Ομογενείς Εθνικοί Ευεργέτες του 19ου αιώνα

Επιστολή του Αντώνη Βενέτη

Ξεφυλλίζοντας στην Παπαχαραλάμπειο βιβλιοθήκη της Ναυπάκτου την ημερήσια αθηναϊκή εφημερίδα Ώρα, η οποία εξεδίδετο από 10.11.1875 μέχρι 9.11.1889, προσκείμενη στον  Χαρίλαο Τρικούπη, ανακαλύπτω έναν ελληνισμό απλωμένο σ’ όλα τα σημεία  της υφηλίου, ακμαίο και σφριγηλό, εξωστρεφή και αγωνιστικό, δημιουργικό  και αξιοθαύμαστο, με το βλέμμα όμως και το μυαλό στραμμένα στο μικρό  βασίλειο της Ελλάδος, τόσο που ένας Γάλλος περιηγητής του 19ου αιώνα, όπως σημειώνει η καθηγήτρια Βασιλική Θεοδώρου, παρατηρούσε: «Η Ελλάδα  έχει δύο ταμεία: ένα για να συλλέγει τους φόρους οι οποίοι επιβάλλονται  από τους νόμους στους κατοίκους του Βασιλείου και ένα για να συλλέγει  τις ειδικές εισφορές που επιβάλλονται, όχι από τον νόμο, αλλά από το  πατριωτικό αίσθημα στην περιουσία πολλών Ελλήνων, οι οποίοι κατοικούν  εκτός Ελλάδος».

Οι Έλληνες της διασποράς και οι ευεργέτες του 19ου αιώνα αλλά και του 20ού, αυτοί οι υπέροχοι Έλληνες, υπήρξαν ένα μοναδικό φαινόμενο στην  παγκόσμια Ιστορία.. Στις «Ειδήσεις» όμως της Ώρας παραλείπονται οι μεγάλοι και πασίγνωστοι  ευεργέτες, όπως ο μετσοβίτης βλάχος Γ. Αβέρωφ από τον οποίον, όπως  γράφει ο Στρατής Τσίρκας, και από την απίστευτη γενναιοδωρία του, εμπνεύστηκε ο Κ. Καβάφης τις αθάνατες «Θερμοπύλες» του ή ο επίσης βλάχος Νικόλαος Δούμπας, ο οποίος κυριάρχησε στην πολιτιστική ζωή της  αυτοκρατορικής Βιέννης, στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, και δεκάδες  άλλοι ηπειρώτες, βλάχοι, χιώτες, κεφαλλονίτες, ανδρειώτες, μακεδόνες, σμυρνιοί, θεσσαλοί και ρουμελιώτες. Θα παραθέσω λοιπόν «Ειδήσεις» της  Ώρας, από τις οποίες αναδεικνύεται ένας ελληνισμός ο οποίος έχει  κερδίσει, σε παγκόσμιο επίπεδο, κύρος, υπόληψη, τιμή και αξιοπιστία.

Οι υπέροχοι αυτοί Έλληνες της διασποράς, μακριά από την κρατική υπόσταση του ελλαδικού χώρου, μακριά από την βαλκανική σκόνη της Αθήνας, αναδεικνύουν σε ύψιστο βαθμό τις διαχρονικές αρετές του Έλληνα. Εμπορικό δαιμόνιο, αγωνιστικότητα, εξωστρέφεια, επιχειρηματικότητα, εργασιακό  ήθος αλλά και λιτότητα, αποφυγή επίδειξης, απεριόριστη αλληλεγγύη προς  την πατρίδα, τόσο που, το 1867, ο Γάλλος Εδμόνδος Αμπού έγραφε για τον  αιγυπτιώτη ελληνισμό, «αυτός ο μικρός καταπληκτικός λαός, που εργάζεται  και πετυχαίνει παντού, εκτός από την πατρίδα του». Ύστερα ήρθαν οι χρόνοι της μεταπολίτευσης, που από την μέθη της  αισιοδοξίας κατρακύλησαν στην πιο μαύρη απογοήτευση.

