Η Ομογένεια με ενθουσιασμό στο πλευρό της Ελλάδος το 1940

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΛΑΣΠΙΝΑ

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου “Οι Ελληνοαμερικανοί” του πρώην εκδότη-διευθυντή του Εθνικού Κήρυκα της Νέας Υόρκης Μπάμπη Μαρκέτου, προβάλλει ο συγκλονιστικός ξεσηκωμός της Ομογένειας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής προκειμένου να συμπαρασταθεί στη γενέτειρα που είχε δεχθεί την απρόκλητη επίθεση των Ιταλών του φασίστα Μουσολίνι.

Ανάλογες εκδηλώσεις συμπαράστασης έγιναν όπου υπήρχαν ομογενείς εκείνα τα χρόνια. Εμείς, εδώ θα επικεντρώσουμε στην ομογένεια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής γιατί γι αυτήν έχουμε στοιχεία.

Γενικά στην Ελλάδα δεν είναι γνωστή η Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού. Ούτε, βεβαίως, και η προσφορά του στην πατρίδα και τους Έλληνες αδελφούς. Επειδή, μέσα στους πανηγυρισκούς λόγους που θα ακουστούν σε σχολεία και άλλες εκδηλώσεις τίποτε δεν θα ακουστεί γύρω από την προσφορά των ομογενών θα μεταφέρουμε εδώ ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Μπάμπη Μαρκέτου που επιμελήθηκε το Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, «Οι Ελληνοαμερικανοί-Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού των Η.Π.Α» Εκδόσεις Παπαζήση, 2006.

Ειδικότερα, στο Κεφάλαιο Πέμπτο (5ο)  με τίτλο “Με ηυξημένο κύρος και επιρροή, ο Μπάμπης Μαρκέτος γράφει τα ακόλουθα:

 Όταν έφθασαν οι πρώτες ειδήσεις για την επίθεσι της φασιστικής Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος, η Ομογένεια από την μια άκρη της Αμερικής ως την άλλη ξε­σηκώθηκε με ιερή αγανάκτησι. Δεν υπήρξε ούτε στιγμή δισταγμού, ούτε μια μοναδική περίπτωσις ασυμφωνίας. Το ίδιο κιόλας βράδυ έγιναν οι πρώτες συγκεντρώσεις οργανώσεων και ιδιωτών για να συζητηθούν οι καλύτεροι τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε η Ομογένεια να συμπαρασταθή στην αγωνιζομένη Ελλάδα. Οι αλλεπάλλη­λες, ως τότε, επιτυχίες της χιτλερικής Γερμανίας, ήταν αναπόφευκτο να δημιουργούν αμφιβολίες στην ψυχή και των πιο αισιόδοξων για την δυνατότητα του ελληνικού στρατού να υπερνίκηση τις στρατιές του Άξονος.

Γι’ αυτό, όταν ο αμερικανικός Τύπος και το ραδιόφωνο άρχισαν να μεταδίδουν τις πρώτες ελληνικές νίκες, ο ενθουσιασμός των Ελληνοαμερικανών έγινε παλιρροιακό κύμα. Για πρώτη φορά είδαν τους αμερικανούς συμπολίτες τους οι ομογενείς να τους μιλούν με ένα συναίσθημα θαυμασμού. Ο Έλληνας της Αμερικής που είχε τόσες φορές αντιμετωπίσει την σχεδόν απροκάλυπτη περιφρόνησι των δυτικοευρωπαϊκής καταγωγής Αμερικανών, μπορούσε τώ­ρα να ατενίση τους αμερικανούς συμπολίτες του με ένα αίσθημα υπεροχής. Δεν ήταν πια ο καταφρονεμένος μετα­νάστης, ήταν ο απόγονος και ο αδελφός ηρώων.

