Καρέ-καρέ η τελετή έναρξης στο Μπακού: Ολική έκλειψη ηλίου, σεισμός γεννά ένα βουνό, η αγάπη θριαμβεύει

Μια κοπέλα που την λένε Ευρώπη χορεύει στον αέρα πάνω από τον ταύρο που την άρπαξε, τον Δία. Η ρωγμώδης στείρα γη γεννά χορτάρια, αναβλύζει νερό, γεννάει άντρες. Ο χορός αυτών των αντρών, προκαλεί σεισμό, σηκώνει βουνά, ο ήλιος γίνεται σκοτεινός κύκλος που φλέγεται και όλα δικαιώνονται και κορυφώνεται μέσα από το κοίταγμα ενός άντρα και μιας γυναίκας. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου με τους 60 υπέροχους Ελληνες του, τους δεκάδες συνεργάτες από ολόκληρο τον κόσμο και τους χιλιάδες εθελοντές δημιούργησε για το Μπακού, δημιούργησε για τους 1ους Ευρωπαϊκούς Αγώνες, μια τελετή έναρξης εντυπωσιακή και βαθιά ανθρωποκεντρική.

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου απέδειξε για μια ακόμη φορά πως ένας καλλιτέχνης που ορίζεται από τους κώδικες της ιστορίας και της τέχνης της χώρας του, που δεν απονευρώνει, μπορεί να είναι απόλυτα διεθνής, να απευθύνεται σε όλους και ταυτόχρονα να κάνει κουλτούρες, μύθους, ιστορίες λαών οικείους, κατανοητούς, σχεδόν ισοδύναμους βιωμάτων. Αυτό έπραξε και στο Μπακού, όπου δημιούργησε ένα υπερθέαμα, με βασικό αφηγηματικό υλικό την παράδοση του Αζερμπαϊτζάν, με μια οπτική γλώσσα συνεπή στα χρώματα και τα περιγράμματα της χώρας, αλλά με δυο βασικές παραμέτρους να κυριαρχούν: Αυτή της Ευρώπης, και πρωτίστως αυτή του ανθρώπινου.

Η συνθήκη ήταν σαφής και ουδείς πρέπει να τη λησμονεί ή να την απομονώνει σε αυτή τη θέαση: Ηταν η τελετή έναρξης των 1ων Ευρωπαϊκών Αγώνων, αυτών που κάποιοι αποκαλούν Ολυμπιακούς Αγώνες της Γηραιάς Ηπείρου. Η έννοια του υπερθεάματος, του μαζικού, του εκτυφλωτικού και δηλωτικού αξιών ήταν σαφής, αποτελούσε προαπαιτούμενο. Οι δημιουργοί δεν εκλήθησαν να καταθέσουν μια καλλιτεχνική πρόταση, αλλά να επιτελέσουν μια ξεκάθαρη λειτουργία.

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου και οι συνεργάτες του το έπραξαν, μέσα από ένα ψηφιδωτό όχι μόνο εικόνων, χρωμάτων, ιστοριών, αλλά πρωτίστως μέσα από ένα ψηφιδωτό συναισθημάτων. Χαρά, διάθεση γιορτής, συγκίνηση, αναπόληση, ενθουσιασμός. Από την πρώτη εικόνα με τους εκατοντάδες χορευτές που έγιναν ο καθένας χρώμα και ψηφίδα και σχημάτισαν ένα τεράστιο χαλί, μέχρι τη στιγμή που η γυναίκα περπατά στην άνυδρη γη και βήμα βήμα αυτή ανθίζει, μέχρι τη στιγμή που σμίγει με τον άντρα.

 

Οι αφηγήσεις της τελετής έναρξης
H τελετή –που είχε τον τίτλο Origins- ξεκίνησε με τον περίφημο τραγουδιστή mugham του Αζερμπαϊτζάν, τον Alim Gasimov. Για να εισβάλουν μετά, διονυσιακά, θριαμβικά τα 50 τύμπανα που με τον ρυθμό τους οδήγησαν στην αντίστροφή μέτρηση από το 24 στο μηδέν. 24, όσα τα χρόνια ανεξαρτησίας του Aζερμπαϊτζάν, 24 όσες οι ώρες της μέρας.

