«Οι Ελληνοαμερικανοί – Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού των Η.Π.Α» Μέρος 20ο

AHEPA και GAPA

Δεν ήταν εύκολη η μεταστροφή αυτή. Και για πολλούς, αντιμαχόμενα αισθήματα προς τις δύο πατρίδες θα παρέμεναν ενα βασανιστικό ψυχολογικό πρόβλημα για πολλά χρόνια. Αλλά η πραγματικότητα είχε τις δικές της απαιτήσεις και την δική της δύναμι. Εφ’ όσον δεν ήταν πια πρακτική προσδοκία η επιστροφή στην Ελλάδα, η σωστή γραμμή θα ήταν να αποκτήσουν οι μετανάστες τα εφόδια εκείνα που θα τους επέτρεπαν να προοδεύσουν στην νέα πατρίδα τους. Η γλώσσα ήταν ενα από τα εφό­δια που έπρεπε να απόκτηση ο μετανάστης αν ήθελε να επιτύχη.

Ως τότε, ένας μεγάλος αριθμός ελληνοαμερικανικών οικογενειών, ιδίως στις μεγάλες πόλεις, έμεναν σε “ελληνικές γειτονιές” όπου η ελληνική εξακολουθούσε να είναι το κύριο μέσο επικοινωνίας. Μόνο στην δουλειά τους, οι μετανάστες ήσαν αναγκασμένοι να μιλούν αγγλικά, αλλά κι’ αυτά σε περιωρισμένη κλίμακα, και βασικά γύρω από τα τεχνικά θέματα της δουλειάς τους. Το κατ’ ανάγκην περιωρισμένο λεξιλόγιο δεν επέτρεπε στον μετα­νάστη να αναπτυχθή και να προοδεύση, ιδίως στον οικο­νομικό τομέα. Και δεν ήταν μόνο η γλώσσα. Ο εξαμερικανισμός προϋπέθετε και την προσαρμογή στην νοοτροπία, τα επιχειρηματικά ήθη, τον τρόπο ζωής του αμερικανικού λαού.

Με τις σκέψεις αυτές, και υστέρα από πολλές προκαταρκτικές συζητήσεις, μια μικρή ομάδα Ελληνοαμερικανών στην Ατλάντα της Πολιτείας Γεωργίας[1] συνήλθε στις 26 Ιουλίου 1922 στην ελληνική εκκλησία και απεφάσισε την ίδρυση μίας οργανώσεως που θα απέβλεπε ακριβώς στην προώθησι του εξαμερικανισμού των ελλήνων μεταναστών. Δεν ήταν εντελώς τυχαίο το γεγονός ότι η συνάντησις έγινε στην Ατλάντα. Την εποχή εκείνη, η περιβόητη ρατσιστική οργάνωσις Κου-Κλουξ-Κλαν ασκούσε εκτεταμένη επιρροή στις Πολιτείες του Νότου.[2]  Η τρομο­κρατική της δράσις δεν περιωρίζετο μόνο σε αγριότητες εναντίον των Νέγρων. Επεξετείνετο συχνά και σε λευ­κούς μετανάστες που δεν είχαν προσαρμοσθή και εξακολουθούσαν να αποτελούν κατά κάποιο τρόπο ενα “ξένο” σώμα.

Η Κου-Κλουξ-Κλαν περιελάμβανε, ιδίως στα κατώτερα επίπεδα, αμερικανούς εργάτες και αγρότες με περιωρισμένα επαγγελματικά και πολιτιστικά φόντα, που θεω­ρούσαν τους νέους μετανάστες ως εχθρικά στοιχεία, τα οποία τους έπαιρναν τις δουλειές στις φάμπρικες, στους σιδηροδρόμους, και σε άλλα χειρωνακτικά επαγγέλματα, μιας και οι μετανάστες ήσαν πρόθυμοι να δουλέψουν και για ενα κομμάτι ψωμί. Οι Έλληνες συχνά αντιμετώπιζαν πιέσεις και εχθρικές ενέργειες της μορφής αυτής. [3]

Δύο ελληνοαμερικανοί κάτοικοι της Ατλάντας, ο Γεώργιος Νικολόπουλος από το Καρπενήσι και ο Γιάννης Αγγελόπουλος από την Δίβρη[4] είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν πόσο σοβαρό ήταν το πρόβλημα, καθώς ταξίδευαν για τις εμπορικές τους δουλειές στις Νότιες Πολιτείες. Το καλοκαίρι του 1922, έτυχε να συναντηθούν στην Πολιτεία Τεννεσσή (Tennessee) και να συζητήσουν πάνω στην κακομεταχείρισι που αντιμετώπιζαν εκείνοι ιδίως οι Έλληνες που εξακολουθούσαν να μένουν βασικά ξένοι προς την αμερικανική κουλτούρα. Οι ειδήσεις από την Ελλάδα ήταν μάλλον απογοητευτικές, καίτοι δεν είχε ακόμα καταρρεύσει τό μέτωπο.

