Διδάγματα της Ιστορίας

Τώρα όσο αφορά τους λόγους για τους οποίους οι Αθηναίοι πείστηκαν από τα λόγια του Αρισταγόρα, και δέχτηκαν να τον συντρέξουν, στέλνοντας  στους στασιαστές είκοσι πλοία?

Δεν αποκλείεται να φοβόντουσαν τους χειρισμούς του εξόριστου  Ιππία, πρόσφυγα στις Σάρδεις. Ο Ιππίας γιος του Πεισίστρατου και εχθρός των Αλκμαιωνιδών δολοπλοκούσε μακριά από την Αθήνα επιχειρώντας να αναστηλώσει την τυραννίδα του με την βοήθεια του βασιλέα. Η αλήθεια είναι (αν και αργότερα δεν θα το παραδεχτούν v73-96), πως οι Αθηναίοι, κατά την περίοδο της αλλαγής μετά την ανατροπή του τυράννου Ιππία, είχαν υπαχθεί  στην προστασία του Μεγάλου βασιλέα της Περσίας (σελ 38 Bichler, R., Rollinger, R.,).

Η Ιωνική επανάσταση όξυνε τις ελληνοπερσικές αντιθέσεις και αποτέλεσε την αφετηρία των Περσικών πολέμων. Η επανάσταση καταστάλθηκε το 494π. Χ  από τους Πέρσες, οι οποίοι συνέτριψαν τον επαναστατικό στόλο στη Λάδη. Παρόλο που τα αποτελέσματα της δεν ήταν ευνοϊκά για τους Έλληνες, ωστόσο για τους  Πέρσες είναι πλέον ξεκάθαρο πως εγκαταλείπουν την χρήσιμη διαμεσολάβηση των τυράννων που  μπορούσαν μέσω αυτής, να ασκούν ανενόχλητα την εξουσία τους.  Συνέπεια αυτού, η απόφαση του Δαρείου,  να  περάσει από την άμυνα, στην ανοιχτή αντιπαράθεση με την Ελλάδα. Αφενός για να εκδικηθεί την πυρπόληση των Σάρδεων, αλλά ουσιαστικά το κύριο μέλημά του ήταν  να καταπνίξει κάθε φόβο νέας επικείμενης επανάστασης, που θα εμπόδιζε τα επεκτατικά του σχέδια τα οποία είχε από καιρό κατά νου. Οι μετέπειτα ενέργειές του, θα μας  επιβεβαιώσουν  αυτού του είδους την θεώρηση. Όπως και να έχει, η έναρξη μιας δύσκολης περιόδου άρχιζε από τη επανάσταση της Ιωνίας 5.

Πλέον, ο ελληνικός κόσμος σπαράσσεται από εσωτερικές έριδες αλλά στα ανήσυχα μυαλά πολλών κλασικών Ελλήνων, η περίοδος αυτή  δεν ήταν μόνον μια περίοδος εσωτερικής οργάνωσης. Είχαν επίγνωση ότι διέτρεχαν σοβαρό κίνδυνο να δεχτούν εισβολή από τους ισχυρούς  τους  γείτονες  τους Πέρσες. Για την Αθήνα η καταστροφή της Μιλήτου και γενικά θα λέγαμε η αποτυχία της Ιωνικής επανάστασης σήμανε πλήγμα σοβαρό στις οικονομικές σχέσεις με την άλλη πλευρά του Αιγαίου.

Η Ελλάδα ήταν υποδεέστερη και, όντας με την πλάτη στον τοίχο οι Έλληνες οργίζονταν με τους πανίσχυρους αντιπάλους τους στην αντίπερα όχθη.

Για τον Δαρείο η κατάκτηση της Ελλάδας  καθιστά εσωτερική αναγκαιότητα: έπρεπε να αφανίσει κάθε τι που θα στήριζε μια νέα επανάσταση. Ο Βασιλιάς έστειλε  πρέσβεις οι οποίοι απαιτούσαν να λάβουν «γην και ύδωρ», σύμβολα αναγνώρισης της κυριαρχίας του Πέρση βασιλιά. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν έγινε αποδεχτό από τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες  και με αυτόν τον τρόπο στις αρχές του καλοκαιριού, ο φόβος πλέον όλων, επιβεβαιώνεται.

