Βιβλίο-μελέτη για τον Ιερεμία Μπένθαμ

Ένας άγνωστος, στο ευρύ κοινό , συνταγματολόγος της Επανάστασης του ΄21, ο Άγγλος Ιερεμίας Μπένθαμ ( Jeremy Bentham, 1748-1832 ) φωτίζεται με το βιβλίο – μελέτη «Ο Ιερεμίας Μπένθαμ και η Ελληνική Επανάσταση», που εκδόθηκε από το Ίδρυμα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, σε επιστημονική διεύθυνση του Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου.

Στις 257 σελίδες ο αναγνώστης γνωρίζεται με τον παγκοσμίου – τότε- φήμης Βρετανό φιλόσοφο και νομομαθή , ο οποίος, λειτουργώντας ως σύμβουλος πολλών κυβερνήσεων, μεταξύ των οποίων της Χιλής , του Μεξικού, των ΗΠΑ, της Ρωσίας, και ύστερα από ελληνική πρόκληση, ανέλαβε να αποστέλλει στους ηγετικούς παράγοντες της εξεγερμένης Ελλάδας επιστολές, εισηγήσεις, και έντυπα για να βοηθήσει επιστημονικά τη συγκρότηση ενός φιλελεύθερου Συντάγματος.

Στόχος του, να μην διολισθήσει το νέο κράτος των Ελλήνων, των οποίων τα προγονικά επιτεύγματα θαύμαζε, σε μια μορφή αυταρχικής κυριαρχίας των αιρετών αρχόντων .

Πιστός στην αρχή ότι «οι φιλόσοφοι δεν εργάζονται στο ήσυχο δωματιάκι τους, αλλά κινούνται στην ανοιχτή αγορά των ιδεών», έσκυψε πάνω στο πρωτόλειο κρατίδιο , δηλαδή σε μια πολιτεία που διένυε την παιδική της ηλικία, πασχίζοντας να προλάβει πολιτεύματα- τέρατα.

«Η φύση έθεσε την ανθρωπότητα υπό την εξουσία δύο αφεντικών: του πόνου και της ηδονής. Και οι κοινωνικοί θεσμοί θα πρέπει να επιδιώκουν ένα, κατά το δυνατόν, θετικό ισοζύγιο» ήταν η βασική του φιλοσοφική θέση για τους θεσμούς διακυβέρνησης.

Πίστευε ότι δημοσιότητα των δικαστηρίων και η διαφάνεια στις πράξεις των κυβερνώντων θα αποτελούσε μια σημαντική διασφάλιση έναντι της αυθαίρετης εξουσίας, καθώς η δημοσιότητα κάνει προσεκτικούς τους δικαστές και απομυθοποιεί τους πολιτικούς.

Στις αναλυτικές επιστολές του προς τους «Έλληνες Νομοθέτες», τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, τον Θεόδωρο Νέγρη – που παρατίθενται ολόκληρες και σχολιασμένες στο βιβλίο- επισημαίνει την αντιδημοκρατικότητα του Εκτελεστικού το οποίο διορίζονταν από το Νομοθετικό αλλά το υποκαθιστούσε στην έκδοση νόμων, σύμφωνα με το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Επισήμαινε την άσκηση βέτο από το Εκτελεστικό , ως γεγονός που υπονόμευε την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Μέσα σε διαρκή ανασφάλεια που προκαλούσαν οι συνεχιζόμενες πολεμικές επιχειρήσεις, με αγωνιστές που δεν είχαν πείρα δημοκρατικών διαδικασιών και μέσα σε εμφύλιες συγκρούσεις, οι προτάσεις αυτές μπορεί να φαινόταν προτάσεις πολυτελείας, όμως αποδείχθηκαν πως θα ήταν ικανές να εμποδίσουν τους προσωποπαγείς μηχανισμούς που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια της Επανάστασης αλλά και στα μεταπελευθερωτικά χρόνια της ανεξέλεγκτης βασιλείας.

«Κοιτάξτε γύρω σας! Οπουδήποτε δείτε εάν στέμμα , θα διαπιστώσετε ότι βρίσκεται στο κεφάλι κάποιου ανεγκέφαλου ηδονοθήρα» προειδοποιούσε τους πολιτικούς και οπλαρχηγούς οι οποίοι αναζητούσαν βασιλιά!

Όπως υπογραμμίζει στα κείμενά του- κείμενα διδαχής- οι Έλληνες είχαν τη δυνατότητα να θεμελιώσουν ένα Πολίτευμα συγκριτικά ανώτερο από πολλές χώρες της Ευρώπης, γιατί : Δεν είχαν μονάρχη, δεν απέκτησαν κάστες ευγενών, δεν κατέληξαν σε σχέσεις δουλείας μεταξύ τους, δεν δημιούργησαν ιερατείο όπως στη Δύση και δεν διέθεταν μια παρασιτική τάξη δικηγόρων…

‘Εχοντας την εμπειρία ορισμένων ευρωπαϊκών συστημάτων δικηγορίας , κυρίως το Αγγλικό με τις συμπαιγνίες δικαστών- δικηγόρων, πρότεινε να μην πληρώνονται οι συνήγοροι, γιατί αυτό τους απομάκρυνε από κάθε ηθικό κανόνα «αληθολογίας» , προκρίνοντας την αυτουπεράσπιση ή την υπεράσπιση του κατηγορούμενου από φίλους του αφιλοκερδώς.

«Από μόνα τους ή συνδυαστικά τα δημόσια αξιώματα τα οποία συνοδεύοντα από υπέρογκες απολαβές και υπέρμετρη εξουσία, συνιστούν τα κατεξοχήν μέσα που ικανοποιούν την όρεξη για πλούτο και εξουσία» έγραφε το 1823 προς τους «Αναγεννητές της Ελλάδος νομοθέτες». Εκείνοι βέβαια, διάβαζαν τα γράμματα του «σοφού της Αγγλίας νομοδιδασκάλου Κυρίου Ιερεμίου Βενθάμου» και μετά έκαναν του κεφαλιού τους…

Στο τέλος, οι γενναίοι αλλά διχασμένοι επαναστάτες κατάφεραν να τον κάνουν … εχθρό τους. Η κυβέρνηση τον παρακάλεσε να μεσολαβήσει στην Αγγλική κυβέρνηση και να λειτουργήσει ως σύμβουλος στην ελληνική αντιπροσωπεία που είχε καταφθάσει στο Λονδίνο ζητώντας το πρώτο δάνειο για τα χρεοκοπημένα οικονομικά , αλλά όπως γράφει σε επιστολή του στον Σιμόν Μπολιβάρ: « Εξαρχής , με τη συμπεριφορά που επέδειξαν, έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν τη χορήγηση του δανείου. Δεν θα μπορούσα ποτέ να φαντασθώ ένα τέτοιο μείγμα άγνοιας, καχυποψίας, απιστίας, αγένειας, εριστικότητας, υπερηφάνειας, σε συνδυασμό με πλήρη ανικανότητα πολιτικών χειρισμών, εάν δεν το είχα γνωρίσει εκ του πλησίον… Εκτός από τον ανταρτοπόλεμο δεν είναι ικανοί για τίποτα άλλο. Συνεχώς φιλονικούν μεταξύ τους»…

Πηγή: www.amna.gr