FT: Το άκρως απόρρητο «σχέδιο Ζ» για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ

Συνέχεια στις αποκαλύψεις για το πως έμεινε η Ελλάδα στην ευρωζώνη δίνει η εφημερίδα Financial Times, στο δεύτερο δημοσίευμα έπειτα από το παρασκήνιο των Καννών και τις πιέσεις που δέχθηκε ο Γιώργος Παπανδρέου για να αναβάλει το δημοσίευμα. Ο δημιοσιογράφος Peter Spiegel, γράφει αυτή τη φορά για το άκρως απόρρητο σχέδιο Ζ,το οποίο αφορούσε το πως θα αντιμετωπιζόταν μία ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ. Η εκπόνησή του άρχισε το τον Ιανουάριο του 2012, και ήταν τόσο μυστικό, ώστε να γνωρίζουν για την ύπαρξή του μονάδα τέσσερα άτομα: Ο Γέογκ Άσμουσεν της ΕΚΤ, ο Μάρκο Μπούτι της Κομισιόν, ο Τόμας Βίζερ του Euroworking Group και ο Πουλ Τόμσεν εκπρόσωπος του ΔΝΤ στην τρόικα. Την ύπαρξη του σχεδίου πληροφορήθηκε η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ δύο μόλις εβδομάδες πριν από τις εκλόγες στην Ελλάδα. Σε ένα γεύμα, γράφουν οι FT, ρώτησε τον Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο για το τί θα συνέβαινε στην περίπτωση που η Ελλάδα απέρριπτε τους όρους διάσωσης. Όταν ο πρόεδρος της Κομισιόν διαβεβαίωσε ότι υπήρχε σχέδιο και προσφέρθηκε να της το δείξει εκείνη το αρνήθηκε διότι εάν το έπαιρνε στα χέρια της θα ήταν υποχρεωμένη να το δώσει στη γερμανική Βουλή, εφόσον το ζητούσε.

Τι περιελάμβανε το σχέδιο

Σύμφωνα με τους FT, το σχέδιο είχε λεπτομερώς τις κινήσεις για το πώς θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα νέο οικονομικό σύστημα από το μηδέν. Στην Ουάσινγκτον, αξιωματούχοι του ΔΝΤ συνέταξαν ένα 20-σέλιδο σχέδιο δράσης. Με βάση την εμπειρία τους σε τραπεζικές και νομισματικές κρίσεις, το πρόγραμμα του ΔΝΤ περιελάμβανε τόσο δραστικά μέτρα όπως το κλείσιμο όλων των ΑΤΜ αλλά και την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων για την πρόληψη της μαζικής φυγής κεφαλαίων. Στην ΕΚΤ, αξιωματούχοι μελέτησαν το παράδειγμα της Αργεντινής με την έκδοση σημειωμάτων οφειλής (IOUs) κατά τη διάρκεια του 2001, δεδομένου ότι τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα ευρώ που κυκλοφορούν στην Ελλάδα δεν θα ήταν πλέον νόμιμα. Μεταξύ των επιλογών ήταν η έκδοση ελληνικών IOUs που θα είχαν περίπου τη μισή αξία του ευρώ. Η Ελλάδα, όπως και όλες οι άλλες χώρες της ευρωζώνης, είναι συνδεδεμένη με ένα δίκτυο που ονομάζεται Target 2, ένα γιγαντιαίο ιδιόκτητο υπολογιστικό σύστημα που διαχειρίζεται η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες. Μόλις η Ελλάδα έβγαινε από το Target 2, δεν θα υπήρχε τρόπος να εκκαθαριστούν οι συναλλαγές. Το όλο σύστημα θα έπρεπε να ανακατασκευαστεί. Παρόμοιες διαβουλεύσεις γίνονταν και στις Βρυξέλλες. Πολλές είχαν να κάνουν με τη νομοθεσία της ΕΕ: πώς θα μπορούσε μία τέτοια οικονομία να παραμένει μέλος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, που απαιτεί μια ελεύθερη ροή των αγαθών; Ποιες θα ήταν οι νομικές αρχές που θα έλεγχαν την κίνηση κεφαλαίων; Το μεγαλύτερο μέρος όσων εργάστηκαν για το «σχέδιο Ζ», ήθελε να αποδείξει σε εκείνους που στήριζαν την έξοδο από το ευρώ πως ήταν ένα πολύπλοκο εγχείρημα και δεν θα μπορούσε θεωρητικά να εφαρμοστεί όταν διαπιστωνόταν ο βαθμός δυσκολίας του. Όμως, όπως γράφει η οικονομική εφημερίδα το καλοκαίρι του 2012, οι Έλληνες ψηφοφόροι παραλίγο να προκαλέσουν την εφαρμογή του.

