«Οι Ελληνοαμερικανοί – Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού των Η.Π.Α» Μέρος 12o
Η ρήξις Βενιζέλου – Κωνσταντίνου
Η έκρηξις του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου δεν συνωδεύτηκε από παρόμοιες εκδηλώσεις πατριωτικού ενθουσιασμού όπως στους Βαλκανικούς Πολέμους. Στα πρώτα χρόνια του πολέμου, η Ελλάδα έμεινε ουδέτερη. Και επί πλέον, λίγους μήνες μετά την έκρηξι του πολέμου άρχισε η διαφωνία μεταξύ του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’ και του Ελευθερίου Βενιζέλου –των δυο ανδρών πού είχαν μαζί σμιλέψει τις νίκες του ελληνικού έθνους κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Το κύριο σημείο της διαφωνίας τους αφορούσε την στάσι που θα έπρεπε να υιοθετήση η Ελλάς έναντι του πολέμου που είχε ξεσπάσει στην Ευρώπη.
Ο Βενιζέλος υπεστήριζε ότι το συμφέρον της Ελλάδος επέβαλλε την άμεση συμμετοχή της στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσσίας).[1] Με την έγκαιρη συμμετοχή της, υπεστήριζε ο Βενιζέλος, η Ελλάς θα βρισκόταν με το μέρος των νικητών στο τέλος του πολέμου και έτσι θα επετύγχανε την πραγμάτωσι των εθνικών της επιδιώξεων, δεδομένου οτι ή Τουρκία και η Βουλγαρία είχαν ήδη στραφή προς την πλευρά τών Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας). Εάν ο πόλεμος ετελείωνε γρήγορα, προσέθετε ο Βενιζέλος, προτού η Ελλάς προλάβη να συμμετάσχη, θα έχανε μια μοναδική ευκαιρία που ίσως δεν θα ξαναπαρουσιαζόταν ποτέ.
Στα επιχειρήματα αυτά ο Κωνσταντίνος απαντούσε ότι, αν ο πόλεμος ετελείωνε, πράγματι, σε σύντομο χρονικό διάστημα, τότε ήταν πιθανώτερο να τελείωση με επιτυχία των Κεντρικών Δυνάμεων, δεδομένου ότι αυτές είχαν το πλεονέκτημα των εσωτερικών γραμμών και είχαν σημειώσει τις περισσότερες επιτυχίες επί του πεδίου της μάχης. Συνεπώς, έλεγε, αν ή Ελλάς είχε ήδη πάρει θέσι στο πλευρό των Συμμάχων, όχι μόνο δεν θα έβγαινε κερδισμένη, αλλά αντιθέτως θα έχανε και τα εδάφη εκείνα που με τόσο αίμα είχε κερδίσει στην Θράκη και τη Μακεδονία.[2]
Ο διχασμός διαιρεί την Ομογένεια
Οι δυο αυτές θέσεις αποτελούσαν διαφορετική εκτίμησι τών πραγματικών δεδομένων, θα έπρεπε να είχαν γίνει αντικείμενο μελέτης στα ανώτατα επίπεδα για τον καθορισμό της εξωτερικής πολιτικής που συνέφερε περισσότερο το έθνος. Αντίθετα, η διαφορά γνώμης κλιμακώθηκε σε προσωπική αντιδικία και τελικά σε διχασμό του Ελληνισμού. Οι Έλληνες της Αμερικής, με επί κεφαλής τον Τύπο, ενεπλάκησαν από την αρχή στην διχοστασία που είχε ήδη αρχίσει να διαιρή τους εν Ελλάδι συμπατριώτες τους σε δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα.
Στην αρχή, δεδομένου ότι και η Αμερική παρέμενε ουδέτερη, οι οπαδοί του Κωνσταντίνου είχαν ένα πειστικό επιχείρημα. Αλλά είχε και ο Βενιζέλος οπαδούς στην Αμερική. Και μετά την ίδρυσι του Εθνικού Κήρυκος τον Πέτρο Τατάνη[3] τόν Απρίλιο του 1915, η βενιζελική παράταξις απέκτησε ένα ισχυρό όργανο ικανό να συναγωνισθή την φιλοβασιλική Ατλαντίδα. Εΐχαν γίνει κάμποσες απόπειρες προηγουμένως για να εκδοθή μια εφημερίδα ικανή να συναγωνισθή την Ατλαντίδα στο ίδιο επίπεδο. Αλλά οι προσπάθειες είχαν αποτύχει, επειδή οι εκδότες είτε δεν είχαν τήν πείρα και τήν οικονομική βάσι είτε – και το σπουδαιότερο– δεν εΐχαν ξεκαθαρισμένη πολιτική γραμμή.
