“Ένας Φίλιππος ταμένος και ταγμένος στα οράματά του”

Της Ευτυχίας Λοϊζίδη*

Η λέξη τοπωνύμιο είναι σύνθετη από τα ουσιαστικά τόπος + όνομα. Τοπωνύμια είναι τα ονόματα που έδωσαν οι άνθρωποι στους διάφορους τόπους για να τους ξεχωρίζουν.
Σύμφωνα με το γλωσσολόγο Αντώνιο Μηλιαράκη, τα τοπωνύμια αποτελούν γλωσσικό υλικό, όπως οι επιγραφές, όμως είναι «επιγραφαί, γεγλυμμέναι επί του εδάφους».
Ο πρόεδρος της Έβδομης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων είπε ότι τα τοπωνύμια είναι «το περιβάλλον μας και ο αέρας που αναπνέουμε».
Ονομάσθηκαν επίσης και «φωνές των προγόνων που μας άφησαν φεύγοντας, για να επικοινωνούμε με αυτούς».
Τη μεγάλη σημασία που έχουν τα τοπωνύμια για ένα τόπο αναγνώρισαν τα Ηνωμένα Έθνη, γι αυτό ανέλαβαν πρόγραμμα παγκόσμιας καταγραφής και τυποποίησης ονομάτων, συμπεριλαμβανομένων και των τοπωνυμίων.

Κάθε χώρα καταθέτει στο πρόγραμμα τα ονόματα και με τον τρόπο αυτό και μέρος της παράδοσης της. Το γεγονός δεν θα είχε καθεαυτό μεγάλη σημασία, αν οι δρόμοι μιας πόλης δεν ήταν πράγματι ένας από τους κατ’ εξοχήν «τόπους» της συλλογικής μνήμης, «τόπους» διαρκείς και καθημερινούς, που περνούν γι’ αυτό το λόγο απαρατήρητοι. Στην ουσία όμως επιτελούν την ίδια λειτουργία με τις προτομές, τα αγάλματα και τα μνημεία που τιμούν ιστορικά γεγονότα και ανώνυμους ή επώνυμους ήρωες.
Γιατί και το γλυπτό είτε ως αναθήματα είτε ως σήμα, καλείται να σηματοδοτήσει την αξία των αναθετών, την κοινωνική τους θέση, στο να προβάλει δηλαδή την καταγωγή και να οριοθετήσει την επιρροή τους μέσα και έξω απο τα όρια της κοινότητας στην οποία ανήκουν.
Έτσι λοιπόν τα έργα μνημειακής τέχνης καθώς και τα τοπωνύμια είναι σύνθετα προϊόντα πολυεπίπεδης κοινωνικής διάδρασης. Είναι τα υλικά υποστηρίγματα μιας εθνικής πρωτίστως και μιας τοπικής δευτερευόντως μνήμης, η οποία ενισχύεται επιπλέον από τους περιοδικούς εορτασμούς, τις επετειακές εκδηλώσεις και τη δημόσια κανονικότητα του συμβολικού λόγου. Η κυκλική αυτή επανάληψη, πέρα από το στόχο της εγχάραξης αξιών και προτύπων συμπεριφοράς, υποδηλώνει αυτομάτως συνέχεια με το παρελθόν, όπως έδειξε πειστικά ο Ε. Hobsbawm στο βιβλίο του για τις Εφευρημένες Παραδόσεις («The Invention of Tradition»).

Η ονοματοθεσία των δρόμων αποτελεί μια διαδικασία παράλληλη και συγγενή προς τη δημιουργία θεσμών επιφορτισμένων με τη μελέτη του παρελθόντος και τη συντήρηση της ιστορικής μνήμης αλλά και προς την ανέγερση μνημείων προς τιμήν ενδόξων νεκρών ή ενδόξων πράξεων.
Έτσι λοιπόν οι δρόμοι «έχουν την δίκη τους ιστορία, και μέσα τους δεν εμπεριέχονται μόνο τα υλικά κατασκευής τους (χαλίκι, πίσσα), αλλα κλείνουν μέσα τις φωνές απο τις κινητοποιήσεις χιλιάδων διαδηλώσεων.
Δεν είναι λοιπόν καιρός να διαπλέξουμε έναν απο τους δρόμους της Α-στοριας με την Ι-στόρια ενός ανθρωπου που τον χαρακτηρίζει το στοιχείο της αγωνιστικής δράσης; Ενός ήρωα -σύμβολο ο οποίος αντιπαρατίθεται στην χρησιμοθηρία και την πεζότητα άλλων προσώπων, τί κι αν αυτοαποκαλούνται φίλοι του, διαφέρουν από αυτόν. Το ευτύχημα λοιπόν πως το πρόσωπο αυτό είναι υπαρκτό.

