Γιατί δεν υπάρχουν καρχαρίες του γλυκού νερού

Τα ψάρια της ομάδας στην οποία ανήκουν τα σαλάχια και οι καρχαρίες δυσκολεύτηκαν να κατακτήσουν το περιβάλλον του γλυκού νερού επειδή έχουν την τάση να… βουλιάζουν, υπολογίζουν ιχθυολόγοι στις ΗΠΑ και την Αυστραλία.

Τα ψάρια του θαλασσινού νερού διαφέρουν σε πολλές φυσιολογικές παραμέτρους από τους συγγενείς τους σε λίμνες και ποτάμια. Τα είδη του αλμυρού νερού θα δυσκολεύονταν, για παράδειγμα, να διατηρήσουν τα κανονικά επίπεδα αλάτων στο αίμα αν μετακόμιζαν στο γλυκό νερό.

Παρόλα αυτά, χιλιάδες είδη ψαριών ζουν σε γλυκά νερά. Σχεδόν όλα όμως είναι ψάρια της μεγάλης ομάδας των οστεϊχθύων, στην οποία κατατάσσονται τα ψάρια με σκελετό από πραγματικό οστό.

Οι καρχαρίες και τα σαλάχια ανήκουν στη διαφορετική, αρχαιότερη ομάδα των χονδριχθύων, με σκελετό που αποτελείται από χόνδρο. Μόλις το 5% των χονδριχθύων ζουν στο γλυκό νερό, συγκριτικά με 40% στην ομάδα των οστεϊχθύων.

Σύμφωνα με την τελευταία μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο The Journal of Experimental Biology, ένας από τους παράγοντες που εμπόδισαν την εξάπλωση των χονδριχθύων στα περιβάλλοντα γλυκού νερού είναι τα προβλήματα πλευστότητας.

Οι ερευνητές εξέτασαν τον καρχαρία-ταύρο (Carcharhinus leucas), έναν από τους ελάχιστους καρχαρίες που περνά ένα μέρος της ζωής του σε υφάλμυρα και γλυκά νερά εκβολών. Χρησιμοποιώντας μαθηματικά μοντέλα της υδροδυναμικής συμπεριφοράς του αρπακτικού ψαριού, υπολόγισαν ότι η μετάβαση στο γλυκό νερό θα μείωνε σημαντικά την άνωση και θα ανάγκαζε τον καρχαρία να δαπανά 50% περισσότερη ενέργεια κατά την κίνησή του.

Ο βασικός λόγος βέβαια είναι ότι το γλυκό νερό δίνει λιγότερη άνωση από το θαλασσινό -γι΄αυτό εξάλλου το κολύμπι είναι πιο δύσκολο στην πισίνα. Οι καρχαρίες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα επειδή δεν διαθέτουν νηκτική κύστη, ένα είδος φούσκας που υπάρχει στους χονδριχθύες και γεμίζει αέρα για να ρυθμίσει την πλευστότητα. Για τους καρχαρίες, το βασικό εργαλείο πλευστότητας είναι το μεγάλο, λιπαρό συκώτι, το οποίο είναι ελαφρύτερο από το νερό και εμποδίζει τη βύθιση του ζώου.

Οι συντάκτες της νέας μελέτης υπολογίζουν ότι οι καρχαρίες θα έπρεπε να αυξήσουν το μέγεθος του συκωτιού κατά 7 με 8 φορές για να διατηρήσουν την πλευστότητα στα επίπεδα του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Οι μετρήσεις έδειξαν ότι, σε σχέση με άλλους χονδριχθύες που ζουν αποκλειστικά στη θάλασσα, το συκώτι του καρχαρία ταύρου έχει μικρότερη πυκνότητα και επομένως υψηλότερη πλευστότητα.  Περιέργως, όμως, ο επιθετικός αυτός καρχαρίες έχει μικρότερη πλευστότητα σε σχέση με 27 άλλους χονδριχθύες που εξετάστηκαν.

Τα ευρήματα δείχνουν ότι ο καρχαρίας ταύρος μάλλον θα δυσκολευόταν να μετακομίσει μόνιμα στο γλυκό νερό, αφού δείχνει να έχει εξαντλήσει τις φυσιολογικές προσαρμογές του ήπατος.

Το γενικό συμπέρασμα για τους χονδριχθύες, γράφουν οι ερευνητές, είναι ότι «μηχανικές προκλήσεις που σχετίζονται με τον έλεγχο της πλευστότητας ενδέχεται να εμπόδισαν την κατάκτηση των ενδιαιτημάτων γλυκού νερού».

Υπάρχουν επομένως και νερά που οι βασιλείς των θαλασσών δεν θα μπορέσουν ποτέ να κατακτήσουν.

Βαγγέλης Πρατικάκης