Τι απάντηση θα έδινε στις μέρες μας ο Ευριπίδης για τη βιαιότητα

THS  EUTYXIAS LOIZIDE 

Για την ΡΗΡ

Στο προηγούμενο κεφάλαιο εξετάσαμε το πόσο λεπτή μπορεί να γίνει η γραμμή ανάμεσα σε δημοκρατία, με την ουσιαστική της έννοια, σε αντίθεση με τη δημοκρατία την ουτοπική. Στόχος τώρα είναι να εξετάσουμε την αιτία πίσω απ’ αυτή την κατάληξη. Σ’ ένα συμπέρασμα, Ελένη-είναι και Ελένη-φαίνεσθαι.

Ο Θεοκλύμενος, μαθαίνοντας από τον αγγελιαφόρο, ότι η Ελένη δραπέτευσε μαζί με το Μενέλαο αναφωνεί: “Ω ντροπή ανείπωτη που θα πρέπει να υποστώ από μια γυναίκα κι έναν Έλληνα (1621). Συνεχίζει παρακάτω (στίχος 1625): «Τώρα όμως την αδερφή μου την προδότρα θα τιμωρήσω που δε μου φανέρωσε πως ο Μενέλαος ήταν στο παλάτι». Είναι λοιπόν έτοιμος να σκοτώσει την αδερφή του.

Στη συνέχεια ακούμε το δούλο του να προσπαθεί να τον αποτρέψει από μια τέτοια ενέργεια λέγοντάς του πως μια τέτοια πράξη είναι απαγορευμένη (it is taboo). Αναλύοντας την έννοια αυτή, θα καταλάβουμε τα προσπαθούσε να πει στο βασιλιά ένας δούλος που βγήκε εκτός ορίων.

Ταμπού λοιπόν. Σύμφωνα με τη ζωολογία, ο όρος «αγέλη» αναφέρεται για τον τρόπο οργάνωσης και συνύπαρξης ζώων του ίδιου είδους σε μικρές ή μεγάλες ομάδες. Τα ζώα αυτά ζουν ελεύθερα στη φύση ή συγκεντρωμένα από τον άνθρωπο  για λόγους οικονομικούς. Μέσα στ αγέλη  τα άτομα συμπεριφέρονται οικεία μεταξύ τους .  ρύθμιση των δραστηριοτήτων καθενός μέλους επιτυγχάνεται μέσω των εντολών ενός ατόμου: του αρχηγού. Απαραίτητη προϋπόθεση για το σχηματισμό της αγέλης είναι: α) ο έλεγχος των εγωιστικών παθών του ατόμου και β) η αποτροπή των συλλογικών παθημάτων. Τα δικαιώματα που έχει ο αρχηγός έρχονται σε αντίθεση με τα δικαιώματα των ατόμων. Συγκεκριμένα, ο ταγός (ο άρχων) εκτελεί τα ηγετικά του καθήκοντα και συντονίζει  τα πλήθη. Μεριμνά δηλαδή ώστε να πειθαρχεί η ομάδα και να μην ξεφεύγει. Προνομιακά όμως, θα λέγαμε ότι ο ταγός λειτουργεί αυτόβουλα (κάτι σαν τον αντίστοιχα πατέρα της αρχέγονης ορδής). Όλα τα μέλη είναι δεσμευμένα, ενώ ο αρχηγός της (αγέλης) είναι ελεύθερος. Και είναι αυτή του η ιδιότητα που τον κάνει πρόσωπο απαγορευμένο, ιερό και δαιμονικό (ταμπού). Γιατί αυτός ο χαρακτηρισμός; Διότι οι εξουσιαζόμενοι (τα άτομα της αγέλης) τηρούν διττή στάση: α) επιθυμούν να σπάσουν τα δεσμά τους, β) αλλά φοβούνται ακριβώς επειδή επιθυμούν. Ο φόβος είναι ισχυρότερος της επιθυμίας (κάτι που γνωρίζουν καλά οι πολιτικές εξουσίες).

Σύμφωνα με την ψυχολογία οι απαγορεύσεις επί των ορμών (τις οποίες επιβάλλει ο ηγέτης) προκαλούν τη γένεση και την ανέλιξη της συνείδησης. Διότι συνείδηση είναι συνέπεια (από τις ορμές). Έτσι η ατομική εξέλιξη έγκειται στο αποτέλεσμα δύο πραγμάτων: α) τάση για προσωπική ευτυχία (εγωιστική) και β) τάση για ένωση με τους άλλους σε κοινότητα (αλτρουιστική).

Όμως απαγορευμένος (ταμπού) δεν ονομάζεται μόνο ο αρχηγός αλλά και κάποιος άλλος. Ο επαναστάτης. Αυτός δηλαδή ο οποίος είναι ο παραβάτης των νόμων που έχει θέσει ο αρχηγός.  Γίνεται λοιπόν και αυτός ταμπού γιατί εφόσον ενήργησε απαγορευμένα είναι επικίνδυνος. Γιατί; Διότι θέτει τον πειρασμό να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Επικίνδυνος προς μίμησιν. Αυτός λοιπόν ο παραβάτης της Αρχής εύλογα θα διεκδικήσει την Αρχή του Ταγού, δηλαδή την εξουσία. Δύο τεινά μπορεί να επακολουθήσουν . Ο παλαιός ηγέτης θα εκπέσει του αξιώματός του ή ο νέος διεκδικητής θα ηττηθεί. Το σίγουρο είναι  πως η ισορροπία θα κλονιστεί. Το αποτέλεσμα θα προδιαγραψει νέους διαφορετικούς  – προσοχή! – ως προς το κοινωνικό τύπου όρους, αλλά ως προς τη νομοτελειακή ουσία οι όροι παραμένουν πάντα ίδιοι.