 Η πρώτη οργανωμένη εκστρατεία  έγινε το 490 π.Χ. με αρχηγούς τους σατράπες Δάτι και Αρταφέρνη. Αφού εξουδετέρωσαν την αντίσταση της Καρύστου και τις Ερέτριας , αποβιβάστηκαν στο Μαραθώνα . Οι Αθηναίοι με αρχηγό τον Μιλτιάδη έστειλαν απεσταλμένους στην Σπάρτη για να ζητήσουν την  βοήθεια των Λακεδαιμόνιων οι οποίοι με τη σειρά τους για λόγους θρησκευτικούς 6, έδωσαν αμφίβολη απάντηση η οποία και μεταφράστηκε  ως αρνητική.

Δέκα χιλιάδες Αθηναίοι με την βοήθεια χιλίων Πλαταιών, αντιμετώπισαν στον Μαραθώνα τους Πέρσες με αρχηγό το Μιλτιάδη ο οποίος γνωρίζοντας τους πολεμικούς χειρισμούς των Περσών, ενίσχυσε τα άκρα.

(Αφού κατάφερε να λύσει το πρόβλημα των απωλειών από τα βέλη διατάσσοντας το στράτευμα να ορμήσει τρέχοντας.) Οι Πέρσες υπέστησαν πανωλεθρία. Οι Έλληνες νίκησαν και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο σκοτώθηκαν 192 Έλληνες κι 6400 Πέρσες.

Οι Πέρσες μετά την ήττα τους στον Μαραθώνα δεν επιχείρησαν άμεσα μια δεύτερη εκστρατεία κατά της Αθήνας. Ο Δαρείος μέχρι τον θάνατό του το 486 π.Χ.,  ήταν απασχολημένος με τις εσωτερικές συγκρούσεις της αυτοκρατορίας του, τις επαναστάσεις της Αιγύπτου7 και της Βαβυλωνίας.

Στην Αθήνα ο φόβος μιας επαναλαμβανόμενης περσικής εισβολής  δεν φαίνεται να εστιάζει την προσοχή των κατοίκων της. Το κύριο θέμα που θα την απασχολήσει τα επόμενα χρόνια ύστερα από την νίκη του Μαραθώνα 8  ήταν οι πολιτικοί αγώνες  των αριστοκρατικών φατριών.

Για πρώτη φορά, ο Δήμος, το σώμα των Αθηναίων πολιτών θα εφαρμόσει στην πράξη την διαδικασία του εξοστρακισμού 9 μια επινόηση του Κλεισθένη.

Επιστρέφοντας εδώ στο ερώτημα που θέσαμε παραπάνω σχετικά με το γιατί ο Ηρόδοτος εστιάζει περισσότερο στις προσωπικές αιτίες όσο αφορά την επανάσταση της Ιωνίας, βλέπουμε πως η περιβόητη αθηναίικη δημοκρατία είχε σημαντικούς εχθρούς έξω από τα τείχη της, αλλά και μέσα από αυτά. Η επινόηση του εξοστρακισμού δεν ήταν τυχαία αφού πλέον μπορούσε η κοινωνία να προφυλαχτεί από άτομα που ξεπερνούσαν σε ευφυΐα όλα τα υπόλοιπα και με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να επιβάλλει τον περιορισμό τους προστατεύοντας την κοινή δημοκρατική συνοχή10 από μελλοντικούς τυράννους.11

Επιστρέφοντας στην συνοχή της εργασίας μου, θα λέγαμε πως το αποτέλεσμα αυτών των αγώνων ήταν ο θρίαμβος του Θεμιστοκλή καθώς και της πολιτικής του.

Από το 483 ο Θεμιστοκλής άρχιζε να παίζει σημαντικό ρόλο στην αθηναική πολιτική με την περίφημη απόφασή του για την εκμετάλλευση των ορυκτών κοιτασμάτων του Λαυρίου (άργυρος).

Τα 100 τάλαντα που απέδωσε στην πόλη η νέα φλέβα μεταλλεύματος ασημιού χρησιμοποιήθηκαν μετά απο πρόταση του ίδιου για να ναυπηγηθούν εκατό τριήρεις.

