Ελληνίδα ερευνήτρια: Έχουμε όλοι τις ρίζες μας στην Αφρική

Αθήνα.- Είμαστε όλοι απόγονοι ενός ανθρώπινου πληθυσμού που έχει τις ρίζες του στην Αφρική, γι’ αυτό πρέπει να χαρακτηριστούμε ως “μετανάστες” προερχόμενοι από την μαύρη ήπειρο, λέει σε συνέντευξή της στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η ‘Αννα-Σαπφώ Μαλασπίνα, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Βέρνης της Ελβετίας. Όπως επισημαίνει πάντως, προς το παρόν η επιστήμη δεν μπορεί να δώσει μια σίγουρη απάντηση για το πότε έγινε η «έξοδος» από την Αφρική.

Η ‘Αννα-Σαπφώ Μαλασπίνα, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Βέρνης της Ελβετίας.

Η Ελληνίδα επιστήμων της διασποράς ήταν επικεφαλής διεθνούς γενετικής έρευνας, που δημοσιεύθηκε προ ημερών στο περιοδικό “Nature” και αποκάλυψε ότι οι πρώτοι ιθαγενείς πληθυσμοί της Αυστραλίας, οι Αβορίγινες, κατάγονται από τους ίδιους πληθυσμούς της Αφρικής, που εγκατέλειψαν την «μαύρη ήπειρο» πριν από περίπου 72.000 χρόνια για να εξαπλωθούν σε όλη την Ευρώπη και στην Ασία. Η συνεχής παρουσία αυτών των πρώτων τολμηρών εξερευνητών στην Αυστραλία, όπου έφθασαν πριν περίπου 50.000 χρόνια διασχίζοντας τον ωκεανό, τους καθιστά τον αρχαιότερο πολιτισμό του πλανήτη.

Στη συνέντευξή της στο αθηναϊκό πρακτορείο, η ελληνικής καταγωγής βιολόγος τονίζει ότι η νέα αυτή έρευνα ενδέχεται να έχει πολιτικοκοινωνικές επιπτώσεις στην Αυστραλία, καθώς επιβεβαιώνει ότι στην πραγματικότητα οι Αβορίγινες είναι οι πρώτοι «ιδιοκτήτες» της αυστραλιανής γης, όπως άλλωστε ισχυρίζονται και οι ίδιοι. Η Μαλασπίνα γεννήθηκε από έλληνες γονείς στη Γενεύη, σπούδασε φυσική και βιολογία στο πανεπιστήμιο της ελβετικής πόλης και πήρε το διδακτορικό της στη βιολογία από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ το 2011. Σήμερα, εκτός από επίκουρη καθηγήτρια του Ινστιτούτου Οικολογίας & Εξέλιξης του Πανεπιστημίου της Βέρνης και του Ελβετικού Ινστιτούτου Βιοπληροφορικής, είναι επίσης επισκέπτρια καθηγήτρια στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης. Φέτος τον Αύγουστο η έρευνά της επιλέχθηκε για χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC Starting Grant 2016-2021).Υπογραμμίζει ότι, παρόλο που ζει στο εξωτερικό, «στην Ελλάδα ανήκει η καρδιά της», ενώ ονειρεύεται ότι ίσως μια μέρα θα μπορέσει να εργαστεί ερευνητικά και να συνεισφέρει στη επιστήμη της Γενετικής μέσω μελετών που θα εστιάζονται στις ρίζες και στην καταγωγή των Ελλήνων.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

ΕΡ: Τελικά σήμερα είμαστε όλοι απόγονοι μεταναστών από την Αφρική;

ΑΠ: Είμαστε όλοι απόγονοι ενός ανθρώπινου πληθυσμού που έχει τις ρίζες του στην Αφρική. Αυτό διαφαίνεται από τα αποτελέσματα γενετικών μελετών και επιβεβαιώνεται από έρευνες στο πλαίσιο άλλων επιστημονικών πεδίων, όπως η Παλαιοανθρωπολογία.

ΕΡ: Πότε είναι το πιθανότερο ότι συνέβη η μετανάστευση-έξοδος προς την Ευρώπη; Πριν 80.000, 70.000, 60.000, 50.000 χρόνια ή κάτι άλλο;

ΑΠ: Είναι μια ουσιαστική ερώτηση, αλλά δύσκολο να απαντηθεί με βεβαιότητα. Η χρονική μέτρηση μέσω γενετικών δεδομένων είναι σχετική. Μπορούμε να δώσουμε απόλυτα χρονολογικά δεδομένα μόνο αν καταστεί δυνατό να μετρήσουμε τον ρυθμό με τον οποίο οι μεταλλάξεις σωρεύονται στα γονίδια μας με την πάροδο του χρόνου. Ο ρυθμός των μεταλλάξεων είναι μια παράμετρος που δύσκολα προσδιορίζουμε με ακρίβεια. Στη μελέτη μας διαπιστώσαμε ότι ο προγονικός πληθυσμός αυτών που σήμερα ζουν εκτός Αφρικής, μειώθηκε ως προς μέγεθός του πριν 72.000 χρόνια περίπου. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι τότε συντελέστηκε η λεγόμενη «έξοδος από την Αφρική». Οι πρόγονοι των Ευρωπαίων «χώρισαν» από τους προγόνους των Ανατολικών Ασιατών πριν 42.000 χρόνια. Επομένως, Ευρωπαίοι και Ανατολικοί Ασιάτες έχουν κοινούς προγόνους πριν από αυτά τα 42.000 χρόνια. Τότε υπολογίζουμε ότι άρχισε και το ταξίδι των δικών μας προγόνων προς την Ευρωπαϊκή ήπειρο.