Η κυκλική σκηνή – ο κύκλος ήταν το κυρίαρχο μοτίβο της τελετής- γέμισε με χορευτές, ντυμένους με εκπληκτικά φορέματα γλυπτά, που άλλαζαν χρώματα και συνέθεταν νέες επιφάνειες, νέα σχέδια, πάνω στην σκηνή που μεταμορφώθηκε σε χαλί. Κάθε κοστούμι ήταν κατασκευασμένο ειδικά για συγκεκριμένο χορευτή. Αν κοιτούσες προσεκτικά έβλεπες πως με μια κίνηση  των χεριών έβγαζαν νέες επιφάνειες χρωμάτων, αλλάζοντας τη σύνθεση και το τελικό αποτέλεσμα κάθε φορά. Ένα μαγικό χαλί, αριστουργηματικά δομημένο, με μαθηματική και αρχιτεκτονική ακρίβεια. Μια σπαζοκεφαλιά που δημιούργησε ένα οπτικό θαύμα.

Σύμφωνα με την παράδοση της χώρας, όταν έρχονταν ξένοι τους έστρωναν χαλιά για το καλωσόρισμα. Καθώς -με πυρετικό ρυθμό- σχέδια από την σημαντική παράδοση του Aζερμπαϊτζάν εμφανίζονταν μπροστά στα μάτια μας μέσα από τις κινήσεις των χορευτών, το Μπακού καλωσόριζε ουσιαστικά τους αθλητές των 1ων Ευρωπαϊκών Αγώνων. Σημειώνουμε πως τα χαλιά του Aζερμπαϊτζάν έχουν μοναδική παράδοση και ομορφιά και εκτίθενται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, όπως στο Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης και στο Μουσείο του Λούβρου.

H φλόγα των αγώνων ανάβει όχι ψηλά σε κάποιο επιβλητικό σημείο, αλλά μέσα στη γη, γίνεται υπόγειος τροφοδότης της σκηνής και όσων ακολουθήσουν. Είναι η στιγμή που εμφανίζεται ένας άντρας στη σκηνή. Ενσαρκώνει τον επικό ποιητή Nizami από την Περσία. Κρατά στα χέρια του μια ζυγαριά με δύο κούκλες: Την Leyil και τον Majnun, ένα ζευγάρι αντίστοιχο του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, για το Αζερμπαιτζάν –ο Ερικ Κλάπτον φέρεται να έγραψε το περίφημο τραγούδι του Layla επηρεασμένος από αυτό τον μύθο. Ενας γιγαντιαίος ζυγός εμφανίζεται από τον ουρανό και πάνω του χορεύουν ένας άντρας και μια γυναίκα, αυτή σε έναν ασημένιο κύκλο όπως η σελήνη, αυτός σε έναν χρυσό όπως ο ήλιος. Είναι η Leyil και ο Μajnun, χορεύουν ταυτόχρονα αλλά παράλληλα, ποτέ δεν θα συναντηθούν. Κάτω στη σκηνή, ιστορίες από τα πέντε μεγάλα ποιητικά έπη του Nazimi  έχουν γίνει εικόνες, σκηνές τρισδιάστατες και περιστρέφονται αργά. Ερωτες, μάχες, στιγμές οικιακής ευτυχίας και αντιπαλότητας, δράκοι, πρίγκιπες και πριγκίπισσες γυρίζουν πάνω στη σκηνή, σε αυτή την περιστρεφόμενη σκηνή που δίνει ζωή στα κείμενα που καθόρισαν πολλές χώρες στην περιοχή.

Και όταν όλα σταματάνε, όταν ο ποιητής πλησιάζει σε μια ροδιά και κόβει τον καρπό της, ένα τεράστιο ρόδι ίπταται πάνω από το στάδιο και σπάει για να γεμίσει τον ουρανό με τους κατακόκκινους σπόρους του. Σύμβολο υγείας, γονιμότητας, έρωτα, σύμβολο του Αζερμπαϊτζάν και των αγώνων.  Το ρόδι σπάει από την υπερβολική αγάπη λέει η παράδοση.

Και είναι η ώρα που αρχίζει η παρέλαση των αθλητών με πρώτη την Ελλάδα. Και μετά η Lady Gaga, ντυμένη σα νύφη, σε ένα ολάνθιστο πιάνο παίζει το Ιmagine του Τζον Λένον. Όχι ένα τραγούδι πάρτι, αλλά ένα τραγούδι, ενότητας και ειρήνης, ταιριαστό με την ιδέα του αθλητισμού που ενώνει (ίσως και υπαινικτικό για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Αζερμπαιτζάν;).