Οι άσωτοι, λοιπόν, καιροί της μεταπολίτευσης εξαφάνισαν ολοσχερώς τις αρετές αυτές και  ανέδειξαν τη χώρα πρωταθλήτρια, σε διεθνές επίπεδο, σε αναξιοπιστία και  ανυποληψία. Έτσι, όλες αυτές τις δεκαετίες, ένα κακό, μια γάγγραινα φθείρει και  καταστρέφει τη χώρα. Η κουλτούρα της μεταπολίτευση, υπήρξε ολέθρια για  τον λαό. Διέλυσε το κράτος και αποδόμησε αρχές και αξίες και εξετόπισε  πλήρως την αίσθηση του καθήκοντος, λοιδωρήθηκε ακόμα και ο πατριωτισμός  και απαξιώθηκε η ιδιωτική πρωτοβουλία, ο νόμος και η τάξη. Παραφράζοντας τον Μαρξ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ελληνική ιστορία  δεν γνώρισε άλλη περίοδο, τόσο μίζερη, μικρόψυχη, θλιβερή, με τόσο  ταπεινές βλέψεις όσο αυτή της μεταπολίτευσης.

Έτσι, η κοινοβουλευτική  ζωή βουτήχτηκε στην μετριότητα και ιδιοτέλεια χωρίς καμιά δυναμική πνοή, καμιά τολμηρή ιδέα, κανένα εξαιρετικό παράστημα. Τα σλόγκαν και τα  συνθήματα αντικατέστησαν την πολιτική. Kυριάρχησαν πομπώδεις πομφόλυγες  του στυλ «η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα», «επανίδρυση του κράτους», «τιμημένα νιάτα και περήφανα γηρατειά». Την κύρια και προέχουσα ευθύνη την φέρνουν άφρονες, φαύλοι και ανεύθυνοι πολιτικοί, οι οποίοι επικράτησαν με βαρύγδουπα συνθήματα, καλλιέργησαν  μύθους και ιδεοληψίες και επένδυσαν μέχρι υστερίας στον λαϊκισμό.

Έτσι  εμπεδώθηκε ένα καθεστώς βαθειάς ανομίας και πλήρους παρακμής, μακριά από τον ορθό λόγο και την κοινή λογική, αλλά και από την πολύτιμη ορθόδοξη  παράδοση, η οποία τόσο συνέβαλε στην ανάδειξη των υπέροχων Ελλήνων της  διασποράς. Η μεταπολίτευση επεδίωξε μια πλαστή και εφήμερη ευημερία και υποθήκευσε ­–χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ– το μέλλον της χώρας. Μήπως  λοιπόν έφτασε η εποχή της πτώσης της Τροίας;Τα πικρά μηνύματα του  Αλεξανδρινού φαντάζουν επίκαιρα.

Όμως η πτώσις μας είναι βεβαία.

Επάνω Στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος.

Των ημερών μας αναμνήσεις κλαιν, κ αισθήματα.

Πικρά για μας ο Πρίαμος και η Εκάβη κλαίνε

Ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουμε είναι αυτός που μας κατευθύνουν οι  Έλληνες εργάτες της Αλεξάνδρειας του 1876, οι οποίοι, το περίσσευμα των  μόχθων τους δεν το επένδυσαν σε «ταξικούς αγώνες» αλλά για τις ανάγκες  της αγαπημένης τους πατρίδας, γιατί οι περισσότεροι από αυτούς, όπως  γράφει ο μεγάλος συμπολίτης τους ποιητής: Έτσι μικρός από την πατρίδα έφυγε Που αμυδρώς θυμούνταν την μορφή της.

Μα μες στην σκέψι του την μελετούσε πάντα Σαν κάτι ιερό που προσκυνώντας το πλησιάζεις, Σαν οπτασία τόπου ωραίου, σαν όραμα Ελληνικών πόλεων και λιμένων Μπορεί λοιπόν «να γίνη πάλι κράτος δυνατό η Συρία;» Μπορεί, αρκεί να  θυμόμαστε τους Έλληνες εργάτες της Αλεξάνδρειας του 1876 και αρκεί να  εκπληρώσουμε την κρυφή και μεγάλη ελπίδα του θρυλικού ηπειρώτη και  κορυφαίου ιεροφάντη του ελληνισμού, Γεωργίου Αβέρωφ. «Με καλείτε», έλεγε, «να έλθω στην Ελλάδα. Θα προτιμούσα μάλλον να διορθώνατε μερικά  πράγματα. Πρέπει να σταθεροποιήσετε πρώτα την οικονομία σας. Πρέπει να  οργανώσετε τον κρατικό σας μηχανισμό. Προβείτε στις μεταρρυθμίσεις αυτές και τότε, ίσως, με τη βοήθεια του Θεού, το πόδι μου να πατήση την πόλη  αυτή, που αποτελεί το μοναδικό και ανεκπλήρωτο όνειρο της ζωής μου».