ΕΡ: Όλες οι νέες γενετικές πληροφορίες που έχουμε μάθει τελευταία για το ποιοί ήσαν οι πρόγονοί μας στην Ευρώπη, έχουν κάνει την επιστημονική εικόνα για το παρελθόν μας πιο πολύπλοκη ή πιο απλή;

ΑΠ: Στην ερώτηση αυτή μπορώ να απαντήσω με περισσότερη βεβαιότητα από την προηγούμενη. Με την μελέτη μας δείξαμε ότι όλοι είμαστε “γενετικοί συγγενείς”, καθώς έχουμε κοινούς προγόνους και, ως εκ τούτου, πρέπει να χαρακτηριστούμε ως “μετανάστες” προερχόμενοι από την Αφρική. Δείξαμε επίσης ότι πριν από 42.000 έτη άρχισε να συντελείται μια “ροή γονιδίων” ή “ανταλλαγή γενετικής πληροφορίας”. Μπορούμε να την ορίσουμε και ως “γενετήσια πράξη”, δηλαδή ζευγάρωμα μεταξύ των πληθυσμών που πήγαιναν στην Ευρώπη και στην Ασια. Με άλλα λόγια, ο άμεσα προγονικός πληθυσμός των Ευρωπαίων αντάλλασε, για μεγάλο χρονικό διάστημα μετανάστες με τους γείτονες, πολύ πριν απο την εμφάνιση των σημερινών συνόρων που καθορίστηκαν με τη δημιουργία των εθνών.

ΕΡ: Μπορεί η μελέτη των αρχαίων γονιδίων να φέρει νέες εκπλήξεις στο μέλλον; Ποιά βασικά ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά σχετικά με τους προγόνους μας;

ΑΠ: Πολλά ερωτήματα παραμένουν ακόμη αναπάντητα. Μιά πολύ ενδιαφέρουσα και συναρπαστική ερώτηση αναφέρεται στις σχέσεις μας με αρχαϊκούς πληθυσμούς, όπως οι Νεάντερταλ. Επιβεβαιώσαμε μέσω των αποτελεσμάτων της έρευνάς μας ότι όλοι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί που ζούσαν εκτός Αφρικής, ζευγάρωναν με τους προγόνους των Νεάντερταλ, αλλά και μ’ έναν πληθυσμό πού είχε μια πολύ μακρινή σχέση με τους τους επονομαζόμενους Ντενίσοβα. Το ποιοί ήσαν και το πού ζούσαν αυτοί οι αρχαϊκοί πληθυσμοί, οι Ντενίσοβα και οι μακρινοί συγγενεις τους, αποτελεί ένα μεγάλο αίνιγμα.

ΕΡ: Yπάρχουν αξιόπιστες γενετικές έρευνες ειδικά για τους Έλληνες και το παρελθόν τους;

ΑΠ: Υπάρχουν, αντίστοιχες με τη δική μας, μελέτες βασισμένες σε γενετικά δεδομένα που προέρχονται απο ελληνικά πληθυσμιακά δείγματα. Δεν συμμετείχα σε αυτές τις έρευνες και δεν μπορώ να τις σχολιάσω. Διαφέρουν όμως, ως προς το εύρος και την κλίμακα, με την πολύ πρόσφατη μελέτη μας για τον πληθυσμό των Αβοριγίνων της Αυστραλίας. Πάντως στο μέλλον θα επιθυμούσα να καταστεί δυνατή η συμμετοχή μου σε έρευνες με αντικείμενο τους ελληνικούς πληθυσμούς.

ΕΡ: Είχε αντίκτυπο στην Αυστραλία και ειδικά στους Αβορίγινες η νέα σας έρευνα στο “Nature” για τη γενετική καταγωγή τους;

ΑΠ: Ο χρόνος θα δείξει. Καταφέραμε να δείξουμε ότι οι Αβορίγινες, αν και ενδοπληθυσμιακά ποικίλουν γενετικά, διαφοροποιούνται αρκετά ως προς τους γείτονές τους. Η εντυπωσιακή γενετική ποικιλομορφία συνάδει με την άποψη ότι κατοικούν στην Αυστραλιανή ήπειρο για ένα εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό ενδέχεται να έχει πολιτικοκοινωνικές επιπτώσεις, καθώς επιβεβαιώνει ότι στην πραγματικότητα είναι οι πρώτοι «ιδιοκτήτες» της αυστραλιανής γής, όπως άλλωστε ισχυρίζονται και οι ίδιοι.

ΕΡ: Πώς βρεθήκατε στην Ελβετία; Έχετε διατηρήσει σχέσεις με την Ελλάδα;

ΑΠ: Είμαι Ελληνίδα, καθώς οι γονείς μου είναι Αθηναίοι, που ήρθαν στην Ελβετία τη δεκαετια του ΄60. Γεννήθηκα στη Γενεύη, όπου έκανα τις προπτυχιακές μου σπουδές στο Πανεπιστήμιό της. Το διδακτορικό μου το ολοκλήρωσα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ. Ήμουν μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Δηλαδή κατά το ένα τρίτο της ζωής μου βρίσκομαι «εν κινήσει», όπως πολλοί επιστήμονες στον κόσμο σήμερα. Όμως από τότε που γενήθηκα, δεν θυμάμαι να υπήρξε έστω και ένας χρόνος που να μην έχω έρθει στην Ελλάδα, για μεγάλα ή μικρά διαστήματα. Στην Ελλάδα ανήκει η καρδιά μου. Ονειρεύομαι ότι ίσως μια μέρα θα μπορέσω να εργαστώ ερευνητικά και να συνεισφέρω στη επιστήμη της Γενετικής και μέσω μελετών που θα εστιάζονται στις ρίζες και την καταγωγή των Ελλήνων.