Η ΑΝΤΙΓΟΝΗ…..ιδιαιτέρως αξίζει να μπει στην πρώτη γραμμή
Της Ευτυχίας Λοιζίδη*
Η Αντιγόνη του Νάσου Γκιούροφ προσφέρεται για μία άνετη ανάγνωση, μιας και το δημιούργημά του είναι αντιπροσωπευτικό του τρόπου με τον οποίο ο Σοφοκλής δίνει σ΄ένα θρύλο το τραγικό του νόημα.Τολμώ μάλιστα να πώ ότι η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο ύψιστες ηθικές δυνάμεις αναπαριστάται “πλαστικώ τω τρόπω” σε αυτό το απόλυτο exernplum τραγωδίας, που είναι η Αντιγόνη.
Στο Σοφόκλειο δράμα η Αντιγόνη γίνεται η συγκεκριμένη ενσάρκωση του εγκλήματος… Και μόνο το γεγονός ότι αυτή η διαμάχη συμβαίνει, ορίζει την ενοχή της γυναίκας στα μάτια της πόλεως.
Η Αντιγόνη είναι ένοχη, και το διάταγμα του Κρέοντα αποτελεί πολιτική τιμωρία.
Η διαλεκτική της σύγκρουσης: (ανάμεσα στον άντρα (Κρέοντα), και τη γυναίκα (Αντιγόνη) για το σώμα του νεκρού (του Πολυνείκη), διευκρινίζει πως το απόλυτο δίκαιο δύσκολα μπορεί να επιτευχθεί μιας και θέλει την υποταγή εξίσου και των δύο πλευρών…..
και τότε κάνει την εμφάνισή της…η ηθική υπόσταση Fatum (η παντοδύναμη και δίκαιη Μοίρα) βλέπε πίνακα.
Η ταύτιση αυτής της ανάγνωσης με την σχηματική τριάδα του καλλιτέχνη θέση-αντίθεση-σύνθεση (αποτελεί βέβαια απλούστευση αυτού που αναφέρει ο Χέγκελ).
Σύμφωνα με την εγελιανή “Αντιγόνη” η τραγική σύγκρουση δεν είναι σύγκρουση μεταξύ καθήκοντος και πάθους ή μεταξύ δύο καθηκόντων. Είναι η σύγκρουση ανάμεσα σε δύο επίπεδα της ύπαρξης, εκ των οποίων το ένα θεωρείται ανάξιο λόγου από εκείνον που δρα, αλλά αναγνωρίζεται από τους άλλους
και εξηγώ… λέτε να σκέφτεται η ηρωίδα πώς στήνεται? είμαι σίγουρη πως ούτε το ίδιο το μοντέλο που πόζαρε μπορούσε να πάρει την κλίση σώματος που αποτύπωσε ο καλλιτέχνης……..”άλλα μέτρα”
όπως το τραγικό δρων υποκείμενο, ο τραγικός δράστης, δεν είχε συνείδηση ότι έδρασε ως εγκληματίας…
Θα έχει όμως την εντύπωση ότι υπομένει ένα πεπρωμένο που είναι απολύτως αδικαιολόγητο, αλλά που αυτός δεν εξεγείρεται εναντίον του, το αποδέχεται “δίχως να επιδιώκει να καταλάβει”. (βλέπε πρόλογο Αντιγόνης).
Η Αντιγόνη κατέχει μιαν ορισμένη αντίληψη το πτώμα του Πολυνείκη πρέπει να ταφεί,
“αν είναι η πόλις των ζώντων να βρίσκεται εν ειρήνη με τον οίκο των νεκρών”.
Και εδώ υπεισέρχεται αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στον πάραπάνω πίνακα.
Η εικασία του Ντεριντά […] Εάν ο ρόλος του Θεού στην θεωρησιακή διαλεκτική είναι, το πιθανότερο, αρσενικός, τότε η ειρωνεία του Θεού και ο αυτοδιχασμός του, η άπειρη ταραχή της ουσίας του είναι ενδεχομένως, θηλυκού χαρακτήρα. Αξία η Αντιγόνη […]
[Το κείμενο που έγινε κανόνας βρίσκεται στο δεύτερο μέρος (II.3.α) των Διαλέξεων για τη Φιλοσοφία της Θρησκείας].
Η μοίρα (fatum), είναι αυτό που είναι απογυμνωμένο από σκέψη, από την έννοια: είναι αυτό, εντός του οποίου δικαιοσύνη και αδικία χάνονται μέσα στην αφαίρεση. Στην τραγωδία αντίθετα, η μοίρα εργάζεται εντός της σφαίρας της ηθικής Δικαιοσύνης.