Υπερηφάνεια και αλληλεγγύη: Greek War Relief

Μέσα σ’ αυτή την ατμόσφαιρα έγινε στην Νέα Υόρκη, εννέα μόλις ήμερες μετά την ιταλική επίθεσι, μια μεγάλη συγκέντρωσις ηγετικών στελεχών της Ομογενείας, αλλά και κορυφαίων εκπροσώπων της αμερικανικής κοινωνίας. Στην συνέλευσι εκείνη, στην οποία παρέστη ο τότε αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας και ο Έλληνας πρεσβευτής στην Ουάσιγκτων Κίμων Διαμαντόπουλος, απεφασίσθη η ίδρυσις της Ελληνικής Πολεμικής Περιθάλψεως, (Greek War Relief) όπως έμεινε έκτοτε γνωστή. Στo πρώτο διοικητικό της Συμβούλιο, περιλαμβάνονται βαρύηχα ονόματα: ο Γουΐνθροπ Όλντριτς (Winthrop Aldrich) της Chase National Bank, o Χάρολντ Βάντερμπιλτ,[1] o Σάμιουελ Γκόλντουιν,[2] o γερουσιαστής τότε Γουίλλιαμ Κινγκ (William H. King), o τότε πρόεδρος της AHEPA Βαν Νομικός, ο πρόεδρος της GAPA Δρ. Γ. Γάβαρης, οι ελληνοαμερικανοι μεγαλο­επιχειρηματίες αδελφοί Σκούρα,[3] ο Βασίλειος Χέλης, ο Στέφανος Στεφάνου, οι εφοπλιστές Κ. Π. Τσολαϊνός, Εμμα­νουήλ Κουλουκουνδής και πολλοί άλλοι, συνολικά εξήντα Αμερικανοί και Έλληνες. Πρόεδρος της εκτελεστικής επι­τροπής εξελέγη ο Σπύρος Σκούρας, με μέλη τους Γουΐνθροπ Όλντριτς, Χάρολντ Βάντερμπιλτ, Τζόζεφ Λάρκιν (Joseph Larkin), Βασίλειο Χέλη, Βαν Νομικό, Τομ Πάππα, Στ. Στεφάνου, Σ. Γκρέγκορυ Ταίηλορ, και Γεώργιο Βουρνά. Πρόεδρος του Γυναικείου Βοηθητικού Τμήματος εξελέγη ή σύζυγος του Λεων. Καλβοκορέση.

Η Ομογένεια ανταποκρίθηκε με ηφαιστειακό ενθουσιασμό στην έκκλησι της Greek War Relief. Μέσα σε τρεις εβδομάδες, πάνω από τριακόσιες επιτροπές της  Περιθάλψεως είχαν ήδη συσταθή σε ισά­ριθμες πόλεις με την συμμετοχή Ελληνοαμερικανών αλλά και πολλών διακεκριμένων αμερικανών φίλων τους. Οι οργανώσεις, με επικεφαλής την AHEPA και την GAPA, η Παναρκαδική, οι Μεσσήνιοι, οι Λακεδαίμονες, οι Κρήτες, και φυσικά η Αρχιεπισκοπή και οι Κοινότητες, ένωσαν τις προσπάθειες τους μέσα στα πλαίσια της Greek War Relief.

Ιδιαίτερα θα πρέπει να σημειωθή η συμβολή των “Αχέπανς”, που σύμφωνα με δήλωσι του Σπύρου Σκούρα, πού αναφέρει στο βιβλίο του ο Σαλούτος “συνεισέ­φερε τα 90 σχεδόν τοις εκατόν του ανθρώπινου δυναμικού που εχρειάζετο για να διεκπεραιωθή το τεράστιο αυτό έργο.”[4]

Μέχρι την άνοιξι του 1941, η Περίθαλψις είχε πάνω από 960 τμήματα από τήν μια άκρη της Αμερικής ως την άλλη. Σε αλλεπάλληλους εράνους και άλλες εκδηλώσεις, η Οργάνωσις συνεκέντρωσε μέσα στους πρώτους μήνες πάνω από πέντε εκατομμύρια δολλάρια (5.263.000). Άλλα δυο εκατομμύρια δολλάρια προσεφέρθησαν από τον Αμε­ρικανικό Ερυθρό Σταυρό σε φάρμακα, τρόφιμα, και ρουχισμό.