Οι χειρισμοί του αυτοί, έκαναν την Αθήνα  πρώτη ναυτική δύναμη εκείνης της εποχής ισχυρότερη από την Αίγινα και την Κόρινθο. Έτσι το 480 πχ η Αθήνα διέθετε έναν ισχυρό πολεμικό στόλο που απαριθμούσε σε 147 πολεμικά πλοία και άλλα 53 εφεδρικά.

Μέσω της ισχύς της αυτής η Αθήνα αποκτά την κυριαρχία της στο Αιγαίο αλλά και παράλληλα δίνει το πολιτικό προβάδισμα σε φτωχότερα στρώματα όπως έγινε με τους θήτες που θα αποτελούσαν πλέον το σώμα των κωπηλατών.

Το 481 π.Χ. κατόπιν πρωτοβουλίας της Αθήνας, συνάχθηκαν στον Ισθμό της Κορίνθου

εκπρόσωποι των πόλεων όλων όσων ήταν αποφασισμένες να αντισταθούν στην εκ νέου εκστρατεία των Περσών. Αφού συζήτησαν τα κατάλληλα μέτρα αποφάσισαν  από κοινού να συνάψουν μια αμυντική συμμαχία εναντίον των  Περσών.

 Στην λεγόμενη Ελληνική συμμαχία  συγκαταλέγονται εκτός από τους Λακεδαιμόνιους  σύμμαχους  των Σπαρτιατών (άλλωστε οι τελευταίοι ήταν που ανέλαβαν την διπλή διοίκηση σε στρατό και σε στόλο), οι Ευβοείς και οι Βοιωτοί.

Οι Θεσσαλοί προτίμησαν να «μηδίσουν» και εξαιτίας αυτού του γεγονότος –της έλλειψης εμπιστοσύνης στους Θεσσαλούς-εγκαταλείφθηκε η αρχική γραμμή άμυνας που ήταν τα Τέμπη.

Ο Ηρόδοτος μας λέει πως ομονόησαν από κοινού στις γραμμές της υπεράσπισης: στην ξηρά στα στενά των Θερμοπυλών και στη θάλασσα σε ένα στενό πέρασμα(Ωρεός, Β. Εύβοια), κοντά στο ακρωτήρι του Αρτεμισίου.

Οι Πέρσες με επικεφαλή τον ίδιο τον Ξέρξη έφτασαν στις Θερμοπύλες δίχως να συναντήσουν καμία αντίσταση ενώ παράλληλα ο περσικός στόλος πλησίαζε στο Αρτεμίσιο.

Όπως καταλαβαίνουμε οι επιθέσεις έγιναν σχεδόν ταυτόχρονα, και τα αποτελέσματα αυτών, ανυπολόγιστα δραματικά.

Αυτό ήταν και το δίδαγμα που έβγαλε ο Ηρόδοτος στην ιστορία του, για να εξηγήσει τις νίκες των Αθηναίων ενάντια στα πολυάριθμα και πλούσια στρατεύματα της περσικής αυτοκρατορίας στο πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ. Έτσι αυξήθηκε η δύναμη της Αθήνας και έχει αποδειχθεί πως η ισότητα είναι πολύ καλό πράγμα. Οι Αθηναίοι όταν βρίσκονταν κάτω από δεσποτικούς ηγεμόνες δεν ήταν καλύτεροι από τους γείτονες τους στον πόλεμο, ενώ όταν απαλλάχτηκαν από τους δεσπότες τους έγιναν οι καλύτεροι και οι πρώτοι από όλους.

Ένας αποτελεσματικός τρόπος για να σφυγμομετρήσει κανείς την Αθηναϊκή άποψη ήταν ανέκαθεν η μελέτη του θεάτρου.
Στην Ελλάδα του 5ου αιω πχ. βλέπουμε να επαναλαμβάνεται συχνά επι σκηνής μια πολεμική «κατά των βαρβάρων».
Οι ανήθικοι, έκφυλοι Πέρσες αντιπαραβάλλονται συνήθως με τους σκληροτράχηλους και πολυμήχανους παρ’ ότι ασθενέστερους, Έλληνες.
Σε ένα εύγλωττο απόσπασμα του Αισχύλου* στο έργο του Πέρσες που πρωτοπαρουσιάστηκε το 472πχ στον πρόλογο το εξηγεί πως δεν ήταν απλά μια νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών, αλλά ελευθέρων ανθρώπων κατά σκλάβων.