Απόδημος Ελληνισμός- Ο πρώτος Διπλωμάτης- Του Ταξιάρχου ε.α. Π. ΛΕΟΝΑΡΔΟΥ

Του Ταξιάρχου ε.α. Π. ΛΕΟΝΑΡΔΟΥ

Η αναγνώριση από τις ΗΠΑ του κράτους των Σκοπίων με το Συνταγματικό του όνομα «Μακεδονία» απέδειξε, μεταξύ των άλλων, την παρακμή της επιρροής του Ελληνικού Lobby, όχι μόνο στη χώρα αυτή, αλλά και διεθνώς, θα πρέπει λοιπόν να αναλυθεί επαρκώς το γεγονός αυτό, ώστε να προκύψουν κάποια χρήσιμα συμπεράσματα που θα αξιοποιηθούν στο μέλλον για την αποφυγή παρομοίων περιστατικών.
Στο σύνολό του ο Απόδημος Ελληνισμός υπολογίζεται ότι υπερβαίνει κατά πολύ τα 6.000.000 συμπεριλαμβανομένων και των Ελλήνων της πρώην ΕΣΣΔ. Οι χώρες στις οποίες ο Ελληνισμός έχει την μεγαλύτερη πληθυσμιακή παρουσία είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Γερμανία, χώρες της πρώην ΕΣΣΔ και η Νότιος Αφρική.
Μία σύντομη ιστορική επισκόπηση του Ελληνικού μεταναστευτικού ρεύματος κατά την νεώτερη ιστορία του στο σημείο αυτό είναι σκόπιμη. Ξεκινά τον 18ο και 19ο αιώνα, όταν δημιουργούνται Ελληνικές παροικίες στην Ιταλία, Αυστρο-Ουγγαρία, Μολδοβλαχία, Βόρεια Βαλκάνια, Αγγλία, Γαλλία και στο τέλος στην Αίγυπτο και στις Ινδίες, σαν συνέπεια της Τουρκικής κατοχής. Αργότερα τον 19ο αιώνα, λόγω της βιομηχανικής επανάστασης, οι παροικίες που δεν έχουν πρόσβαση στο θαλάσσιο εμπόριο φθίνουν. Στην περίοδο που συμπίπτει με την επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους, οι παροικίες της Αιγύπτου, Συρίας, Λιβάνου και Μεσοποταμίας γνωρίζουν σημαντική οικονομική άνθηση. Αργότερα σημειώνεται σταδιακή παρακμή και αυτών των παροικιών, οπότε από την αρχή του περασμένου αιώνα μέχρι πρόσφατα σημειώθηκαν δύο βασικά μεταναστευτικά ρεύματα. Από το 1900 έως 1915 με κατεύθυνση τις υπερπόντιες χώρες (κυρίως Αμερική), όταν 500.000 Έλληνες εγκατέλειψαν τη χώρα και μετά τον Β΄ΠΠ μέχρι το 1977 όπου μετανάστευσαν περίπου 1.500.000 Έλληνες.
Το Σύνταγμα της Ελλάδας, με τις προϋποθέσεις της διατήρησης της ταυτότητας του αποδήμου ελληνισμού και της παραμονής τους στους τόπους διαμονής τους, προβλέπει : «Το κράτος μεριμνά δια την ζωήν του αποδήμου ελληνισμού και την διατήρηση των δεσμών του με την μητέρα πατρίδα. Επίσης μεριμνά δια την παιδείαν και κοινωνική και επαγγελματική προαγωγή των εκτός της επικρατείας εργαζομένων Ελλήνων».
Η πολιτική αυτή για να επιτευχθεί θα πρέπει να συμπεριλάβει τα παρακάτω θεσμικά δίκτυα τα οποία διέπουν την Ελληνική ομογένεια :
α. Την οργάνωση και ένταξη σε θεσμούς οργάνωσης όλων των Ελλήνων εκτός της χώρας μας.
β. Τους 3.000 θεσμούς οργάνωσης των ομογενών Ελλήνων (κοινότητες, σύλλογοι, ομοσπονδίες και συνομοσπονδίες).