Ο ανταγωνισμός τους προς την Ατλαντίδα περιωριζόταν συνήθως σε προσωπικές επιθέσεις και διαφωνίες πάνω σε δευτερεύοντα θέματα. Με την έκδοσι του Εθνικού Κήρυκος, και μάλιστα με την ανάληψι των καθηκόντων του αρχισυντάκτου από τον Δημήτριο Π. Καλλίμαχο[4] –τον φλογερό εκείνο κήρυκα της ελληνικής ιδέας– η Ομογένεια απέκτησε ένα δεύτερο δημοσιογραφικό όργανο με αξιώσεις και, προ παντός, “με συγκεκριμένη πολιτική γραμμή,” όπως γράφει ο ιστορικός Θ. Σαλούτος.
Εΐναι δύσκολο να καθορίση κανείς με ακρίβεια ποιο άπό τά δυο στρατόπεδα εΐχε τους περισσότερους οπαδούς. Η Ατλαντίς είχε μεγαλύτερη κυκλοφορία, αλλά ο Εθνικός Κήρυξ είχε το πλεονέκτημα οτι η βενιζελική παράταξις βρισκόταν ευθυγραμμισμένη με την φιλοσυμμαχική ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Αμερική την εποχή εκείνη –παρά την ισχυρή παράδοσι του απομονωτισμού και την παρουσία εκατομμυρίων Αμερικανών γερμανικής καταγωγής.
Η αντιπάθεια προς την μιλιταριστική Γερμανία του Κάιζερ Γουλιέλμου Β’ εκέρδιζε όλο και περισσότερο έδαφος στα πλατειά στρώματα του αμερικανικού λαού και αυτό ενίσχυε την θέσι των βενιζελικών, δεδομένου ότι όσο εφούντωνε η διαμάχη μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου, τόσο και περισσότερο ξεθώριαζαν στην λαϊκή μνήμη τα αρχικά επιχειρήματα των δύο πρωταγωνιστών και τόσο εντονώτερος γινόταν ο διαχωρισμός μεταξύ τους σε φιλο-γερμανικά και φιλο-συμμαχικά πλαίσια. Ο Κωνσταντίνος, που στους Βαλκανικούς Πολέμους είχε γίνει το ίνδαλμα των Πανελλήνων, είχε μετατραπή σε “γερμανόφιλο” και “προδότη,” ενώ οι βασιλόφρονες εξετόξευαν ανάλογα και χειρότερα επίθετα εναντίον του Βενιζέλου. Συγκεντρώσεις φανατισμένων οπαδών του ενός ή του άλλου στρατοπέδου στην Νέα Υόρκη, την Ουάσιγκτων, το Σικάγο, την Βοστώνη, επυράκτωναν ακόμη περισσότερο τον ανταγωνισμό μεταξύ των δύο παρατάξεων.
Οι φιλοβασιλικές εφημερίδες, όπως η Ατλαντίς ή η Καλιφόρνια[5] του Σαν Φραντσίσκο, συνηγωνίζοντο σε αδιαλλαξία τις βενιζελικές εφημερίδες, όπως η Θεσσαλονίκη [6] του Σικάγου και ο Εθνικός Κήρυξ. Τον Φεβρουάριο του 1917, ο Σύλλογος των Φιλελευθέρων του Σικάγου προσεκάλεσε δύο από τους πιο αφωσιωμένους υπαρχηγούς του Βενιζέλου, τον Γ. Καφαντάρη[7] και τόν Πάνο Αραβαντινό,[8] να έλθουν στην Αμερική για να κατατοπίσουν την Ομογένεια πάνω στα επίμαχα θέματα, και φυσικά να ενδυναμώσουν με την παρουσία τους την βενιζελική παράταξι.
Ήδη ο Βενιζέλος είχε εγκαταστήσει στην Θεσσαλονίκη δική του επαναστατική και φιλο-συμμαχική κυβέρνησι, ενώ οι Σύμμαχοι είχαν κηρύξει τον αποκλεισμό του τμήματος της χώρας που ήλεγχε η κυβέρνησις των Αθηνών. Στην συγκέντρωσι που έγινε στο Σικάγο με κύριους ομιλητές τους δυο βενιζελικούς απεσταλμένους, βασιλόφρονες και βενιζελικοί συνεπλάκησαν, με αποτέλεσμα να τραυματισθούν καμμιά δεκαριά άτομα. Τελικά η αστυνομία –που τα είχε χαμένα με τους εις την ελληνικήν διεξαγόμενους διαπληκτισμούς (!)– επέτυχε να αποκαταστήση την τάξι και η ογκώδης συγκέντρωσις των βενιζελικών ενέκρινε δια βοής ψήφισμα με το οποίο εζητούσε από τον πρόεδρο Γ. Ουίλσων[9] να αναγνώριση την επαναστατική κυβέρνησι της Θεσσαλονίκης.
[1] Το μέτωπο των Κεντρικών Δυνάμεων το συγκροτούσαν, κυρίως, η Γερμανία, Αυστροουγγαρία και τη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το στρατόπεδο των Συμμάχων το αποτελούσαν η Γαλλία, η Βρετανία, η Ρωσία, η Ιταλία, η Ιαπωνία και από το 1917 οι Η.Π.Α.
