Οι παραδόσεις για το… θερινό ηλιοστάσιο!

Μπορεί το θερινό ηλιοστάσιο για τους περισσότερους να σημαίνει απλά η επίσημη έναρξη του καλοκαιριού, ωστόσο υπάρχουν και εκείνοι που πιστεύουν ότι αντιπροσωπεύει πολλά παραπάνω.

Ηλιοστάσιο ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο Ήλιος βρίσκεται στο βορειότερο ή στο νοτιότερο σημείο του ουρανού όπως εμφανίζεται σ’ εμάς. Η λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση» επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται.

Μπορεί να πέρασαν χιλιάδες χρόνια, αλλά μέχρι και σήμερα γίνονται γιορτές το θερινό ηλιοστάσιο, οι οποίες ωστόσο είναι προσαρμοσμένες στην σημερινή εποχή. Για παράδειγμα, μετά την έλευση του Χριστιανισμού οι περισσότερες χώρες έχουν μεταφέρει τον εορτασμό για το θερινό ηλιοστάσιο την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ιωάννη στις 23 Ιουνίου.

Ελλάδα: Η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα

Η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα γίνεται στις 24ης Ιουνίου, ωστόσο έχει τις ρίζες της στα αρχαία χρόνια. Αυτό που έχει μείνει ίδιο είναι το πέρασμα πάνω από τις φωτιές και η προσέγγιση νέων παρθένων από αγόρια, αλλά έχει αλλάξει επειδή γίνεται σε συνδυασμό με μία χριστιανική γιορτή.

Το προσωνύμιο «Κλήδονας» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κλήδων» που σημαίνει προγνωστικός ήχος και χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει τον συνδυασμό των τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής που γινόταν πριν από χιλιάδες χρόνια ενώ περιγράφτηκε για πρώτη φορά κατά την διάρκεια των βυζαντινών χρόνων.

Ουσιαστικά ο «Kλήδονας» σχετίζεται με μια λαϊκή μαντική διαδικασία, η οποία λέγεται ότι αποκαλύπτει στις άγαμες κοπέλες την ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου. Το έθιμο προβλέπει ότι την παραμονή του Αϊ Γιαννιού, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού και αναθέτουν σε ένα μέλος της συντροφιάς-συνήθως σε ένα κορίτσι με το όνομα Μαρία και οι γονείς της είναι εν ζωή-να φέρει από το πηγάδι ή από την πηγή το «αμίλητο νερό».

Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζετε σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο.

Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο: «Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ’ Αγιαννιού τη χάρη, κι όποια ‘χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει». Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να «ξαστριστεί». Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρα τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

Την παραμονή της γιορτής των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη, εκτός από την τέλεση του κλήδονα, οι κάτοικοι του χωριού ανάβουν φωτιές, τις λεγόμενες «μπουμπούνες». Μια μεγάλη φωτιά στήνεται στην πλατεία του χωριού ή σ’ ένα μέρος ανοιχτό, έτσι ώστε να φαίνεται από παντού. Άλλες μικρότερες φωτιές ανάβουν σε όλους τους μαχαλάδες προσπαθώντας ο κάθε ένας να ανάψει την μεγαλύτερη φωτιά, πάνω από τις οποίες πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Σύμφωνα με το έθιμο, συνήθως πηδάνε πάνω από τις φωτιές οι νεαροί εργένηδες με σκοπό να εντυπωσιάσουν τις παρθένες του χωριού οι οποίες στη συνέχεια θα δεχτούν να τους μιλήσουν. Παράλληλα στη σημερινή εποχή κάνουν όλοι άλματα και παράλληλα ευχές που θέλουν να πραγματοποιηθούν. Η παράδοση λέει ότι όποιος καταφέρει να πηδήξει τρεις φορές θα είναι καλότυχος για όλη την υπόλοιπη χρονιά.

Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος – ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η «Μαρία» ανοίγει τον κλήδονα. «Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ’ Αγιαννιού την χάρη, και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα να το πάρει». Και ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας, απαγγέλλοντας ταυτόχρονα δίστιχα, είτε όπως τα θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών ή ακόμη από ημεροδείκτες.

Το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Προς το σούρουπο, όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί. Μετά το τέλος όλης αυτής της διαδικασίας στήνεται μεγάλο γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό.

Parapolitika.gr