γ. Τα παγκόσμια μορφωτικά δίκτυα (500 έδρες ελληνικών σπουδών κ.α.).
δ. Τα παγκόσμια επικοινωνιακά δίκτυα της ομογένειας (ΜΜΕ, ελληνόγλωσσους ή ελληνικής καταγωγής δημοσιογράφους, internet, κ.λ.π.).
ε. Τις νέες γενιές των ομογενών.
στ. Τα επιχειρηματικά δίκτυα στα οποία θα πρέπει να ενταχθούν οι χιλιάδες οικονομικοί παράγοντες και επιχειρηματίες ελληνικής καταγωγής. (Ήδη υπάρχουν ελληνικά εμπορικά επιμελητήρια, σύλλογοι επιστημόνων κ.λ.π.).
ζ. Τις προσωπικότητες αυξημένου κύρους σε τρίτες χώρες (γερουσιαστές, βουλευτές, κυβερνήτες, δήμαρχοι, στελέχη κρατικών θέσεων ή πολιτικών κομμάτων ελληνικής καταγωγής).
η. Χιλιάδες θρησκευτικά και πολιτιστικά δίκτυα της ορθοδοξίας στον παγκόσμιο χώρο.

Ομοίως θα πρέπει να υπάρχει, για προφανείς λόγους, ένας κεντρικός συντονισμός όλων των παραπάνω δικτύων. Πράγματι μέχρι το 1995 το ρόλο αυτό ασκούσε η ΑΧΕΠΑ και η Αρχιεπισκοπή και δευτερευόντως άλλες ομοσπονδίες όπως η Παμμακεδονική, η Πανηπειρωτική κ.λ.π.
Από το 1995 ιδρύεται το Συμβούλιο Αποδήμου Ελληνισμού (ΣΑΕ) με έδρα τη Θεσσαλονίκη, στο οποίο εκπροσωπούνται οι 3.000 οργανωμένες εκφράσεις της ομογένειας και απ΄αυτό πλέον ασκείται ο κεντρικός συντονιστικός ρόλος. Από πλευράς Ελληνικής Πολιτείας υπάρχει στη Βουλή η Επιτροπή Αποδήμου Ελληνισμού (διακομματική) που εξασφαλίζει τον πολιτικό διάλογο ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις του Ελληνικού Κοινοβουλίου, η Γενική Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού για την θεσμική υλοποίηση των δραστηριοτήτων του τομέα και αρμόδιες υπηρεσίες των Υπουργείων Παιδείας, Πολιτισμού και Εξωτερικών.
Για να επιτύχουμε λοιπόν, παγκοσμίως, την εκμετάλλευση αυτού του δυναμικού πρέπει να εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους θα επηρεάζεται ο Απόδημος Ελληνισμός για τα εθνικά μας θέματα, αλλά και τις διαδικασίες που θα ακολουθούνται από την Ελληνική Πολιτείας για τον συντονισμό και την ενημέρωσή τους.
Προϋπόθεση, κατ΄αρχήν, όλων των ενεργειών μας ως κράτους είναι να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε δύο ισχυρά ενοποιητικά στοιχεία των Ελλήνων της διασποράς :
α. Η ισχυρή αίσθηση περηφάνειας για την ελληνική τους καταγωγή που καλλιεργείται μέσα από τις 3.000 οργανώσεις τους.