Η νέα μεταναστευτική νομοθεσία της Αμερικής, εξ άλλου, έκανε όχι μόνο την άφιξι νέων μεταναστών δύσκο­λη, αλλά και την επιστροφή εκείνων που θα πήγαιναν πίσω στην Ελλάδα αμφίβολη. Όλοι οι οιωνοί έδειχναν πως τα όνειρα της επιστροφής θα έμεναν όνειρα για τους περισ­σότερους. Η μόνη λύσις, ήταν να γίνουν οι έλληνες μετα­νάστες όσο το δυνατόν περισσότερο “Αμερικανοί”.

Όταν επέστρεψαν στην Ατλάντα, οι δύο εκείνοι Ελληνοαμερικανοί παρουσίασαν τις σκέψεις τους σε καμμιά δεκαριά άλλους στενούς φίλους τους. Τελικά, τέσσερεις έδειξαν θερμή ανταπόκρισι κι’ έτσι επραγματοποιήθηκε η ιδρυτική συνεδρίασης της 26^ης Ιουλίου. Χάριν της Ιστο­ρίας, αξίζει να αναφερθούν τα ονόματα τους. Τζέιμς Κάμπελλ (James Campbell) από τo Κακοτάρι, ο Νίκολας Τσότας (Nicolas D. Chotas) από τα Λεχαινά, ο James Vlassαπό την Ιθάκη, και o Χάρυ Αγγελόπουλος (Harry Angelopoulos) από την Δίβρη. Λίγες εβδομάδες αργότερα, προσετέθηκαν δυο ακόμα ιδρυτικά μέλη, ο Τζωρτζ Κάμπελλ (George Camphell) και ο Σπύρος Στάμος (Speros J. Stamos). H χρησιμοποίησις των αμερικανοποιημένων ονομάτων δεν ήταν τυχαία. Στην νέα οργάνωσι, η χρησιμοποίησις της αγγλικής στις συνεδριάσεις θα ήταν υποχρεωτική.

Οι σύνεδροι απεφάσισαν να ιδρύσουν μια νέα οργά­νωσι, που όπως διεκήρυττε το Καταστατικό που συνέτα­ξαν, θα απέβλεπε στο να έμπνευση πίστι και αφοσίωσι στην “χώρα στην οποίαν ζούμε”, ενώ παράλληλα θα επε­δίωκε να προωθήση παντού, αλλά ιδίως στις Η.Π.Α., “κα­λύτερη κατανόησι του ελληνικού λαού και Εθνους, και να ξαναζωντανέψη, να καλλιεργήση, να πλουτίση και να συναγείρη εις την υπηρεσία της Ανθρωπότητος τα ευγενέστερα χαρακτηριστικά και ύψιστα ιδεώδη του αληθινού ελληνικού πνεύματος.” Ή οργάνωσις θα είχε διαφωτιστικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, με την ευρύτερη έννοια του ορού. Ο τίτλος της αντανακλούσε τους βασι­κούς της προσανατολισμούς: American Hellenic Educational Progressive Association (Αμερικανοελληνική   Εκπαιδευτική Προοδευτική Ένωσις). Δυο μέρες μετά την πρώτη ιδρυ­τική συνεδρίασι, η δικηγορική εταιρεία Χάτσινσον & Μόρρις (Hutchenson and Morris) κατέθεσε στο αρμόδιο δικαστήριο της Κομιτείας Φούλτον (Fulton) τήν αίτησι των έξι πρώτων μελών για τήν ίδρυσι της AHEPA. Η νέα οργάνωσις ζητούσε να πάρη την μορφή επισήμως ανεγνωρισμένου Σωματείου, σύμφωνα με τους νόμους της Πολιτείας Γεωργίας, με διάρκεια είκοσι ετών, αλλά και με το δικαίωμα να ανανεωθή η έγκρισις κατά την εκπνοή της εικοσαετίας.

