Μοναδικές ιστορίες γυναικών της αρχαιότητας

Αναπάντεχες «συναντήσεις» γυναικών που ποτέ δεν γνώρισαν η μια την άλλη, παρόλο που «ζουν» κάτω από την ίδια στέγη, πραγματοποιήθηκαν χθες το μεσημέρι στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο πλαίσιο της εκδήλωσης για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (8/3) και την Ημέρα Μνήμης Μελίνας Μερκούρη (6/3).

Μέσα από μια ξεχωριστή θεματική περιήγηση που διεξήγαγαν αρχαιολόγοι του Μουσείου, οι επισκέπτες του ιδρύματος με τη σημαντικότερη – ίσως – αρχαιολογική συλλογή στον κόσμο είχαν μια μοναδική ευκαιρία: Να γνωρίσουν γυναίκες της αρχαιότητας μέσα από έργα που τις απεικονίζουν. Η κόρη Φρασίκλεια από τον Μυρρινούντα Μαρκοπούλου, η Μυρρίνη από την Αθήνα, η Φρύνη από τις Θεσπιές Βοιωτίας και πολλές ακόμα γυναίκες «διηγήθηκαν», δια στόματος αρχαιολόγων, τις ιστορίες τους, μοναδικές και ιδιαίτερες, όπως όλες οι ανθρώπινες ιστορίες, δίνοντας παράλληλα πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνία της εποχής, αλλά και της θέσης τους σ’ αυτήν.

Έτσι, το άγαλμα της παρθένας κόρης Φρασίκλειας, που έζησε στα μέσα του 6ου αι. π. Χ., αλλά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωής της, καθώς πέθανε πολύ νέα, στέκεται σήμερα όρθιο, κρατώντας με το ένα χέρι το λωτό της παρθενίας, που δεν έχει ακόμα ανθίσει, και ανασηκώνοντας με το άλλο ντροπαλά το «κεντημένο» ρούχο της, που σώζει ίχνη από τον αρχικό χρωματισμό του (κόκκινο και κίτρινο). Την ίδια στιγμή αποτυπώνεται στο πρόσωπό της το χαρακτηριστικό χαμόγελο των αγαλμάτων της εποχής, που δείχνει την τελειότητα της ψυχής, το ιδανικό.

«Και όπως συμβαίνει με τις παρθένες εκείνης της εποχής, αλλά και των δημοτικών τραγουδιών, ‘ντρέπεται’ μπροστά μας, καθώς δεν είναι για να εμφανίζεται δημόσια, δεν είναι άντρας που μετέχει στη δημόσια ζωή. Αυτή η κίνηση είναι μια κίνηση δέσποινας, δηλαδή γυναίκας καλών τρόπων και ανατροφής, όπου δεν μπορεί ούτε να αποκαλύπτεται αλλά και ούτε να παρουσιάζεται ευθέως», ανέφερε ο Δρ. Κώστας Πασχαλίδης, αρχαιολόγος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που πραγματοποίησε μία από τις περιηγήσεις.

Λίγο πιο κάτω, σε διαφορετική αίθουσα, μια άλλη ιστορία ξετυλίχτηκε μπροστά στους επισκέπτες, που στην πλειοψηφία τους, ίσως λόγω ημέρας, ήταν γυναίκες: Η ιστορία της Μυρρίνης, το όνομα της οποίας (όπως και της Φρασίκλειας) γνωρίζουμε από επιγραφή που συνοδεύει το ταφικό της μνημείο. Εδώ, όμως, η ιστορία δεν αποτυπώνεται σε άγαλμα, αλλά ανάγλυφα, πάνω σε μαρμάρινο ομοίωμα ληκύθου, όπως ονομάζεται το αγγείο που είναι γνωστό κυρίως για την ταφική χρήση του.

«Η ιστορία της αθηναϊκής ταφικής εικονογραφίας δεν θέλει, συνήθως, τον θρήνο να είναι το πρώτο θέμα. Υπαινίσσεται τον θάνατο. Το θέμα είναι η ζωή, η καθημερινότητα. Και από αυτή αν θέλεις μπορείς να διαβάσεις τον θάνατο στις ‘μικρές γραμμές’», συνέχισε ο αρχαιολόγος, που τις εξιστόρησε με τον δικό του τρόπο: «Η Μυρρίνη και δίπλα της ο νεαρός βρίσκονται τη μέρα του γάμου τους, στην καλύτερη και πιο ευτυχισμένη στιγμή τους. Το βλέμμα και το χέρι του, που παίρνει τρυφερά το δικό της, στρέφεται προς εκείνη, ενώ πίσω του βρίσκονται οι συγγενείς.