β. Το γεγονός ότι είναι ενεργοί και ενσωματωμένοι πολίτες των κρατών όπου ζουν. Ακριβώς αυτή η δραστηριότητα έχει καταστήσει τον Απόδημο Ελληνισμό, ειδικά στις χώρες που είναι πληθυσμιακά ισχυρός, μοχλό ανάπτυξης και προόδου και σε πολλές περιπτώσεις έχει σημαντικό ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι των χωρών υποδοχής (δήμαρχοι, βουλευτές, γερουσιαστές) με προφανή οφέλη για την Ελλάδα.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον Απόδημο Ελληνισμό είναι :
α. Τα ΜΜΕ τα οποία ενημερώνουν το Ελληνικό κοινό και την Ελληνική Πολιτεία για όσα διαδραματίζονται στις χώρες υποδοχής και ενεργούν ως φορείς των ελληνικών θέσεων στις χώρες αυτές. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ομογενειακά ΜΜΕ έχουν να κάνουν με το δίκτυο διανομής της πληροφόρησης (Γραφεία Τύπου του εξωτερικού που υπάγονται στο Υπουργείο Τύπου, Τμήμα Αποδήμου Ελληνισμού της ΕΡΤ, Πρεσβείες και Προξενεία, Ελληνικές εφημερίδες, Ανταποκριτές στην Ελλάδα κ.λ.π.), την έλλειψη στελεχών, την ανεπαρκή συμπαράσταση της Ελληνικής Πολιτείας και την κομματική εκμετάλλευση των ομογενειακών ΜΜΕ από τις Ελληνικές Κυβερνήσεις.
β. Η Ελληνική εκπαίδευση των ελληνοπαίδων του εξωτερικού τα βασικά προβλήματα της οποίας είναι η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού προσωπικού, η ακαταλληλότητα υποδομών και μέσων (Σχολεία, βιβλία κ.λ.π.) και η έλλειψη κινήτρων, ώστε τα παιδιά να ελκύονται από την ελληνική εκπαίδευση μια και τα δεδομένα, οι νοοτροπίες και οι ανάγκες των χωρών τους ποικίλουν και είναι τελείως διαφορετικές από το ελληνικό μοντέλο εκπαίδευσης. Τα προβλήματα αυτά συντελούν στην αποκοπή των ομογενών από τον ελληνικό πολιτισμό και στην αφομοίωσή τους στις νέες πατρίδες τους. Απαιτείται η δημιουργία ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου και η ανάληψη και ενίσχυση πρωτοβουλιών με σκοπό εναλλακτικές μορφές ελληνόγλωσσης εκπαίδευση, ώστε να επιτύχουμε τον απεγκλωβισμό μας από ξεπερασμένες ή περιθωριοποιημένες μορφές.
γ. Η Ορθοδοξία, η οποία μαζί με τον Απόδημο Ελληνισμό συνυπάρχουν και λειτουργούν έτσι ώστε η μεν Ορθοδοξία να αναδεικνύει τον Ελληνισμό, ο δε Ελληνισμός να στηρίζει την Ορθοδοξία. Είναι γενικότερη διαπίστωση ότι αν η Ορθοδοξία αποσυνδεόταν από τον Ελληνισμό, τότε αυτός θα έχανε την οικουμενική ακτινοβολία της. Συνεπώς ο Απόδημος Ελληνισμός έχει μόνο να ωφεληθεί από την άρτια και συγκροτημένη εκκλησιαστική οργάνωση , σε Αρχιεπισκοπές, Μητροπόλεις, Επισκοπές, Ενορίες, Ιδρύματα αλλά και από τα έντυπα και τα διάφορα ΜΜΕ που διαθέτει.
δ. Ο Ελληνικός Πολιτισμός. Διότι οι Έλληνες για να επιβιώσουν και να σταθούν στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης, πρέπει να κρατήσουν την τέχνη τους και τον πολιτισμό τους, την ιστορία τους, τα ήθη και τα έθιμά τους, την παράδοσή τους, την ταυτότητά τους και την γλώσσα τους. Η χώρα μας μέσω του Υπουργείου Πολιτισμού θα πρέπει να εξασφαλίσει την στήριξη και αύξηση των εδρών νεοελληνικών σπουδών στα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, να μεριμνήσει για την εξαγωγή του προσώπου του σύγχρονου πολιτισμού και της ελληνικής σκέψης (π.χ. με την μετάφραση βιβλίων) και να προωθήσει μέσω του ΥΠΕΞ (Τμήμα Απόδημου Ελληνισμού) την κεντρική σχέση του Μητροπολιτικού με τον Απόδημο Ελληνισμό.