Οι φόβοι για μαζική φυγή κεφαλαίων

Σύμφωνα με την εφημερίδα, την Παρασκευή 15 Ιουνίου, πριν το δεύτερο γύρο των βουλευτικών  εκλογών, ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ελλάδας, συνειδητοποίησε πως η χώρα βρισκόταν σε πανικό: Την ημέρα εκείνη, οι Έλληνες απέσυραν περισσότερα από 3 δισ. ευρώ από τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους, ή περίπου το 1,5% του συνόλου της οικονομικής παραγωγής της χώρας. Η Τράπεζα της Ελλάδος παρακολουθούσε τα τελευταία 3 χρόνια τον κόσμο να μεταφέρει χρήματα από τους τραπεζικούς λογαριασμούς στα στρώματά τους, αλλά ποτέ σε τόσο μεγάλο βαθμό. «Μέσα σε λίγες ημέρες, θα μπορούσε να είχε ξεσπάσει μία πλήρως ανεπτυγμένη τραπεζική κρίση,» είπε ο κ. Προβόπουλος σε συνέντευξή του. Με τέτοιο ρυθμό, η Ελλάδα θα ξέμενε από χαρτονομίσματα σε μια ημέρα ή δύο. Τότε, η κεντρική τράπεζα κατάφερε να μεταφέρει έξτρα ευρώ από άλλα μέρη της ΕΕ για να εξασφαλίσει ότι θα μπορούσε να ανταποκριθεί ακόμα και σε μεγάλες εκροές κεφαλαίων. Ήταν πολύ σημαντικό οι καταθέτες ακόμη και την επόμενη ημέρα να μπορούσαν να προχωρήσουν στην ανάληψη που επιθυμούσαν. Σε αντίθετη περίπτωση, σύμφωνα με τον κ. Προβόπουλο, θα είχε προκληθεί πανικός. Για το λόγο αυτό λίγο πριν τις εκλογές η Ελλάδα άντλησε το υπέρογκο ποσό των 28,5 δισ. ευρώ.

Ανοικοδόμηση του τραπεζικού συστήματος

Παράλληλα και δίχως να γνωρίζουν κάτι οι έλληνες πολιτικοί – αναφέρουν οι Financial Times– τεχνοκράτες του ΔΝΤ και των ευρωπαϊκών θεσμών εργαζόταν μυστικά πάνω στο εν λόγω σχέδιο για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης κατάρρευσης των τραπεζών στην Ελλάδα. Το μυστικό σχέδιο τους, γνωστό ως «Σχέδιο Ζ», ήταν ένα λεπτομερές σενάριο για το πώς θα έφτιαχναν από την αρχή την οικονομική και χρηματοπιστωτική υποδομή στην Ελλάδα αν έφευγε από το ευρώ. H έξοδος της Ελλάδας θα μπορούσε να συμβεί από δύο πράγματα. Πρώτον λόγω των τραπεζών που δεν θα μπορούσαν πλέον να λάβουν χρηματοδότηση με εγγύηση τα ελληνικά ομόλογα, τα οποία δεν θα γίνονταν αποδεκτά αν η Ελλάδα πτώχευε. Ο λόγος της πτώχευσης θα οφειλόταν στη διακοπή χρηματοδότησης μέσω του προγράμματος στήριξης. Η δεύτερη αιτία θα οφειλόταν σε μαζική απόσυρση καταθέσεων από τις τράπεζες.