Ενώ ο ελληνικός στρατός συνέχιζε τον ηρωϊκό και νικηφόρο αγώνα του στα βουνά της Αλβανίας, η Περίθαλψις εφόρτωσε σε τέσσερα ελληνι­κής ιδιοκτησίας πλοία εφόδια αξίας τριών σχεδόν εκατομμυρίων, με προορισμό την Ελλάδα. Ατυχώς, το ενα από τα πλοία αυτά το εβύθισαν γερμανικά υποβρύχιο στον Ατλαντικό, ενώ τα άλλα τρία δεν κατόρθωσαν να φθά­σουν στον προορισμό τους πριν άπό τήν γερμανική εισβολή και την υποταγή της Ελλάδος στην Ναζιστική πολεμική πλημμυρίδα.

Μετά την κατοχή της Ελλάδος, η Περίθαλψις έστρεψε την προσοχή της προς τον επισιτισμό του ελληνι­κού λαού. Το καλοκαίρι, και ιδίως τον τραγικό χειμώνα του 1941, ο ελληνικός λαός υπέφερε τά πάνδεινα. Όσοι έζησαν στην Ελλάδα την εφιαλτική εκείνη περίοδο, γνω­ρίζουν πως και οι πιο στυγνές εκφράσεις δεν αρκούν για να σκιαγραφήσουν καν την τρομερή πραγματικότητα. Η Περίθαλψις κατέβαλε επίμονες προσπάθειες για να πεισθή η αμερικανική κυβέρνησις να επιτρέψη την απο­στολή τροφίμων στον χειμαζόμενο ελληνικό λαό.

Ο Μπάμπης Μαρκέτος στο γραφείο του στον Εθνικό Κήρυκα την ημέρα που ανέλαβε την εφημερίδα “Εθνικός Κήρυξ” (Μάρτιος 1947)

Οι σύμμαχοι είχαν τότε επιβάλει αποκλεισμό σ’ ολό­κληρη την γερμανοκρατούμενη Ευρώπη για να εμποδίσουν τον εφοδιασμό και την ενίσχυσι της πολεμικής μηχανής του Άξονος. Ήταν δείγμα του σεβασμού που αισθανόταν η αμερικανική ηγεσία προς εκείνους που έδωσαν τις πρώτες νίκες στην συμμαχική παράταξι πάνω στά βουνά της Αλβανίας, το οτι ο πρόεδρος Ρούζβελτ[5] ενέκρινε την απο­στολή τροφίμων από τήν Τουρκία και την διανομή τους στην Ελλάδα υπό την επίβλεψι του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Δυο τουρκικά πλοία, το Κουρτουλούς και το Ντουλουμπουνάρ μετέφεραν μέχρι τον Αύγουστο του 1942 τρόφιμα αξίας 1.400.000 δολλαρίων, τα όποια και κατέ­βαλε από το προϊόν των εράνων της η Greek War Relief.

Αλλά όσο ευπρόσδεκτα κι’ αν ήσαν τα τρόφιμα εκεί­να, δεν αρκούσαν για να καλύψουν τις τεράστιες ανάγκες του ελληνικού λαού. Ο Σπύρος Σκούρας με τον αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα και τους άλλους αξιωματούχους της Οργανώσεως, έκαναν επανειλημμένες επισκέψεις στον Λευκό Οίκο με σκοπό να επιτύχουν πλατύτερη συμπαράστασι του αμερικανικού παράγοντος στο έργο τους.