Οι  Έλληνες του οφείλουν την πραγματοποίηση αυτών των προϋποθέσεων, για να «έλθη» στην πόλη των ονείρων του. Ακολουθούν οι «Ειδήσεις» της Ώρας: Ώρα, 2.6.1876: Αι ιταλικαί εφημερίδες πολλά πλέκουσιν εγκώμια υπέρ του  Έλληνος Ιωάννου Σκυλίτση, τελευτήσαντος εσχάτως εν Λιβόρνω εν ηλικία  ανθηροτάτη. Ο νέος ούτος Έλλην ήτο (λέγουσι) πρότυπον χρηστοηθείας, ευγενείας, φιλοπατρίας και φιλελεημοσύνης· τεκμήριον δε τούτου προφανές, ότι κατέλιπε 50.000 φράγκων υπέρ των εν Λιβόρνω πτωχών και 200.000 φράγκων προς ίδρυσιν αγαθοεργού καταστήματος εν Αθήναις. Ώρα, 7.5.1876: Απεβίωσεν εν Ρίω Ιανέιρω της Βραζιλίας ο αξιόλογος νέος  κ. Ζήσιμος Αντύπας, Κεφαλλήν έμπορος, υπό κιτρίνου πυρετού προσβληθείς. Ώρα, 6.7.1876: Λέγεται ότι ο τραπεζίτης της βασιλομήτορος, κύριος  Χριστάκης Εφένδης Ζωγράφος, τη συμπράξει και άλλων τραπεζιτών του Γαλατά συνωμολόγησε σημαντικόν δάνειον προς την κυβέρνησιν επί υποθήκη των  πολυτίμων κοσμημάτων και σκευών του αποβιώσαντος Αβδούλ Αζίζ, ων η αξία  εξετιμήθη εις δύο περίπου εκατομμύρια λιρών τουρκικών […] Ώρα, 23.8.1876: Εν Αλεξανδρεία υπάρχει σωματείον συγκείμενον εξ Ελλήνων  εργατών επονομαζόμενον «Ελληνική Εργατική Εταιρεία». Το σωματείον τούτο  έχει σκοπόν την αμοιβαίαν των μελών περίθαλψιν εν ώρα ασθενείας, είχε δε περίσσευμα εκ λιρών εβδομήκοντα. Εν τίνι των τελευταίων συνεδριάσεων το σωματείον παμψηφεί απεφάσισε να δωρηθή άπαν το περίσσευμα εις την υπέρ  ιδρύσεως εθνικού στόλου επιτροπήν. Προς δε εσχημάτισαν επιτροπήν προς  συλλογήν εράνων επί τω αυτώ σκοπώ. Ώρα, 11.9.1876: Ο αυτοκράτωρ πασών των Ρωσσιών προεβίβασε τον αρχίατρον  της αυτοκρατορικής φρουράς των λογχοφόρων και ημέτερον ομογενή, κ. Γεώργιον Συμβουλίδην, εις το υπέρτατον παράσημον του λαιμού του Αγίου  Βλαδιμήρου […] Ώρα, 28.4.1878: Οι εν Βηρυττώ Έλληνες απέστειλαν προς τον ενταύθα  σύλλογον του Ερυθρού Σταυρού δραχ. 862, προς δε την επιτροπήν της  Εθνικής Αμύνης δραχ. χιλίας. Ώρα, 2.6.1879:

Ο εν Καλκούτα αποκατεστημένος Έλλην έμπορος, κ. Γεώργιος  Ρίζος, προσωρινώς δε διαμένων εν Ερμουπόλει, προσήνεγκεν εις το  πτωχοκομείον της πόλεως ταύτης διακόσια φράγκα. Ώρα, 26.6.1879: Ο εξ Άνδρου Ιωάννης Τζοβανάκος, αποθανών εσχάτως εις  Χαρτούμ της Αφρικής, ώρισεν όπως εκ της περιουσίας αυτού, συνισταμένης  εις 680 λίρας αγγλικάς, τα μεν τρία τέταρτα δοθώσιν εις το ελληνικόν  έθνος, το δε έτερον τέταρτον εις νοσοκομείον των Αθηνών. Εκτελεσταί της  διαθήκης αυτού διώρισεν τους εν Χαρτούμ κ. Αθανασιάδην και Μπούλον  Μπούτρον. Ώρα, 10.2. 1881: Εν Ρουμανία απεβίωσε την 26ην λήξαντος ο Δημήτριος  Μαραθέας, εν τω ιδίω αυτού κτήματι Μπουσιουμένι, έξωθι του  Βουκουρεστίου. Ο Δ. Μαραθέας, εκ Ναυπακτίας ορμώμενος, εγκατέστη εν  Ρουμανία από το 1826, υπήρξε δ’ εις των ολίγων ομογενών οίτινες  αποκτήσαντες πλούτον ανεδείχθησαν δι’ αυτού ευεργετικώτατοι. Ουδείς  έλλην απροστάτευτος, ουδ’ επεκαλέσθησαν ποτέ επί ματαίω την  γενναιοδωρίαν αυτού χάριν εθνικών σκοπών. Ώρα, 13.3.1882:

Ο περιώνυμος Λεσέψ εδωρήσατο εις την εν Σουέζ ελληνική κοινότητα ευρύ γήπεδον προς ανέγερσιν ιερού ναού. Ώρα, 27.4.1882: Ο εν Φολεστίω της Βασαραβίας αποκατεστημένος και εκ  Δελβινακίου της Ηπείρου καταγόμενος κ. Νικολόπουλος  προσήνεγκε 30.000 φράγκα προς ανέγερσιν Παρθεναγωγείου εν τη ιδιαιτέρα αυτού πατρίδι. Ο κ. Νικολόπουλος και άλλοτε απέστειλε δωρεάς εις Δελβινάκιον, γενναίον δε  ποσόν υπέρ του εθνικού στόλου. Ώρα, 6.5.1882: Ο εν Αλεξανρεία κ. Δ. Τζίκας, εκτελεστής της διαθήκης του αποβιώσαντος ομογενούς Χρήστου Παϊκούλη εκ Κορυτσάς, απέστειλε τη  επιτροπή του εθνικού στόλου, λίρας Αγγλίας 50. Ώρα, 8.7.1876: Η τεργεστεία εφημερίς Ανεξάρτητος εδημοσίευσεν μακράν εξ  Αλεξανδρείας επιστολήν, εν η προς τοις άλλοις γράφει τα επόμενα περί της υπό της ελληνικής κυβερνήσεως αποστολής πλοίων εις Αλεξάνδρειαν. «Η  ελληνική κυβέρνησις παρέσχε περιφανές φιλανθρωπίας παράδειγμα  αποστείλασα πλοία εις Αλεξάνδρεια, όπως δωρεάν παραλάβωσιν ου μόνον τους Έλληνας υπηκόους, αλλά τους άπορους πάσης εθνικότητας, προνοήσασα άμα  και περί των προς ζωοτροφίαν αυτών, διαρκούντος του ταξειδίου. Και  σημειωτέον ότι η Ελλάς είναι πτωχόν κράτος, όπερ καθιστά την πράξιν  αυτής θαυμασίαν και υψηλήν, ήτις θα καταλάβη μίαν των ωραιοτέρων σελίδων εν τη συγχρόνω ιστορία της Ελλάδος». Ώρα, 12.8.1882:

Ο εν Ρωσία αποβιώσας ομογενής Θεόδωρος Παύλου  Ροδοκανάκης κατέλιπε 8.000 ρουβλίων υπέρ της σχολής και του νοσοκομείου  Χίου, και 10.000 ρούβλια υπέρ των αγαθοεργών καταστημάτων Αθηνών. Έτερος δε ομογενής ο Γεώργιος Αθανασίου Κορώνης, εν Ρωσσία και ούτος  αποβιώσας, εκληροδότησεν υπέρ των πενήτων της νήσου Πάτμου 6.000 ρούβλια. Ώρα, 31.8.1882: Ο εν Κωνσταντινουπόλει ομογενής κ. Γεώργιος Ζαρίφης  προσήνεγκεν τω «Θρακικώ Συλλόγω» 1.200 οθωμανικάς λίρας προς αναπλήρωσιν των ελλειμμάτων άτινα παρουσίασαν κατά τα τελευταία έτη τα εν  Φιλιπουπόλει Ζαρίφεια διδασκαλεία. Ώρα, 31.12.1882: Ο εν Μασσαλία ομογενής κ. Θεόδωρος Εμμ. Ροδοκανάκης  προσήνεγκε πεντακισχίλια κατ’ έτος φράγκα, προς ανασύστασιν, εν  Καισαρεία της Καππαδοκίας, ιερατικής σχολής εν τη μονή του Προδρόμου. Προ τινων ημερών εγένοντο τα εγκαίνια της σχολής ταύτης, ήτις απεκλήθη  εκ του ονόματος του δωρητού «Ροδοκανάκειος Ιερατική σχολή». Ώρα, 2.4.1883 –

Εις την βουλήν της Ουγγαρίας συζητουμένου νομοσχεδίου  περί μέσης εκπαιδεύσεως ηγέρθη το ζήτημα εάν η ελληνική δέον να  διδάσκηται όπως και η λατινική εις τα Γυμνάσια. Η συζήτησις αύτη  διήρκεσεν επί τρεις όλας ημέρας, η δε βουλή απεφήνατο υπέρ της διδαχής  της ελληνικής δια πλειοψηφίας 68 ψήφων. Ώρα, 5.2.1885: Ο εν Μασσαλία ομογενής κ. Γ.Δ. Ζαφειρόπουλος απέστειλεν  εις διάφορα φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα διακοσίας πέντε λίρας οθωμανικάς. Ώρα, 12.2.1885: Ο κ. Χριστάκης Ζωγράφος προσήνεγκεν εις την εν Κορσική  ελληνικήν κοινότητα δωρεάν εκ τρισχιλίων φράγκων κατ’ έτος προς  διατήρησιν αυτόθι ελληνικής σχολής. Ώρα, 24.6.1885: Απεβίωσεν εν Λειψία ο αυτόθι ομογενής Ναούμ Παπά. Διεκρίνετο ο αοίδιμος Ναούμ Παπά εν Λειψία ως αόκνως καλλιεργών την  ανάπτυξιν του ελληνικού φρονήματος των αυτόθι ελλήνων, μετά πατριωτικού  δε ενδιαφέροντος επροστάτευε τους αυτόθι έλληνας σπουδαστάς, πολλάκις δε δαψιλώς εβοήθησε τα εν τη δούλη Ελλάδι και τα εν Κωσνταντινουπόλει  εκπαιδευτήρια.

Ώρα, 5.3.1886: Εν Κωνσταντινουπόλει απεσφραγίσθη εσχάτως η ιδιόχειρος  διαθήκη του αποβιώσαντος ομογενούς Ζανή Στεφανόβικ, δι’ης καταλείπει εις το εθνικόν ημών Πανεπιστήμιον φρ. 40.000 και χιλίας μετοχάς του  πατριωτικού δανείου, έτι δε 18.500 οθωμανικάς λίρας υπέρ διαφόρων  εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών καταστημάτων και απόρων οικογενειών, εν  οις 7.500 λιρ. υπέρ της εν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης του Γένους Σχολής, ανά 1.000 λίρας υπέρ των εθνικών της Κωνσταντινουπόλεως καταστημάτων, του Σκυλιτσείου νοσοκομείου εν Χίω και των σχολείων Χίου, καθώς και 400 λίρες υπέρ της αδελφότητος Ξηροκρήνης.

Δημοσιεύτηκε στο Άρδην τ. 90