Η Ελένη του Ευριπίδη στην Πλατεία του Χρόνου

Της Ευτυχίας Λοϊζίδη

Σκηνοθέτης-Ηθοποιός

Για την ΡΗΡ

Το πώς εξελίσσεται θετικά ή αρνητικά ο κόσμος ευθύνεται ο τρόπος που εισπράττουμε και αποκωδικοποιούμε τον χρόνο. Το στοιχείο του χρόνου,το συναντάμε στο κείμενο του Ευριπίδη. Χαρακτηριστικά η Ελένη ρωτάει τον Τεύκρο πριν πόσα χρόνια έπεσε η Τροία. Η απάντηση που παίρνει «επτά που νιώθεις σαν να πέρασαν δέκα» .Και ρωτά ξανά «και πριν, πόσο καιρό μείνατε στην Τροία»? Η απάντηση «δέκα».Σίγουρα καταλαβαίνουμε οτι ο χρόνος παίζει σημαντικό λόγο για τους ήρωες του δράματος. Τί συμβαίνει έπαψε ο χρόνος να υφίσταται για την Ελένη? Η απάντηση που μπορούμε να δώσουμε είναι οτι όταν η Ελένη αναφέρεται στον χρόνο τον αντικειμενικό,αλλά σε έναν άλλον που είναι ο υποκειμενικός. Ο Εσωτερικός χρόνος δηλαδη της ηρωίδας. Για να αποσαφηνίσω μια τυχόν παρανόηση της έννοιας του χρόνου μπορώ να δώσω σαφή παράδειγμα.

Ο χρόνος των προβών για να επιτευχθεί και να έρθει σε πέρας το έργο «Ελένη» είναι ο αντικειμενικός.Το άγχος όμως το οποίο περνάνε οι συντελεστές μέχρι την έναρξη της πρεμιέρας είναι ο υποκειμενικός.Δηλαδή τί θα σου στερήσει,τί θα σου προσάψει.

Στην Νέα Υόρκη βλέπουμε ουρανοξίστες.Κατανοούμε πως ο χρόνος φαίνεται να υπερτερεί στο στοιχείο του χώρου.Νώθουμε μια προσπάθεια έντασης στα πράγματα.Οι Αμερικανοι πολίτες αναλαμβάνουν την ευθύνη αναλήψεως του βάρους της αλλαγής σε αντίθεση με το πρόβλημα που συναντάμε στην Ελλάδα με την αύξηση ποσοστού των δημοσίων υπαλλήλων και με το να χτίζουν μια άναρχη-άχρονη-τσιμεντένια Αθήνα.Ακόμα χειρότερα έφτασε η Ελλάδα να γίνει μια χώρα που δεν αποφασίζει να κάνει διαρθρωτικές αλλαγές.Συγκεκριμένα το ποσοστό εγκληματικότητας έφτασε στις μέρες μας να είναι τεράστιο με αποτέλεσμα να φοβάσαι να βγεις στους δρόμους, να κινηθείς ελεύθερα και προτιμάς να ζεις στο σπίτι σου κλεισμένος διότι δεν έχεις το κουράγιο με αυτές τις συνθήκες της οικονομικής εξαθλίωσης να βγεις έξω και να βρεις τρόπους επικοινωνίας.Το σπίτι σου μπορεί να μην σε κάνει να κινείσαι ελεύθερα,αλλά μπορείς να νιώσεις ασφαλής.

Δεν είναι και αυτό,ένα είδος τυραννίας?

Για να επιστρέψουμε στην Ν.Υόρκη.Η Ν.Υόρκη είναι ένας τόπος πολύ μακρινός αλλά πολύ κοντινός στην καθημερινότητά μας.Ένας τουρίστας έχει την αίσθηση οτι ανεβαίνει ψιλά(Μανχάταν).Εισπράττει την ενέργεια μιας υπερδύναμης το εισπράττει στην 5^th avenue ,στην down Jones, στους 42 δρόμους στη λεγόμενη Times square,όπου όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται σε αυτήν την περίφημη πλατεία χρόνου. Όμως υπάρχει ένας κίνδυνος που φαινομενικά δεν γίνεται αντιλυπτός.Ο αμερικάνος έχει μετατρέψει τον χρόνο σε χρήμα.Χρήμα=αίσθηση=παρόν.

Να χρησιμοποιήσω και ένα παράδειγμα.

Η νεκροκεφαλή είναι ένα στοιχείο που έχει γίνει πολύ οικείο σε μας.Τον τελευταίο καιρό συναντάμε παντού τις γνωστές νεκροκεφαλές σε διάφορα χρώματα και μεγέθη.Η νέα αυτή τάση της μόδας αποτελεί σύμβολο πολλών συλλογών,βραχιολάκια,κοκαλάκια για τα μαλλιά,φορέματα μπλούζες.Για αυτήν την στάμπα στα μπλουζάκια πληρώνει ο ενδιαφερόμενος το ποσό(καθόλου ευκαταφρόνητο),380ευρώ.

