωπιδοφοριών της παρελθούσης Κυριακής και της χθες εκφράζει και δημοσία τας απείρους αυτής ευχαριστίας προς τον αξιότιμον διευθυντήν της Αστυνομίας της πόλεως μας Χάρβεϋ πασσάν, επί τω αόκνω ζήλω ον ανέπτυξε και τη ευγενεί προθυμία μεθ΄ ης υπεβοήθησε τας ενεργείας αυτής προς επιτυχή διεξαγωγήν της εορτής¨.

Μια όμορφη γενικότερη περιγραφή του παλαιού αλεξανδρινού καρναβαλιού δίνει ο Μ. Γιαλουράκης στα 1948:

¨Καρναβάλι ! Η παληά Αλεξάνδρεια, η μικρή πολιτεία γύρω στα 1894, που η Πλατεία του Μωχάμετ Άλυ ήταν το άπαντο στον κατάλογο των αξιοθεάτων της, από μέρες ετοιμαζότανε για το μεγάλο γλέντι. Πλούσιοι και φτωχοί προσμένανε με την ίδια συγκίνηση την ημέρα. Ήτανε η εποχή της ¨Σοσιετέ Αρτιστίκ¨. Ο Πρόεδρος της, ο μακαρίτης Κωνσταντίνος Συναδινός, έδινε τον τόνο σε κάθε της εκδήλωση. Το Σωματείο, στο οποίο ήσαν γραμμένοι πολλοί πρόκριτοι Έλληνες και ξένοι είχε Γραμματέα τον Βίκτωρα Συναδινό και φρόντιζε ανάμεσα στ΄ άλλα για να φέρνη θιάσους στο τότε θέατρο ¨Ζιζίνια¨. Στις αποκρηές σχημάτιζαν μία Επιτροπή με πρόεδρο τον αείμνηστο Γεώργιον Γούσιον, έναν Αλεξανδρινό που πολέμησε με τους Γαριβαλδινούς, και στην οποία μετείχε και ο Περ. Γλυμενόπουλος. Η Επιτροπή αυτή φρόντιζε για την οργάνωση του καρναβαλιού με αληθινή μαεστρία. Αυτή κατήρτιζε το πρόγραμμα παρελάσεως των αρμάτων, του ¨κόρσο¨ όπως το έλεγαν, που ήταν το αισθαντικό γεγονός της χρονιάς. Ξεκινούσε δηλαδή μια ολόκληρη πομπή, περνούσε από τις κεντρικές αρτηρίες της πόλεως, από την οδό Ροζέττης – σήμερα οδό Φουάτ – την οδό Σερίφ και την οδό Τεουφίκ, έκανε το γύρο της Πλατείας και πάλι απ΄ την αρχή ένα-δύο φορές, για να περάσουν και ξεμονοχιασμένα άρματα απ΄ την οδό Γερμανίας, την σημερινή Λεωφόρο Σουλτάν Χουσεΐν. Κι ήταν τα άρματα αυτά, χάρμα οφθαλμών. Αναπαραστάσεις φρουρίων και σκηνές ιστορικές. Άρματα διασκευασμένα σε Παρθενώνες και άλλα, όπου ο Φραγκίσκος ο βασιληάς κι ο Τριβουλέτος ο γελωτοποιός ρίχνανε άφθονο κομφετί στους θεατές, που κατακλύζανε τα πεζοδρόμια. Μια χρονιά, η Κλεοπάτρα και ο Καίσαρ αφήσανε εποχή. Η Κλεοπάτρα, μια Αλεξανδρινή καλλονή περιστοιχισμένη από ολόδροσα κορίτσια, σκορπούσε γύρω χαμόγελα και σερπαντίνες… Κι ακολουθούσανε άλλα άρματα. Άρματα Σωματείων και Λεσχών, άρματα ιδιωτών και ομίλων. Και μουσική, που αντιλαλούσανε οι δρόμοι… Και το γαϊτανάκι ακόμα… Την πομπή κλείνανε τ΄ αμάξια της εποχής, τα ¨λαντώ¨ και οι ωραίες ανθοστόλιστες ¨Βικτώριες¨ με προσωπιδοφόρους μεταμφιεσμένους και γυναίκες κάθε τάξεως, από τις κυρίες της αριστοκρατίας, ως τις ¨αρτίστες¨ που ποιος ξέρει ποιες οικονομικές αναποδιές φέρανε στο λιμάνι της Αλεξανδρείας.