Μιμούμενοι τους Τέκτονες και άλλες οργανώσεις που προέβλεπαν  οι ιδρυτές της AHEPA εθεσμοθέτησαν ενα μυστικό τελετουργικό, τόσο για την εισδοχή νέων μελών όσο και για τις συνεδριάσεις. Παρασύνθημα, ειδική χειραψία, ειδικός τρόπος χαιρετισμού, μυστικό σήμα αναγνωρίσεως των μελών μεταξύ τους, απετέλεσαν πρωτότυπα και ασυνήθιστα για ελληνοαμερικανική οργάνωσι χαρακτηριστικά.

Η εισδοχή νέου μέλους προαπαιτούσε αίτησι προς τήν τοπική “στοά”. Κάθε αίτησις συνεζητείτο από τα μέλη της στοάς. Βάσει του Καταστατικού, τρεις αρνητικοί ψήφοι αρκούσαν για να απορριφθή η εισδοχή ενός νέου μέλους.

Καίτοι τα αρχικά βήματα ήταν δύσκολα, η νέα οργάνωσις άρχισε να κατακτά έδαφος. Μέσα σ’ ενα χρόνο είχαν ιδρυθή τριάντα δύο τοπικές “στοές” σε δεκαπέντε Πολιτείες: Γεωργία, Νότιος Καρολίνα, Τεννεσσή, Βόρειος Καρολίνα, Οκλαχόμα (Oklahoma), Φλώριδα, Τέξας, Άρκανσω (Arkansas), Νέα Υόρκη Ουάσιγκτων (Washington), Λουϊζίάνα (Louisiana), Πεννσυλβάνια, Μασσαχουσέττη, Μαίρυλαντ, Αλαμπάμα (Alabama),

Η AHEPA αποτελούσε κάτι διαφορετικό από τις άλ­λες ελληνοαμερικανικές οργανώσεις. Σχεδόν όλες ήταν συνδεδεμένες με τον τόπο καταγωγής των μελών τους. Οι οργανώσεις των Αρκάδων, των Κρητών, των Ηπειρωτών, των Δωδεκανησίων, είχαν παίξει σημαντικό ρόλο, ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια της εισροής μεταναστών από την Ελλάδα. Ο νέος μετανάστης εύρισκε στους κόλπους των οργανώσεων αυτών ενα καταφύγιο, την σιγουριά της συντροφιάς ανθρώπων, που όχι μόνο μιλούσαν την γλώσσα του, αλλά συχνά ήσαν συγχωριανοί, συντοπίτες ή ακόμη και συγγενείς.

Η μόνη αξιόλογη παναμερικανική και πανελλήνια ορ­γάνωσι κατά την προπολεμική περίοδο, ήταν η Πανελλήνιος Ένωσις, που είχε δημιουργηθή το 1907 με πρω­τοβουλία του τότε έλληνος πρεσβευτού Κορομηλά. Αλλά η Πανελλήνιος Ένωσις ήταν πρωτίστως ενα πολιτικό όργανο του ελληνικού κράτους, που απέβλεπε περισσότερο στην εξυπηρέτησι των εθνικών βλέψεων της Ελλάδος με την κινητοποίησι του δυναμικού που ήδη αποτελούσε η Ομογένεια. Η οργάνωσις αυτή, τελικά καταποντίσθηκε στην καταιγίδα του εθνικού διχασμού. Αλλά και αν δεν την είχαν παρασύρει τα δραματικά γεγονότα της περιό­δου εκείνης, πάλι θα έχανε έδαφος, γιατί οι σκοποί της, οσοδήποτε πατριωτικοί, δεν συνεβάδιζαν με την νέα πραγματικότητα που διεμορφώνετο για την Ομογένεια με την πάροδο του χρόνου. Η AHEPA, αντιθέτως, ανταποκρι­νόταν στους νέους προσανατολισμούς και τις καινούργιες ανάγκες που διεμόρφωναν τα πλαίσια μέσα στα όποια θα εκινείτο εφεξής η Ομογένεια.