Όταν ο Σκούρας επληροφορήθηκε ότι πλοία σουηδικού ναυτολογίου –και συνεπώς ουδέτερα– ήσαν διαθέσιμα για την μεταφορά εφοδίων υπό τον όρο οτι θα τους παρεί­χαν εγγυήσεις ανενόχλητης ναυσιπλοΐας και οι δύο αντί­παλες παρατάξεις, εκινήθη και προς τις δύο κατευθύν­σεις με την βοήθεια του προέδρου Ρούζβελτ και του προ­έδρου του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού Νόρμαν Νταίϊβις (Norman Davis).

O πρόεδρος Ρούζβελτ, στην συνάντησι που είχε με την ηγεσία της AHEPA τον Απρίλιο του 1941, είχε δηλώ­σει: “Σήμερα που η Ελλάς αντιμετωπίζει μια πολύ πιο επικίνδυνη καμπή στην μακραίωνα ιστορία της, είμεθα αποφασισμένοι να εφαρμόσωμε πλήρως την καθιερωμένη πολιτική μας προσφοράς κάθε υλικής βοηθείας προς ένα ελεύθερο λαό, που αμύνεται εναντίον εχθρικής επιθέσεως. Βοήθεια αυτής τής μορφής παρέχεται και θα εξακολουθήσωμε να παρέχωμε στην Ελλάδα. Οποιαδήποτε και αν είναι η έκβασις της παρούσης φάσεως του πολέμου, ο λαός τής Ελλάδος δύναται να υπολογίζη εις την βοήθεια και την υποστήριξι της κυβερνήσεως και του λαού των Ηνω­μένων Πολιτειών.”

Όταν έγινε η δήλωσις εκείνη, ο ελληνικός στρατός εμάχετο ήδη εναντίον των χιτλερικών στρατιών. Η Αμερική εξακολουθούσε να είναι ουδέτερη. Η δήλωσις του Ρούζβελτ είχε, συνεπώς, σοβαρή πολιτική σημασία.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθή ότι, όταν τον Αύγουστο του 1941 έγινε στο Σινσινάτι[6] με πρωτοβουλία της AHEPA το πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο γιά τον συντονι­σμό της πολιτικής τών Ελληνοαμερικανών έναντι της ελληνικής τραγωδίας, ο τότε πρόεδρος της βουλής, Σαμ Ρέιμπερν,[7] ανέγνωσε ενώπιον του Συνεδρίου την δήλωσι εκεί­νη τοϋ προέδρου Ρούζβελτ, ως ένδειξι της αμετάβλητης πολιτικής γραμμής που είχε υιοθετήσει η αμερικανική κυβέρνησις

Με βάσι τα δεδομένα αυτά, η ηγεσία της Περιθάλψεως εστράφη προς τον πρόεδρο Ρούζβελτ. Το κύριο πρό­βλημα ήταν η διπλωματική ρύθμισις τής αποστολής τών εφοδίων. Σέ διαπραγματεύσεις με την αμερικανική κυβέρνησι και τις πρεσβείες της Βρετανίας, του Καναδά και της Σουηδίας, εμπήκαν οι βάσεις για ενα ευρύ πρόγραμμα εφοδιασμού της κατεχόμενης Ελλάδος. Οι Βρετανοί δεν έφεραν σοβαρές αντιρρήσεις, υπό τον όρον οτι η διανομή θα εγίνετο από ουδέτερη επιτροπή, ώστε να υπάρξουν σαφείς εγγυήσεις ότι τα εφόδια θα εδίδοντο πράγματι στον ελληνικό λαό και δεν θα διωχετεύοντο για την χρήσι της πολεμικής μηχανής του Άξονος. Οι Γερμανοί, από την δική τους πλευρά, έθεσαν ως όρο να μην αναφέρεται πουθενά ότι τα εφόδια προήρχοντο από τον αμερικανικό λαό.