Ένας Φίλιππος ο οποίος έκανε την επιλογή του : «το όραμα του αγώνα». Κι ας του υπόσχονταν οι σειρήνες ότι θα του προσφέρουν μια ζωή συμβατική. Πως μπορούν να του εξασφαλίσουν την ευζωία και «μια μπουκιά ήσυχο ύπνο». Αυτός αντί λοιπόν να πάρει τα βουνά για να πολεμήσει τους κατακτητές, προτίμησε να λιώσει αρκετές από τις σόλες των υποδημάτων του, δίχως να αμφιβάλλει ποτέ για το νόημα του αγώνα του. Δεν γίνονταν διαφορετικά• το χει γραμμένο το όνομα του.
Ο Φίλιππος Κριστοφερ λοιπόν αφήνει άλλους να μαγεύονται από το παράφωνο τραγούδι των μυθικών όντων (σειρήνες), μιας και οι λέξεις οι ελληνικές «αγωνιστής», «αλύγιστος», τον έμαθαν από μικρό να παίρνει μεγάλες αποφάσεις. Τί και αν δεν μπορεί παραμορφώσει τον κόσμο που ζει- «Αν τα λεφτά που δίναμε για την αγορά τάνκς τα δίναμε για τη διαφώτιση, θα βρισκόμασταν σε πολύ καλύτερη θέση», ποθεί να τον αλλάξει ριζικά.

Ποθεί, « Η Κύπρος για μένα δεν είναι μόνο αγάπη αλλά είναι πάθος» και ενώ ποθεί δεν αξιώθηκε να του προβάλει η απέραντη πατρίδα. Μια πατρίδα που θα σβήσει θύμησες παλιές, των καραβιών που τόλμησαν τη θάλασσα να φράξουν και να αλλάξουν πολλά ελληνικά τοπωνύμια της χαμένης του πατρίδας.

Συνειδητοποίησε πρόωρα πως η μνήμη των νεκρών δεν σώζεται με τις ταφικές επιγραφές και με τα διάφορα προσφιλή αντικείμενα (κτερίσματα). Παραμένει υποστηρικτής στο ότι η μνήμη των νεκρών διατηρείται μέσα μας με αγάπη, νοσταλγία και πίκρα για τον θάνατό τους ειδικά όταν ο τελευταίος επέρχεται άδικα και πρόωρα.
Ο Φίλιπ Κρίστοφερ λοιπόν θεώρησε αναγκαιότητα και ουσιαστική προσφορά τον έμπρακτο αγώνα του να θυμάσαι την τραγική απώλεια εκείνων που χάθηκαν απροσδόκητα.
Έτσι, το φορτίο που ανέλαβε επίπονο : η ασβέστη διατήρηση εκείνων που πρόσφεραν μέσω της τραγικής απώλειάς τους. Αναγκαίο λοιπόν όσο ποτέ άλλοτε ένα οδόσημο. Μια πινακίδα που θα σηματοδοτεί τις χιλιομετρικές αποστάσεις που σπατάλησε για να κρατηθεί η μνήμη.

[…] Προσπαθείτε όλη σας τη ζωή, να ξεπεράσετε εμάς και τους προγόνους σας στη δόξα. Εμείς, απο εδώ, θα περιμένουμε και θα ευφραινομαστε με τη μοναδική τροφή μας. Εξάλλου, οι κόποι μας δεν πάνε χαμένοι, αφού αποδεικνύεστε ισχυρότεροι της υπεροχής μας. Θα έρθετε και εσείς κοντά μας, αγαπημένοι προς αγαπημένους[…] Απόσπασμα απο το Σημαίνον Παιδί (2016), σ.118

Ας εξασφαλίσουμε λοιπόν την απόδειξη μιας διαχρονικής παρουσίας του σήματος και αλίμονο• το άθλο αυτό του Φιλίππου να προοικονομεί την προσφορά στους νεκρούς, αλλα συνάμα και την τιμωρία εκείνων που προσπάθησαν να εξαλείψουν οτιδήποτε ιερό για τον Έλληνα. « Η αλλαγή των τοπωνυμίων πραγματοποιήθηκε απο τη μεριά της Τουρκίας κατα παράβαση του διεθνούς δικαίου, των ψηφισμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Κύπρο και του ψηφίσματος Νο.16 της 3ης Διεθνούς Διάσκεψης του ΟΗΕ του 1977 για την Κατοχύρωση Τοπωνυμίων».

Θερμή παράκληση.
Εύχομαι – και επιθυμώ να μην διαψευστώ σε αυτό, να μην διαπιστώσει εν καιρό ότι οι αξίες για τις οποίες αγωνίστηκε, γίναν έκπτωτες απο την κοινωνία.

Ας γίνει λοιπόν ένας δρόμος, χώρος νίκης! Ένας χώρος δικαίων διεκδικήσεων οπου μπορεί να προβληθεί το συλλογικό όραμα.
Για όσο και όσο συμβαίνει αυτό, η δυνατότητα ενός καλύτερου κόσμου θα είναι υπαρκτή. Το χρωστάμε σε τόσους άλλους ευγενικούς οραματιστές που πρόβαλλαν το ήθος και το ύφος αψηφώντας μέχρι και τον θάνατο! Όσο για την αθανασία τους….από εμάς εξαρτάται.

*Η Ευτυχία Λοϊζίδη είναι σκηνοθέτης-ηθοποιός.