Η μοίρα των ανθρώπων παρουσιάζεται ως κάτι ακατανόητο, αλλά η ανάγκη δεν είναι τυφλή δικαιοσύνη. Η τυφλή μοίρα είναι κάτι που δεν ικανοποιεί. Σε τούτες τις σοφόκλειες τραγωδίες η δικαιοσύνη συλλαμβάνεται από τη σκέψη.
Το πιο δύσκολο εγχείρημα παραμένει το εξής γεγονός: Ο άνθρωπος δεν μπορεί να περάσει από την επικράτεια του Κράτους στην επικράτεια του Πνεύματος.
Εντός των ορίων του κράτους (βλέπε έδαφος) θα πρέπει να συνεχίσει το ταξίδι της παλιννόστησής του. [βλ. δάχτυλα αριστερού ποδιού…και το δεξί επιτάσσεται μπροστά όπως ο κούρος, πρώτη επαναστατική ενέργεια επ-ανά- ήσταν = σηκώνομαι ξανά όρθιος).
Ωστόσο η ώθηση που παίρνει το κορμί όπως αρκετά εύκολα μπορεί να δει κανείς, γίνεται πολεμική.
Τέτοιου είδους αναγνώσεις μπορούν λοιπόν εύκολα να μετατραπούν σε αισθητική κρίση.
Στην Αισθητική (Τρίτο μέρος, ΙΙΙ, κεφ.3 α), ο Χέγκελ ανακηρύσσει τη σοφόκλεια Αντιγόνη ως “από όλες τις δόξες του αρχαίου και του νεότερου κόσμου …. το διαπρεπέστερο, το ικανοποιητικότερο έργο τέχνης”.
Τα συμφραζόμενα υποδεικνύουν καθαρά ότι αυτού του είδους η υπεροχή απορρέει ευθέως από την ακριβή ισοστάθμιση κινήτρου (θέλω ελ-ευ-θερία), και επικείμενης μοίρας.
Μέσα λοιπόν σε αυτήν την απόλυτη ισοδυναμία μεταξύ έντασης και ολέθρου (όπως αυτή που επιτυγχάνεται από τον Σοφοκλή), βρίσκω αρμονική απόδειξη το κεντρικό αξίωμα του δημιουργού.
Ανέφερα τον τρόπο που παρουσιάζει ο δημιουργός (Γκιούροφ), την παλιννόστηση της ατομικής αποσπασματικής συνείδησης στη συνεκτικότητα του απολύτου (βλέπε περιβάλλον γύρω από τη μορφή….ενιαίο). 
Τι γίνεται όμως με τα φτερά?
Η παραπάνω ανάλυση παρά την λογική και αισθητική της ρώμη βρίσκεται σε ριζική αντίθεση με την ευαισθησία του ύστερου Χέγκελ. Με την κατευθυντήρια ιδέα περί πνεύματος (ο νεαρός Χέγκελ είχε αντιληφθεί την σύμφυτη αντιφατικότητα του ίδιου του Είναι. Αργότερα στα χρόνια του διαλόγου με τον εαυτό του θα τον οδηγήσουν το 1817 στην Εγκυκλοπαίδεια της Χαιδελβέργης).
Τα συναισθήματα που εκφράζει ο Χέγκελ για την μοίρα και το ανάστημα της ίδιας της Αντιγόνης στις Διαλέξεις για την Ιστορία της Φιλοσοφίας (1.2 Ι5.3) είναι υπερβολικά στην σφοδρότητά τους……
Ο Χέγκελ παραθέτει τους στίχους 925-926:
ἀλλ᾽ εἰ μὲν οὖν τάδ᾽ ἐστὶν ἐν θεοῖς καλά, παθόντες ἂν ξυγγνοῖμεν ἡμαρτηκότες·
Αντιγόνη Σοφοκλής.
“Αν αυτό φαίνεται καλό στους θεούς, τότε θα μας κάνουν, μέσα στην οδύνη, να καταλάβουμε, να ομολογήσουμε το σφάλμα μας”
Αυτές είναι οι υψηλόφρονες αντιλήψεις με τις οποίες “η ουράνια Αντιγόνη, η λαμπρότερη (herrlichste) μορφή που εμφανίστηκε ποτέ στη γη, οδεύει προς τον θάνατό της.
Η ομάδα μας, ευχαριστεί το δημιουργό Νάσο Γκιούροφ καθώς η λαμπρή μορφή του, μας πηγαίνει μακρύτερα.
*Η Ευτυχία Λοιζίδη είναι Σκηνοθέτης-Ηθοποιός.
Σχόλια Facebook