Από την αρχή η AHEPA προσείλκυσε τους περισσότερο επιτυχημένους Ελληνοαμερικανούς, ιδίως εκείνους που είχαν σημειώσει επιτυχία στον επιχειρηματικό τομέα. Οι Ελληνοαμερικανοι αυτοί, είχαν επαγγελματικές σχέ­σεις κυρίως με Αμερικανούς. Ήθελαν να υποτονίσουν κατά το δυνατόν την ιδιότητα του “ξένου” και να προσαρμο­σθούν όσο το δυνατόν περισσότερο στο αμερικανικό περι­βάλλον. Κατά τα πρώτα ιδίως χρόνια, η AHEPA σε κάθε της εκδήλωσι ετόνιζε “την πίστι και αφοσίωσι προς την αμερικανική πατρίδα.” Μολονότι δε υπήρξαν και εκείνοι που θέλησαν να μετατρέψουν την AHEPA σε παρακλάδι της Αρχιεπισκοπής, κατά το πρότυπο της καθολικής οργανώσεως Ιππότες του Κολόμβου,[5] η ηγεσία, αλλά και τα περισσότερα μέλη, αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν την βα­σική αρχή της οργανώσεως για τον εξω-θρησκευτικό χα­ρακτήρα της. Επί πλέον, η AHEPA, καίτοι κατά κύριο λόγο οργάνωσις Ελληνοαμερικανών, είχε ανοικτές τις πύ­λες και σε μη έλληνες Αμερικανούς, ιδίως προσωπικό­τητες κύρους, που με την συμμετοχή τους θα προσέδιδαν μεγαλύτερο κύρος στην οργάνωσι.[6]

Ο βασικός αντικειμενικός σκοπός της AHEPA “να εμφύσηση στα μέλη της την βαθύτερη δυνατή πίστι και αφοσίωσι προς την Αμερική, τις αρχές και τους θεσμούς της… και να προώθηση την αμερικανική μόρφωσι μεταξύ των Ελλήνων” και η έντονη έμφασις που έδωσε στον εξαμερικανισμό των ελλήνων μεταναστών, προεκάλεσε την αντίδρασι πολλών, που είδαν αυτό τον “εξαμερικανισμό” σαν απειλή κατά της ελληνικής υφής της Ομογενείας. Ένα χρόνο μετά την ίδρυσι της AHEPA, στις 17 Δεκεμ­βρίου 1923, μια άλλη ομάδα Ελληνοαμερικανών στο Πίττσμπουργκ[7]  ίδρυσε   την   GAPA (Greek American Progressive Association), τον “Ελληνοαμερικανικό Προοδευτικό Σύνδεσμο”).

Οι Ιδρυτές της GAPA ήθελαν να προασπίσουν και να διατηρήσουν την ελληνικότητα της Ομογενείας μέσα στα αμερικανικά πλαίσια. Αυτό βέβαια δεν εσήμαινε ότι η ηγε­σία της GAPA εθεωρούσε την παραμονή στην Αμερική προσωρινή. Κάθε άλλο. Πάνω σ’ αυτό το σημείο τουλάχι­στον, οι δυο οργανώσεις είχαν κοινή γραμμή. Αλλά η GAPA υπεστήριζε ότι η μόνιμη παραμονή δεν επέβαλλε την απεμπόλησι της ελληνικής κληρονομιάς. Η διατήρησις των ψυχικών και πατριωτικών δεσμών με την γενέτειρα δεν αποτελούσαν εμπόδιο στην πρόοδο του Ομογενούς, αλλά αντιθέτως εφόδιο και μια ασπίδα. Η GAPA, για να τονίση ακόμη πιο έντονα τον ελληνοπρεπή της χαρακτήρα, έθετε ως απαράβατο όρο την χρησιμοποίησι της ελληνι­κής σε όλες τις συνεδριάσεις και εκδηλώσεις της –σε κτυπητή και εσκεμμένη αντίθεσι προς την AHEPA, που εχρησιμοποιούσε απαρεγκλίτως την αγγλική.

Επί πλέον η GAPA αντί να θεσμοθέτηση όπως η AHEPA τον εξω-θρησκευτικό της χαρακτήρα, ανέπτυξε στενούς δεσμούς με την Εκκλησία και τις κοινότητες. Η γλώσσα και η θρησκεία ήταν για τους μετανάστες τα δυο κυριώτερα στοιχεία της ελληνικότητας των. Η AHEPA είχε πάρει σαφή θέσι υπέρ της αγγλικής, ενώ στο θέμα της Εκκλησίας ετηρούσε στάσι βασικά ανεξάρτητη. Η GAPA, συνεπώς, ήταν φυσικό να αναλάβη την προάσπισι και τών δύο. Για τους “Γκάπανς” η Ορθοδοξία ήταν ανα­πόσπαστο στοιχείο της ελληνικότητος και κάθε απόπειρα να κοπούν οι δεσμοί με την Εκκλησία αποτελούσε προδο­σία προς τα “ιερά και τα όσια” του γένους.