Ήταν δείγμα της επιρροής που ήδη ασκούσε η Ομογένεια, το οτι ο πρόεδρος Ρούζβελτ ενέκρινε την ενεργό συμμετοχή του αμερικανικού παράγοντος στην διπλωμα­τική ρύθμισι του λεπτού αυτού θέματος. Τελικά, με την μεσολάβησι του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, οι εκατέρω­θεν όροι έγιναν δεκτοί και εδόθησαν οι απαιτούμενες εγ­γυήσεις εκ μέρους των γερμανικών και ιταλικών αρχών κατοχής για την ανενόχλητη διακίνησι των εφοδίων.

Έτσι, μέχρι τόν Μάρτιο του 1945, όταν μετά την απελευθέρωσι της Ελλάδος το έργο της περιθάλψεως και ανα­συγκροτήσεως το ανέλαβε η UNRRA,[8] σουηδικά πλοία είχαν μεταφέρει με πρωτοβουλία της Ελληνικής Πολεμικής Περιθάλψεως 669.632 τόννους τροφίμων, φαρμάκων, καυσίμων και ρουχισμού. Όπως είχαν αξιώσει οι κατοχικές δυνάμεις, σ’ όλο αυτό το διάστημα δεν εγένετο η παραμικρή μνεία οτι τά εφόδια προήρχοντο από την προσφορά του λαού των Η.Π.Α. και του Καναδά, ή ότι το τεράστιο αυτό έργο ήταν ουσιαστικά δημιούργημα των Ελληνοαμερικανών. Η αξία των εφοδίων αυτών υπολογίζεται σε εκατό εκατομμύρια δολλάρια της εποχής. Αλλά η σημασία της προσφοράς μπορεί να εκτιμηθή σωστά, μόνον όταν αναλογισθή κανείς τις τρομερές συνθήκες που επικρατούσαν στην κατεχόμενη Ελλάδα. Τον πρώτο χειμώνα της Κατοχής, πριν τεθή σε εφαρμογή η αποστολή των εφοδίων σε μεγάλη κλίμακα, σχεδόν μισό εκατομμύριο Έλληνες πέ­θαναν από πείνα και στερήσεις.

Το έργο της Greek War Relief κατά την περίοδο της Κατοχής αποτελεί ένα περίλαμπρο τίτλο τιμής για την Ομογένεια και ιδιαίτερα για όλους εκείνους, τους γνωστούς και τους αφανείς, που εργάστηκαν σκληρά, με ιερό πάθος, για να εκτείνουν χείρα βοηθείας προς τον καταδυναστευόμενο ελληνικό λαό.

Με την είσοδο της Αμερικής στον πόλεμο, οι Ελληνοαμερικανοί διετράνωσαν την αφοσίωσί τους προς την αμε­ρικανική τους πατρίδα. Χιλιάδες νέοι Ελληνοαμερικανοί κατετάγησαν στις τάξεις τών αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων ή ανέλαβαν υπηρεσία σε ζωτικούς τομείς των μετόπι­σθεν. Ταυτόχρονα, οι Ελληνοαμερικανοί, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη εθνική ομάδα στην Αμερική, εργάσθηκαν για  την  πώλησι   κυβερνητικών   ομολογιών.   Μάλιστα   την 28^η Οκτωβρίου του 1942, δεύτερη επέτειο του “Όχι”, η AHEPA με πρωτοβουλία του τότε προέδρου της Γ. Βουρνά εγκαινίασε εν συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών μια εκστρατεία για την διάθεσι ομολογιών αξίας 50.000.000 δολλαρίων.