Και μαζί με τούτα ένας κόσμος πούτρεχε μαζί, όλο χαρά, ένας κόσμος ¨μασκαράδων¨ που είχε τις τσέπες του γεμάτες κομφετί και που το πετούσε απλόχερα σε κάθε του βήμα. Όσοι βρίσκονταν στ΄ άρματα ή στ΄ αμάξια είχαν με το τσουβάλι τα κομφετί. Μια σωστή μάχη γινότανε μεταξύ τους και των θεατών. Άφθονα τα χάρτινα πολεμοφόδια, σπονδή στον θεό Καρνάβαλο, γέμιζαν τους δρόμους απ΄ όπου περνούσαν Μαζί μ΄ αυτά, το βαρύ πυροβολικό, τα ¨καρνάντολι¨, μικρά κουφετάκια από γύψο, σκορπίζονταν με αληθινή μανία στα τέσσερα σημεία. Κι η μάχη έφθανε στο κατακόρυφο όταν πέρνανε μέρος και οι ένοικοι από τα μπαλκόνια. Οι σερπαντίνες ανεμίζανε στον αέρα και τα ¨καρνάντολι¨ στρώνανε τους δρόμους. Κι ήταν τα μπαλκόνια κι αυτά καταστόλιστα με άνθη και βελούδινα υφάσματα. Κάθε χρόνο, βραβεία έπερναν όχι μόνο τα ωραιότερα άρματα, μα και τα ωραιότερα μπαλκόνια. Η Αλεξάνδρεια την ημέρα εκείνη ήταν στο πόδι από το πρωί. Εξέδρες στημένες στην Πλατεία στέναζαν απ΄ το βάρος των θεατών. Η Δημαρχία, της οποίας διευθυντής ήταν τότε ο φιλόπολις Σακκούρ βέης και Αντιπρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου ο Αμβρόσιος Ράλλης, βοηθούσε με κάθε μέσο την επιτυχία του καρναβαλιού.

Μετά τον τρίτο γύρο, η πομπή διαλυόταν για ν΄ αρχίση μια νέα μάχη, ανάμεσα στα χαμίνια, που βρίσκανε άφθονα κομφετί στους δρόμους για τις επιχειρήσεις τους.

Το βράδυ εκείνο οι Αλεξανδρινοί χόρευαν. Χόρευαν κάθε βράδυ την περίοδο της αποκρηάς. Μα ο χορός που άφηνε εποχή κάθε χρόνο ήταν εκείνος της ¨Φιλοπτώχου¨ στο θέατρο ¨Ζιζίνια¨. Όλη η Αλεξάνδρεια περνούσε από εκεί, απ΄ το βεγιόνε , όπως ονομάζανε τον χορό εκείνο. Θεέ μου τι τρέλλα… Τι πόλεμος με κομφετί και με λουλούδια. Τι μουσική και τι χαρά… Χιλιάδες οι μεταμφιεσμένοι… Άφθονο το πιοτό… Ο χορός άρχιζε από νωρίς. Στις 12 οι ¨αυστηρών ηθών¨ αποχωρούσαν μαζί με τις περισσότερες δεσποινίδες. Γιατί μετά τις 12 γινόταν του… Κουτρούλη ο γάμος. Πολλά λέγουν οι παλαιοί για τον χορό εκείνο. Φαίνεται πως πολλές κυρίες ξεχνούσαν για μια βραδιά την ακατάλυτη αξία της συζυγικής πίστης και πολλοί κύριοι συνάπτανε εφήμερη γνωριμία με υπόπτου παρελθόντος ¨κολομπίνες¨. Το πιοτό, η μουσική, η βαρειά ατμόσφαιρα απ΄ το συνωστισμό, ας θεωρηθή η μόνη αιτία  που οδηγούσε, έστω και για λίγες ώρες, τους Αλεξανδρινούς να γευθούν τον γλυκό καρπό της αμαρτίας…

Μεγάλη επιτυχία σημείωνε επίσης κι ο χορός στο παλιό θέατρο ¨Αλάμπρα¨, κοντά στο Σταθμό Καΐρου, που το διατηρούσε ο Εβραιο-Κερκυραίος Κονελλιάνο.

Με το πέρασμα των ετών, το καρναβάλι στην πόλη μας χάνει έδαφος. Τα ¨κόρσο¨ μας, που ήταν εφάμιλλα, αν όχι ανώτερα εκείνων της Νίκαιας, παύουν να κάνουν την εμφάνιση τους. Γίνονται βέβαια μεγάλοι χοροί, όπως εκείνος του ¨Αισχύλου¨ στο ωραίο της εποχής εκείνο κέντρο ¨Σκαίητιγκ¨ της οδού Ροζέττης, στην οργανωτική επιτροπή του οποίου ήταν κι ο φίλος κ. Άις Κριμ. Εξακολουθούν οι προσωπιδοφόροι πάνω στ΄ αμάξια να γυρίζουν στους δρόμους και τα μπαλκόνια να είναι καταστόλιστα από τις πολύχρωμες κορδέλλες. Ρίχνουν, αντί ¨καρνάντολι¨… φασόλια. Αλλά η Αλεξάνδρεια του μεγάλου καρναβαλιού και των… αμαρτωλών χοροεσπερίδων είναι πια μακριά. Ο πόλεμος του 1914 ρίχνει στο τέλος την αυλαία, στην πιο ξέγνοιαστη περίοδο της νεώτερης ιστορίας της…¨.

Πηγές: Ηρ. Λαχανοκάρδης ¨Παλαιά και Νέα Αλεξάνδρεια¨, Αλεξάνδρεια1927, σ. 13  – ¨Ομόνοια¨, Αλεξάνδρεια 27-8/2/1881, 13-25/2/1881, 19-3/3/1881 – ¨Κάιρο¨, Κάιρο 20-4/3/1876 – ¨Μεταρρύθμισις¨, Αλεξάνδρεια 15-27/2/1895 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 22/2/1948

Ν. Νικηταρίδης