Ισχυρή βέβαια είναι η επίδραση του Αποδήμου Ελληνισμού στους παράγοντες που συνθέτουν την πρόοδο και ανάπτυξη της χώρας μας. Επειδή κάποιοι από τους ομογενείς έχουν γίνει οικονομικοί παράγοντες στις χώρες όπου διαβιούν μας δίδεται η ευκαιρία παρέχοντάς τους κίνητρα, να επενδύσουν στην πατρίδα τους βοηθώντας έτσι στην ανάπτυξη. Επίσης πολλοί από τους Αποδήμους Έλληνες κατέχουν σημαντικές θέσεις σε βιομηχανίες, και μεγάλα οικονομικά συγκροτήματα (διεθνείς τράπεζες κ.λ.π.). Επομένως αν η Πολιτεία καταφέρει να τους φέρει στη χώρα μας τότε τα οφέλη για την ανάπτυξη θα είναι πολλαπλάσια. Τέτοια παραδείγματα αξιοποίησης αποδήμων συναντάμε στην Ιαπωνία, στην Κορέα, στο Ισραήλ και αλλού όπου έγινε εκμετάλλευση αποδήμων που είχαν εκπαιδευτεί σε ισχυρές οικονομικά χώρες. Πάντως πολλοί απόδημοι Έλληνες με χρηματικά εμβάσματα, επισκέψεις, δωρεές και γενικά με οποιαδήποτε ευεργεσία ενισχύουν οικονομικά την χώρα τους.
Αλλά και οι διεθνείς σχέσεις της χώρας μας, όπως και οι ανάγκες ασφάλειας και άμυνας είναι δυνατόν να υποστηριχθούν από τον Απόδημο Ελληνισμό δεδομένου ότι, όπως προαναφέρθηκε, πολλοί απόδημοι Έλληνες κατέχουν υψηλές θέσεις στις χώρες όπου ζουν. Θα μπορούσαν αυτοί να χρησιμοποιηθούν σαν διαμορφωτές της κοινής γνώμης των χωρών που ζουν, σχετικοί με τις Ελληνικές θέσεις. Κάτι τέτοιο όμως απαιτεί ενιαία εξωτερική πολιτική, η οποία θέτει μακροπρόθεσμους στόχους, ώστε να γίνει δυνατός ο επιθυμητός επηρεασμός. Πάρα πολλά παραδείγματα πατριωτισμού είναι γνωστά από τους απόδημους Έλληνες. Έτσι έχουμε το ξεκίνημα της Φιλικής Εταιρείας, τις προσφορές και δωρεές μεγάλων ευεργετών της Αιγύπτου και της Βορείου Ηπείρου, την επιστροφή χιλιάδων μεταναστών από την Αμερική για να πολεμήσουν στους Βαλκανικούς πολέμους και τη Μικρά Ασία, τους εθελοντές από την Αίγυπτο και την Κύπρο στο Β΄ΠΠ. Το Κυπριακό ήταν ο καταλύτης για την συνένωση των ομογενών της Αμερικής. Το ίδιο για το Μακεδονικό με αποτέλεσμα τη συνεργασία των διαφόρων δυνάμεων με αποτέλεσμα να πραγματοποιήσουν τα μεγαλύτερα συλλαλητήρια εκτός Ελλάδος και ιδιαίτερα στην Αυστραλία όπου επηρέασαν, κατά ένα μέρος, την πολιτική της.