Εάν ο τράγος χάσει τον τραγικό αγώνα (ανάληψη εξουσίας) θα οδηγηθεί στη εξορία, εκτός αγέλης. Το μοναχικό πλέον αυτό ον θα θρηνεί διότι θα συνειδητοποιήσει την  αδυναμία του να λειτουργήσει συλλογικά. Αυτό το πλάσμα εκφράζει την τραγική ωδή, εξού και τραγωδία.

Επιστρέφοντας λοιπόν στο δράμα, τι θα γινόταν εάν ο δούλος δεν προσπαθούσε να αποτρέψει τη δολοφονία της Θεονόης; Ο Θεοκλύμενος θα γινόταν παράδειγμα προς μίμηση και εφόσον μπορεί εκείνος θα βρεθεί και κάποιος άλλος ανταπαιτητής της εξουσίας. Αυτό γιατί όπως εξηγήσαμε με τους πιο πάνω όρους, το άτομο που παραβαίνει τα δεδομένα αξιοποιεί μια πράξη σημαντική και τέλεια (ολοκληρωμένη).

 Στο σήμερα. Παρακολουθώντας μία άλλη τραγωδία. Αναφέρομαι στο γεγονός της 24^ης Αυγούστου που συγκλόνισε τον αμερικανικό λαό. Ο δράστης του περιστατικού Τζέφρι Τζόνσον, 53 ετών, σύμφωνα με στοιχεί τα οποία έκανε γνωστά η Νιου Γιορκ Τάιμς, σκότωσε ένα 41 χρονών πρώην συνάδελφό του με 45άρι όπλο πυροβολώντας το 3 φορές. Ο δράστης, όπως προκύπτουν τα στοιχεία, δεν είχε βεβαρημένο ποινικό μητρώο, και όπως ξεκαθαρίζει η αστυνομία της Νέας Υόρκης, το έγκλημα δε συνδέεται με την τρομοκρατία.

 Αρκετοί κατακρίνουν την ευκολία με την οποία μπορεί κάποιος να προμηθευτεί όπλα στη χώρα αυτή (Αμερική). Ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης για χρόνια τώρα ζητά την απαγόρευσή τους. Σ’ ένα άλλο κράτος, την Ελλάδα, (παρότι πρόσφατα στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αγγλίας ο μεγάλος χορηγός Κόκα-Κόλα απέφυγε να εντάξει την Ελλάδα στον παγκόσμιο χάρτη της που κατασκεύασε ενόψει των αγώνων), η οπλοφορία απαγορεύεται. Όμως οι Έλληνες, μετά τις εκλογές του 2012, χρησιμοποίησαν ένα άλλου τύπου όπλο για να εκφράσουν τη βιαιότητα. Βλέπε αύξηση ποσοστού ακραίων απόψεων, αυτοκτονίες, πάλες, εγκλήματα.

 Θα πρέπει να εξεταστούν οι βαθύτεροι λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους παγκοσμίως στην απόγνωση. Η απάντηση που μπορούμε να δώσουμε: και οι δύο δράστες, Έλληνας- Αμερικάνος, δράσανε διότι απολύθηκαν από τις δουλειές στις οποίες διέθεσαν για αρκετά χρόνια τις υπηρεσίες τους. Την ίδια ημέρα (της 24^ης Αυγούστου) ακούσαμε τη δήλωση από την καγκελάριο της Γερμανίας, κυρία Μέρκελ  στη συνάντησή της με τον πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά : «επιθυμώ την Ελλάδα να παραμείνει μέρος της ευρωζώνης, εργάζομαι προς αυτή την κατεύθυνση, και δεν ξέρω κανένα μέσα στην κυβέρνηση που να μην το θέλει αυτό».

 Τι συμβουλή θα έδινε ο Ευριπίδης στην κυρία Μέρκελ; Ο Ευριπίδης έγραψε μέσα στα ποιήματά του: «Φυλάξου! Ό,τι δε συνάδει με το δίκαιο δεν έχει διάρκεια». Η Τροία έγινε στάχτη, αλλά οι Έλληνες είναι υπόλογοι γιατί υπερέβησαν το μέτρο φονεύοντας γυναικόπαιδα. Ο Ευριπίδης σαν να προοικονομόυσε, σαν να γνώριζε την κατάληξη εκείνων που μιλάνε για νόμο και για δίκαιο. Όμως, θα πρέπει να γνωρίζουν πως οι λέξεις που χρησιμοποιούν (νόμο, δίκαιο) από μόνες τους είναι αμφίσημες.

Η απάντηση που θα έδινε ο Ευριπίδης στο ερώτημα γιατί αυτή η έκρηξη βίας: (στίχος 512-514). «Υπάρχει δε μια παροιμία, όχι δική μου, (επηρεασμένος από το δάσκαλό του τον Αισχύλο από το έργο Προμηθεύς Δεσμώτης, στίχος 125) σοφή πάντως κουβέντα, από τη φριχτή ανάγκη, πράγμα πιο δυνατό δεν υπάρχει».

 THS EUTYXIAS LOIZIDE