Πρόσφατα βρέθηκα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Αμερικής για να παρακολουθήσω τις ουρές ενδιαφερώμενων,φανατικών και μη,της έκθεσης του δημιουργού Α.McQueen  «άγρια,ανήμερη ομορφιά». Ο απρόσμενος θάνατος του γνωστού σχεδιαστή έφερε στο προσκήνιο ως μοναδικό σύμβολο την νεκροκεφαλή.

Παρ’οτι έφυγε απο τη ζωή ο οίκος Μακκουίν,συναχίζει να τυπώνει νεκρώδης και επιθετικές δημιουργίες.Αδιαμφησβίτητα πρόκειται για ένα δημιουργό ο οποίος έχει ρεύμα.Το λέω αυτό διότι χιλιάδες ενδιαφερόμενοι περιμένουν στην ουρά αδιαφορώντας ίσως για κάποια άλλα έργα που ξεπερνούν τον χρόνο,παραμένουν αιώνια και αθάνατα.Αναφέρομαι στα έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν χιλιάδες χρόνια πριν και σε αυτά βλέπεις την Αθανασία.

Να μην αναφερθώ περισσότερο στο θέμα αλλά κρατώ ένα πράγμα. Το κρανίο το ανθρώπινο είναι σύμβολο προειδοποίησης για την ύπαρξη θανάσιμου κινδύνου.Ποιός είναι αυτός ο κίνδυνος για μενα?

Ο χρόνος. Γιατι πότε ο θάνατος γίνεται σκληρός? Όταν μπαίνει στο χρόνο.

Με τους αρχαίους Έλληνες ουδέποτε ο θάνατος ήτανε σκληρός.Επειδή υπήρχε άλλη ζωή.Κουλτούρες σημερινές φοβούνται τον θάνατο.

Ο Ευριπίδης δεν θεωρεί το τέλος θάνατο.Οι ήρωές του ξεπερνώντας τα πάθη τους φτάνουν σε κάτι υψηλότερο απο τον χρόνο. Ο Θεοκλύμενος λέει στο τέλος «…Μεγάλοι γιοί του Δία, πέταξα μακριά την υπερηφάνεια μου»Ο χρόνος είναι εχθρός με το Εγώ. Γιατι το Εγώ πεθαίνει.

Ο Ευριπίδης διαμαρτύρεται γιατί στη θέση της αιωνιότητας μπήκε ο χρόνος,εξού και ο τάφος του Πρωτέα.Γι’ αυτό χρησιμοποιώ στην παράσταση ρολόι. «Η άβυσσος του χρόνου είναι κοινός τάφος όλων».

Ο Ευριπίδης όπως τότε έτσι και τώρα θα πίστευε οτι έχουμε μπει σε μια εποχή χρόνου. Αλλά δίνει απάντηση που μπορεί να βοηθήσει.

Ο χρόνος δεν είναι μόνος του.Δίδαξε τα δράματά του,αυτός και όλοι οι δημιουργοί του αρχαίου δράματος στον καταλληλότερο χώρο επικοινωνίας, το θέατρο!

Εδώ βρίσκεται η ουσιαστική επικοινωνία των ανθρώπων.Και οι ήρωες ξεπερνώντας τα όριά τους,έχουν την δυνατότητα να ιδούν το υπέρτατο αγαθό. Και μετά το τέλος της τραγωδίας φτάνεις στο σημείο να διαχειρίζεσαι τον χρόνο.Με την εσωτερική αναγέννηση(κάθαρση).

Το ερώτημα στα προβλήματα της εποχής μας= Τελικά,είμαστε ελεύθεροι?

Είμαστε ελεύθεροι όσο έχουμε την δυνατότητα να ξεπερνούμε τα πάθη μας.

Ο Ευριπίδης προσπάθησε να διδάξει στο έργο αυτό οτι αυτό που αποτελεί την ουτοπία σου είναι ο απόλυτος τύραννος.Όλη μας η ζωή είναι ενα κυνηγητό, «ένα πουκάμισο αδειανό» θα πει ο Σεφέρης.Μιας ιδεατής κατάστασης που ποτέ δεν θα την δεις αλλά θα βασανίζεσαι γι’αυτήν υπηρετώντας την.Θα πρέπει όμως να συνειδητοποιήσεις οτι υπηρετείς εναν τύραννο που σε διαφεντεύει και που ποτέ δεν θα μπορείς να του πεις «οχι».

Γιατι η Ελένη είναι καλλιπάρηον (ομορφοπρόσωπη).

ΕΥΤΥΧΙΑ ΛΟΙΖΙΔΗ

ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ-ΗΘΟΠΟΙΟΣ