Ερωτηματικά όμως προκύπτουν σε σχέση με την έκταση του κεντρικού συντονιστικού ρόλου από την Μητροπολιτική Ελλάδα. Ο ισχυρός κεντρικός ρόλος της χώρας μας και η καθοριστική επιρροή της στους ομογενείς δημιουργεί μερικές φορές την εντύπωση ότι ενδεχομένως ενεργούν ως ένα είδος πέμπτης φάλαγγας στις χώρες διαμονής τους, γεγονός που θα έχει σαν αποτέλεσμα την πολιτική τους απομόνωση. (Μήπως έτσι εξηγείται και η παρακμή της επιρροής του Ελληνικού «Lobby» στις ΗΠΑ;). Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ένα μικρό κράτος όπως η Ελλάδα εύκολα υποκύπτει στις πιέσεις των υπερδυνάμεων. Επομένως αν ασκεί απόλυτο έλεγχο στην ομογένεια, τότε και η αντίδραση αυτής εξουδετερώνεται μέσω του κράτους. Αν η ομογένεια στην Αμερική βρισκόταν υπό τον απόλυτο έλεγχο του Ελληνικού κράτους, το 1974 ποτέ δεν θα μπορούσε να κινητοποιηθεί όπως κινητοποιήθηκε.

Το Ελληνικό κράτος τότε βρισκόταν σε αδυναμία άσκησης εξωτερικής πολιτικής ενώ η ομογένεια αντέδρασε με τους δικούς της μηχανισμούς. Απαιτείται λοιπόν ένας κεντρικός συντονιστικός ρόλος του κράτους, αλλά με την ενθάρρυνση τοπικών αυτοδιοικητικών μηχανισμών σε κάθε χώρα υποδοχής.
Αλλά ο μεγαλύτερος κίνδυνος που απειλεί σήμερα τον Απόδημο Ελληνισμό είναι αυτός της αφομοίωσης από τις χώρες υποδοχής, λόγω της δυσκολίας να διατηρηθεί η γλώσσα από την Τρίτη γενιά και μετά.

Η συντήρηση της ταυτότητα θα είναι αποφασιστικός παράγοντας στις επόμενες δεκαετίες. Η γνώση της ιστορίας, η διατήρηση των ηθών και εθίμων και των πολιτιστικών χαρακτηριστικών της φυλής μας κρίνονται από τους εκπροσώπους των ομογενειακών οργανώσεων ως πρωταρχικό στοιχείο για την διατήρηση των δεσμών της ομογένειας με τον ελληνικό πολιτισμό. Πέρα από αυτά όμως η γνώση της πορείας των εθνικών μας θεμάτων θα δημιουργήσει επιπλέον ψυχικούς δεσμούς με την Ελλάδα και θα δώσει την ευκαιρία στους αποδήμους Έλληνες να επηρεάζουν ως άμεσο τρόπο πλέον την κοινή γνώμη των κρατών που ζουν.

Η πληροφόρηση λοιπόν πρέπει να είναι έγκαιρη, έγκυρη, αντικειμενική, υπερκομματικού χαρακτήρα και να λαμβάνει υπόψη της την κοινωνικο-οικονομική σύνθεση των ομογενών ανάλογα με τον τόπο που βρίσκονται, αλλά και τις δικές τους προτεραιότητες, ώστε να μη δημιουργούνται συγκρούσεις με το εθνικό κέντρο.
Η χώρα μας όμως είναι καιρός να αποκτήσει και πολιτική παλιννόστησης. Τα προβλήματα προσαρμογής των παλιννοστούντων δημιουργούνται λόγω της μετοικεσίας τους σε μια κοινωνία με δομές και συνθήκες, που διαφέρουν οπωσδήποτε και από τη χώρα προέλευσής τους και από την ουτοπική πατρίδα των οραμάτων τους. Απαιτείται σχεδιασμός των παλιννοστήσεων, ώστε να μη χαθεί η δυνατότητα προσφοράς του δικτύου του Αποδήμου Ελληνισμού λόγω της πιθανής εξαφάνισης του Ελληνικού στοιχείου από κάποιες χώρες.
Ο Απόδημος Ελληνισμός είναι ο διπλωμάτης της χώρας μας στο εξωτερικό. Τα περιθώρια αξιοποίησης της ομογένειας σε οποιοδήποτε κράτος χάριν των συμφερόντων μας είναι μεγάλα.

Το ενδιαφέρον της Ελληνικής Πολιτείας θα πρέπει να είναι καθημερινό. Κάποιες ενέργειες έπρεπε να είχαν γίνει χθες.