Η ανησυχία του Λουκά Παπαδήμου

Οι FT επικαλούνται δηλώσεις του πρώην πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου, ο οποίος το βράδυ των εκλογών παρέμεινε μέχρι αργά στο γραφείο του για να προετοιμαστεί σε ενδεχόμενο σοκ της αγοράς καθώς ανησυχούσε για το αποτέλεσμα. Σύμφωνα με τον κ. Παπαδήμο, οι ελληνικές αρχές εξέφραζαν την ανησυχία τους ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να ξεφύγουν από τον έλεγχο αν δεν μπορούσε να σχηματιστεί κυβέρνηση.

Η τηλεδιάσκεψη και οι διαφορετικές απόψεις Μέρκελ – Σόιμπλε

Μάλιστα, πραγματοποιήθηκε τηλεδιάσκεψη,  πριν από τη σύνοδο κορυφής της G20 στο Los Cabos, όπου επτά  ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν ότι θα στήριζαν την Ελλάδα μόνο αν τηρούσε τις συνθήκες του υφιστάμενου σχεδίου διάσωσης. Δεν θα υπήρχε επαναδιαπραγμάτευση. Σύμφωνα με τους FT, η Άνγκελα Μέρκελ αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στο Grexit και την απόρριψή του. Εξάλλου στη Γερμανία υπήρχαν δύο απόψεις σχετικά με το εν λόγω ενδεχόμενο:  Το «ντόμινο» και ο «ακρωτηριασμός». Η πρώτη άποψη υποστήριζε πως εάν η Ελλάδα έφευγε θα υπήρχε ένα ντόμινο που θα οδηγούσε στη διάλυση του ευρώ, ενώ η αντίθετη, την οποία υποστήριζε με σθένος ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, υποστήριζε ότι εάν το «μολυσμένο πόδι» δηλαδή η Ελλάδα ακρωτηριζόταν, τότε το υπόλοιπο σώμα θα μπορούσε να εξυγιανθεί. Ο κ. Σόιμπλε ενώ ήταν πιο αποφασισμένος για το Grexit ήταν και πιο πρόθυμος να αυξηθεί η συνεισφορά της Γερμανίας στο Ταμείο διάσωσης για να στηριχθούν οι υπόλοιπες χώρες όταν θα είχε φύγει η Ελλάδα. Τελικά η Άνγκελα Μέρκελ απέρριψε το Grexit επειδή οι οικονομικοί της σύμβουλοι δεν μπορούσαν να διατυπώσουν με σαφήνεια πρόβλεψη για το τι θα συνέβαινε σε μια τέτοια περίπτωση και η καγκελάριος δεν ήθελε να λειτουργήσει με βάση την αβεβαιότητα.

Πώς πείστηκε η Μέρκελ

Όπως γράφουν οι FT, προτού καταλήξει η Μέρκελ στην τελική της απόφαση είχαν υπάρξει αρκετές συγκρούσεις μέσα στην καγκελαρία αλλά και αβεβαιότητα σχετικά με τις προθέσεις της νέας ελληνικής κυβέρνησης. Όπως γράφει ο Peter Spiegel σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Μπαρόζο, ο οποίος επισκέφθηκε τον Αντώνη Σαμαρά μετά τις εκλογές και τον έπεισε ότι δεν έπρεπε να ζητήσει αλλαγή του προγράμματος και να το εφαρμόσει πιστά τουλάχιστον για ένα χρόνο. Μόνο μετά από αυτό θα μπορούσε να θίξει το ζήτημα των αλλαγών. Ο Σαμαράς πείστηκε τότε και, σύμφωνα με το δημοσίευμα, άλλαξε χειρόγραφα τη δήλωση την οποία ετοίμαζε λέγοντας ότι θα ξεκινούσε την υλοποίηση των συμφωνηθέντων αμέσως. Μόνο τότε, γράφουν οι FT η κυρία Μέρκελ, μετά από έξι εβδομάδες σκέψης και προβληματισμού κατέληξε στην απόφαση να απορρίψει το Grexit και στη συνέχεια επισκέφθηκε την Αθήνα σε ένα ιδιαίτερα συμβολικό ταξίδι, ενώ στο επόμενο Eurogroup, συμφωνήθηκε ότι η Ελλάδα θα λάβει περισσότερη ελάφρυνση του χρέους εφόσον επιτύχει πρωτογενές πλεόνασμα.