Ο Ελληνισμός της Αμερικής, με αναπτερωμένο το ηθικό λόγω του γενικού θαυμασμού προς το ελληνικό όνομα, εκινείτο τώρα στην πρωτοπορία των εθνικών ομά­δων, με τα ηγετικά του στελέχη σε συνεχή και άνετη επαφή με την κορυφαία ηγεσία του αμερικανικού λαού. Η άφιξις του βασιλέως Γεωργίου στην Αμερική το 1942 και οι τιμές πού του απέδωσε το αμερικανικό Κογκρέσσο, ανέβασαν ακόμη πιο ψηλά το ελληνικό όνομα στην Αμερι­κή. Οι Ελληνοαμερικανοί της δεύτερης γενεάς πρόβαλλαν τώρα υπερήφανα την καταγωγή τους. Κι’ αποτελούσε η στροφή αύτη μια ψυχολογική κατάκτησι, πού θα παρέ­μενε έκτοτε πολύτιμο κτήμα της Ομογενείας.

[1] Harold Stirling Vanderbilt (1884-1970): Γόνος μίας από τις επιφανέστερες και πλουσιότερες οικογένειες των Η.Π.Α., γιος του Cornelius, ανήκει στην τέταρτη γενιά των Vanderbilt και ασχολήθηκε, μαζί με τον αδελφό του William Kissam (1878–1944), σε επιχειρήσεις σιδηροδρόμων.

[2]  Samuel Goldwyn (1879 Βαρσοβία, Πολωνία –1974,Los Angeles, Καλιφόρνια) [αρχικό όνομα ήταν.Schmuel Gelbfisz, (ονομαζόταν και Samuel Goldfish)]: Από τους πρωτοπόρους του αμερικανικού κινηματογράφου και ένας από τους εξέχοντες κινηματογραφικούς παραγωγούς για περισσότερα από 30 χρόνια. Το 1917 ίδρυσε την “Goldwyn Pictures Corporation”, η οποία ενσωματώθηκε το 1924 στην Metro-Goldwyn-Mayer”.

[3] Οι τρεις αδελφοί Σκούρα, (παιδιά μίας φτωχής πολυμελούς οικογένειας έφτασαν στην Αμερική το 1910) ήταν ο Charles P. Skouras (1889 Σκουροχώριο – 1954) διευθυντής και πρόεδρος της  “Fox Coast West”, ο George P. Skouras, George Skouras r, (born 1896 , Σκουροχώριο– 1964), διευθυντικό στέλεχος και πρόεδρος  της “United Artists” και ο Spyros P. Skouras (1893, Σκουροχώριο– 1971), πρόεδρος της “Twentieth Century Fox” από το 1942 έως το 1962.

[4] Saloutos, op.cit., p. 346.

[5] Franklin Delano Roosevelt (30 Ιανουαρίου 1882, Hyde Park, Νέα Υόρκη – 12 Απριλίου 1945, Warm Springs, Τζώρτζια): Ο 32^ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών (1933-45), ο μοναδικός που επανεκλέχθηκε τέσσερις φορές. Ένας από τους επιφανέστερους αμερικανούς προέδρους –επί προεδρίας του ενισχύθηκε τα μέγιστα η ομοσπονδιακή κυβέρνηση– αντιμετώπισε με επιτυχία τις δύο μεγαλύτερες κρίσεις που γνώρισε η χώρα του: την “Μεγάλη Οικονομική Ύφεση” και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

[6]Cincinnati: Πόλη της κομητείαςHamilton, στο νοτιοδυτικό μέρος Οχάιο, η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Πολιτείας.

[7] Samuel Taliaferro Rayburn(6 Ιανουαρίου 1882, κομητεία Roane, Τεννεσσή – 16 Νοεμβρίου 1961,  Bonham, Τέξας):  Ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος , μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων για 48 χρόνια (1913-61) και 17 χρόνια πρόεδρος του σώματος, γνωστός με το προσωνύμιο “Mr. Democrat”.

[8] United Nation Relief and Rehabilitation Administration: Ο Οργανισμός αυτός ανέλαβε από το 1943 έως το 1947 ένα εκτεταμένο πρόγραμμα βοηθείας των κρατών που καταστράφηκαν από τις συνέπειες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι πολιτικές αντιθέσεις στην Ελλάδα και την Μέση Ανατολή