Το κήρυγμα αυτό τής GAPA, βρήκε απήχησι ιδίως ανάμεσα σ’ εκείνους τους μετανάστες που δεν αισθάνοντο εντελώς άνετα μέσα στο αμερικανικό περιβάλλον. Μέσα σε πέντε χρόνια, η GAPA είχε απλωθή αρκετά, με πε­νήντα περίπου στοές σε διάφορα μέρη τής Αμερικής. Αλλά τα μέλη της GAPA, παρ’ όλη την έντιμη και ανιδιοτελή προσπάθεια τους, δεν κατώρθωσαν ποτέ να αποκτήσουν ανάλογη επιρροή με εκείνη που απέκτησε η AHEPA. Η φιλοσοφική και ιδεολογική τοποθέτησις της GAPA εκινείτο εναντίον του ρεύματος και ως εκ τούτου κατεδίκαζε την οργάνωσι εκ προοιμίου σε βαθμιαίο μαρασμό.

Παρά τις βασικές αυτές αδυναμίες, η GAPA τα πρώτα ιδίως χρόνια, πολέμησε με ιερό φανατισμό την AHEPA. Κατά κάποιο τρόπο, ο διχασμός βενιζελικών και βασιλοφρόνων, παρωχημένος ήδη μετά τό 1923, εφαίνετο να παραχωρή την θέσι του στην διαμάχη μεταξύ της AHEPA και της GAPA. Δεν ακολούθησε ο νέος διαχω­ρισμός τα αχνάρια  του προηγουμένου,  θα  ήταν   σφάλμα να υπόθεση κανείς ότι οι πρώην βασιλόφρονες ετάχθησαν με την GAPA και οι βενιζελικοί με την AHEPA. Ο δια­φορετικός προσανατολισμός, την φορά αυτή επήγαζε από την διαφορετική αξιολόγησι των αναγκών και της μελλον­τικής πορείας της Ομογενείας, και από την έντασι των ψυχικών δεσμών του ομογενούς με την ελληνική κουλτούρα. Έτσι, ο έντονα φιλελεύθερος Εθνικός Κήρυξ, με τον αρχισυντάκτη του Δ. Καλλίμαχο επί κεφαλής, υπήρξε από τους πιο θερμούς υποστηρικτές της GAPA επί πολλά χρόνια.

Η διαμάχη μεταξύ τών δύο οργανώσεων έφθανε συ­χνά σε σημείο παροξυσμού. Οι “Αχέπανς” εθεωρούσαν τους οπαδούς της GAPA ως οπισθοδρομικά στοιχεία, που αποτελούσαν τροχοπέδη στην πρόοδο της Ομογενείας. Από την δική τους την σκοπιά, οι “Γκάπανς” έβλεπαν την AHEPA σαν μια σχεδόν προδοτική οργάνωσι αρνησιπάτριδων. Η οξύτης έφθασε στο κατακόρυφο τό 1927, όταν η AHEPA στο ετήσιο της συνέδριο απεφάσισε να αποβάλη από τις τάξεις της κάθε “Αχέπαν” που ήταν ταυτοχρόνως και μέλος της GAPA.

Και όμως, ουσιαστικά και οι δυο αυτές οργανώσεις εξέφραζαν, με τόν δικό της τρόπο  η κάθε μιά, δια­φορετικές εκφάνσεις από τις σύμπλεκτες και πολύμορφες ανάγκες του Ελληνισμού της Αμερικής. Από την μια πλευ­ρά, δεν ήταν δυνατόν να μένουν επ’ άπειρον ψυχολογικά μεταίωροι οι μετανάστες στην σχέσι τους έναντι της Αμε­ρικής. Από την στιγμή που είχαν με δική τους πρωτοβου­λία επιλέξει την Αμερική σαν μόνιμη κατοικία και είχαν μάλιστα αποκτήσει και την αμερικανική υπηκοότητα, ο κύβος είχε ριφθή. Από την άλλη πλευρά, δεν υπήρχε κα­νένας λόγος να απεμπολήσουν την ελληνική καταγωγή τους και την αγάπη τους προς την γενέτειρα. Δεν αρνιέ­ται κανείς την μάννα πού τόν γέννησε όταν παντρευτή και δημιουργήση δική του οικογένεια. Αλλά τα κοινά αυτά σημεία, που θα μπορούσαν να είχαν φέρει πλησιέστερα τις δυο μεγάλες οργανώσεις, δεν ήταν πάντοτε ξεκαθα­ρισμένα στην σκέψι των ομογενών και έτσι, στις επόμε­νες δεκαετίες, οι δύο οργανώσεις επολιτεύτηκαν σαν να αντιπροσώπευαν δυο τελείως ασυμβίβαστα και αδιάλλα­κτα στρατόπεδα.