 

Με τα διαδικαστικά μέρη κάθε αντίστοιχης τελετής να ακολουθούν, ένα βίντεο από το CERN προβάλλεται ως ύμνος στην τεχνολογία. Και είναι η στιγμή που την τεχνολογία θα διαδεχθεί η μυθολογία. Τα άκρα τέμνονται. Είναι η στιγμή που αρχίζει η χωρίς ανάσα μαγεία του Δημήτρη Παπαϊωάννου, οι συμβολισμοί, τα μηνύματα. Ενας λευκός ταύρος τρέχει στον ουρανό. Πάνω του μια κοπέλα, χορεύει, χορεύει στον αέρα και είναι σα να παλεύει να ξεφύγει. Την κοπέλα την λένε Ευρώπη και ο ταύρος είναι ο Δίας. Στη γη κάτω τους ο πλανήτης γη περιστρέφεται, οι αστερισμοί αναδύονται, ο πλανητικός χάρτης φέγγει.  Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου σε αυτούς τους πρώτους Eυρωπαϊκούς Αγώνες εικονοποιεί τον ελληνικό μύθο για την Ευρώπη μπροστά στα έκπληκτα μάτια των 60.000 θεατών και των εκατομμυρίων τηλεθεατών ανά την Ευρώπη, τον κόσμο. Ο ίδιος, χαρακτηρίζει αυτή τη στιγμή της τελετής ως «ένα μικρό κόσμημα».

Εχουμε φτάσει στην 1 ώρα και 50 λεπτά από την έναρξη της τελετής. Ο Gasimov εμφανίζεται πάνω σε ένα ιπτάμενο χαλί. Τραγουδά και στη γη, μια γυναίκα (η Leyil άραγε;), κρατά ένα δίσκο με ένα κομμάτι πράσινης γης και περπατά πάνω στις ρωγμές, της άνυδρης, στείρας γης. Περπατά και ένα μονοπάτι με φυτά ανεβαίνει, ενώ στο βάθος αναβλύζει νερό. Αέρας στροβιλίζεται γύρω –νερό, γη, αέρας είναι η ώρα της φωτιάς να εισβάλλει. Αλλωστε το Aζερμπαϊτζάν είναι γνωστό ως η χώρα της φωτιάς.

Θα προηγηθεί, όμως, της φωτιάς ένας μεγάλος σεισμός. Αντρες βγαίνουν από τη γη, ορθώνονται και χορεύουν έναν παραδοσιακό χορό. Χορεύουν με ένταση στον ρυθμό των τυμπάνων, χορεύουν και η γη γίνεται σεισμική, η γη γεννάει ένα μεγάλο βουνό ανάμεσα από φωτιές, ένα βουνό που φέρνει στις όψεις του σχήματα ιερογλυφικά προϊστορικών ανθρώπων. Από την κορυφή του βουνού, μέσα από τη γη – εικόνα που μας στέλνει απευθείας στα σώματα που έβγαιναν από τους λευκούς τοίχους στο Still Life του Δημήτρη Παπαϊωάννου- ένα άντρας βγαίνει (ο Majnun άραγε;). Η μουσική σταματά. Σιγή ώσπου να ακουστεί ο ήχος ενός παραδοσιακού τραγουδιού.

Η γυναίκα κοιτά καθηλωμένη τον άντρα, αυτός παίρνει ένα κομμάτι φωτιάς στο χέρι, το βουνό χαμηλώνει και τον αφήνει να την πλησιάσει. Μαζί περπατούν, μέσα στο νερό, αυτός κάθε τόσο σταματά και ακουμπά τη φωτιά στη γη μέχρι να σχηματιστεί το περίγραμμα ενός ανθρώπου που σβήνει μόνο όταν το ζευγάρι πετάει τη φωτιά στην καρδιά του μεγάλου μαύρου δίσκου. Εκλειψη ηλίου στην καρδιά του Μπακού. Ο κύκλος ανεβαίνει και έτσι, μαύρος και φλεγόμενος στο περίγραμμά του θα μείνει μέχρι τη λήξη των αγώνων.

Οι 2.000 συμμετέχοντες στην τελετή βρίσκονται ξανά στη σκηνή και τραγουδούν το Yalli μέσα σε ένα ακόμα ξέσπασμα πυροτεχνημάτων. Η δύο ωρών και εννέα λεπτών τελετή έχει ολοκληρωθεί και το πιθανότερο είναι πως ο θεατής έζησε τα τελευταία δέκα λεπτά δακρυσμένος, με χτυποκάρδι, με αγαλλίαση στο τέλος. Και φεύγει ως θεατής από ένα θέαμα, από ένα υπερθέαμα, από ένα τεχνολογικό επίτευγμα που του αφήνει μια σκέψη: η αγάπη, η αγάπη θα κερδίσει. Και ναι, όλα μπορούν να πάνε καλά.