Κάτι όμως δεν πάει καλά. Η Μυρρίνη, ενώ είναι χαμογελαστή και κοιτά κάτω ως οφείλει να κάνει μια ντροπαλή κόρη σε δημόσιο χώρο, δεν παρατηρεί μια μικρή λεπτομέρεια. Ο γαμπρός δεν φορά τα παπούτσια που πήρε για τον γάμο, αλλά φτερωτά σανδάλια. Δεν βλέπει ότι είναι ο νυμφαγωγός, ο ‘γαμπρός’ του Κάτω Κόσμου, που θα την πάρει για να την οδηγήσει νύφη αλλού, όχι εκεί που θα περίμενε», σημείωσε για την «ανατροπή» μιας επιθυμητής σκηνής, που εξελίσσεται διαφορετικά από το αναμενόμενο.

Μια άλλη, εντελώς διαφορετική ιστορία, προκαλεί εξίσου το ενδιαφέρον: Η ιστορία της Φρύνης, της πιο διάσημης εταίρας της αρχαιότητας. Αφορμή για την εξιστόρησή της αποτέλεσε το άγαλμα της Κνιδίας Αφροδίτης, μαρμάρινο αντίγραφο έργου του Πραξιτέλη, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, χρησιμοποίησε ως μοντέλο του τη Φρύνη, την ερωμένη του.

«Φρύνη, Θεσπιές, Βοιωτία, αρχές 4ου αι. π. Χ. Έφηβη φαίνεται ότι την έδιωξαν από το σπίτι ή το χωριό της. Φεύγοντας ήξερε ότι μόνο μπροστά μπορούσε να πάει. Ήρθε λοιπόν στην Αθήνα και αποφάσισε να βιοποριστεί με τον εαυτό της, να στηρίξει η ίδια τη ζωή της. Κόρη καλής οικογενείας δεν μπορούσε να γίνει, έτσι επέλεξε την άλλη οδό της επιτυχίας, την επιχειρηματικότητα. Έγινε εταίρα. Σπούδασε με τον τρόπο που μπορούσε, δηλαδή διάβασε, φρόντισε το μυαλό, αλλά και το σώμα της. Έγινε ποθητή, έγινε το πλάσμα εκείνο που στην Αθήνα, γύρω στα μέσα του 4ου αι., δεν μπορούσε κανείς να αντισταθεί να κοιτάξει», ανέφερε για τη διάσημη γυναίκα που μορφώθηκε και συναναστράφηκε με ανώτατες παρέες, εκείνες που μπορούσαν να δώσουν το αντίτιμο της δικής της παρέας, όπως για παράδειγμα στα συμπόσια των ανδρών.

Μια πτυχή της ιστορίας της είναι και ο έρωτας της με τον Πραξιτέλη, έναν από τους μεγαλύτερους γλύπτες της αρχαιότητας, που την ερωτεύτηκε κι αυτός πολύ, την έκανε μοντέλο του για να φιλοτεχνήσει, μέσω εκείνης, την πρώτη γυμνή απεικόνιση της Αφροδίτης στην ιστορία της τέχνης.

Η εκδήλωση, που έγινε μετά από πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή και το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.), συνεχίστηκε με συναυλία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με τίτλο «Η γυναίκα στην Όπερα μέσα από τις ηρωίδες του Σαίξπηρ». Η συναυλία, που διεξάχθηκε στην αίθουσα του Βωμού, περιλάμβανε αποσπάσματα από τα έργα Ιούλιος Καίσαρας στην Αίγυπτο, Ρωμαίος και Ιουλιέττα, Μάκβεθ, Φάλσταφ, Οθέλλος, Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ των Χαίντελ, Γκουνό, Βέρντι και Σοστακόβιτς.

Ελένη Μάρκου (ΑΜΠΕ)