[2] Το ελληνικό κράτος δεν είχε κερδίσει εδάφη της Θράκης στους Βαλκανικούς. Η Ελλάδα μετά τη νικηφόρα για αυτήν κατάληξη των Βαλκανικών Πολέμων εξασφάλισε μεγάλα εδαφικά οφέλη. Συγκεκριμένα με τη Συνθήκη του Λονδίνου (17/5/1913), τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28/7/1913), τη Διακοίνωση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων (21/1/1914) η Ελλάδα προσάρτησε τη [νότιο] Μακεδονία, την Ήπειρο, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους πλην της Ίμβρου και της Τενέδου. Η δυτική Θράκη ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος με τις συνθήκες του Νεϊγί (14/11/1919) και των Σεβρών (28/7/1920) –με τη Συνθήκη των Σεβρών κερδίζει μάλιστα και την ανατολική Θράκη μέχρι την Τσατάλτζα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κατορθώνει και διατηρεί τη δυτική Θράκη με σύνορά της τον ποταμό Έβρο, αλλά χάνει την ανατολική Θράκη.
[3] Tatanis, Petros (Ελλάδα 1884- Νέα Υόρκη1959) Ιδρυτής και εκδότης της εφημερίδας *Εθνικός Κήρυξ. Το 1905 μετανάστευσε στις ΗΠΑ. Το 1915 ίδρυσε την εφημερίδα Εθνικός Κήρυξ, της οποίας υπήρξε εκδότης μέχρι το 1938. Το 1933, παρέδωσε την εφημερίδα στον Ευρυπίδη Κεχαγιά.. Προώθησε την αμερικανική υπηκοότητα μεταξύ των ελλήνων μεταναστών μέσω οδηγών που εκδίδονταν μαζί με την εφ. Εθνικός Κήρυξ αλλά και μέσω του περιοδικού της εφημερίδας με τον τίτλο National Herald monthly. Υπήρξε επίσης εκδότης του περιοδικού Παναθήναια (Panathenaea). Ήταν ιδρυτής και γενικός γραμματέας της ‘Πανελλήνιας Ένωσης’ (Pan-Hellenic Union) και πρόεδρος της ‘Επιτροπής των Φιλελεύθερων’, μιας ομάδας υποστηρικτών του τότε πρωθυπουργού Ε. Βενιζέλου.
[4] Kallimachos P. Dimitrios (Μάδυτος Θράκης1879 –Νέα Υόρκη 13 Οκτ. 1963). Δημοσιογράφος, συγγραφέας, ιερέας, διδάκτωρ θεολογίας. Υπήρξε για πολλά χρόνια ηγετικός παράγοντας της Ελληνοαμερικανικής ομογένειας. Μορφώθηκε στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη και το 1902 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ θεολογίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία και διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού *Ελληνισμός της ομώνυμης Εθνικής Εταιρείας του Νεοκλή Καζάζη καθώς και συνεργάτης των Παναθηναίων και της εφημερίδας Ακρόπολις. Διετέλεσε, επίσης, γραμματέας του Πατριαρχείου Αλεξάνδρειας και εθελοντής στρατιωτικός ιεροκήρυκας της Ε΄ μεραρχίας στους Βαλκανικούς πόλεμους. Μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Δεκέμβριο 1914 και τον Απρίλιο του επόμενου έτους ανέλαβε αρχισυντάκτης της νεοϊδρυθείσης καθημερινής εφημερίδας Εθνικός Κήρυξ. Υπό τη διεύθυνσή του η εφημερίδα κρατάει σταθερά φιλοβενιζελική στάση. Το 1920 εκδίδει το περιοδικό Εθνική Αναγέννησις που κυκλοφόρησε για μικρό χρονικό διάστημα, με συνεργάτες Ελληνοαμερικανούς λόγιους, όπως οι καθηγητές Φουτρίδης και Ραφαήλ Δήμος. Το 1944 αποσύρεται από τον Εθνκό Κήρυκα και αναλαμβάνει την αρχισυνταξία της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος στη Νέα Υόρκη που διέκοψε την έκδοση του το 1947. Παράλληλα, εξαρχής της άφιξής του στις Η.Π.Α., αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα στα πλαίσια της Ομογένειας, ενώ διαθέτει και σημαντικό συγγραφικό έργο.[ Οι Έλληνες εν Αιγύπτω κατά την γαλλικήν κατοχήν, 1798-1801: Εξ ανεκδότων πατμιακών εγγράφων (Κάιρο, 1912), Τα εν Καΐρω Ελληνικά Σχολεία των Πατριαρχών Αλεξανδρείας, επί Τουρκοκρατίας (Αλεξάνδρεια, 1913), Δυνατοί Νεοελληνικοί Χαρακτήρες (Νέα Υόρκη, 1927), Αι Βάσεις της προόδου. Κοινωνιολογικαί Μελέται (Νέα Υόρκη 1927), Θέλησις και Ενθουσιασμός (Αλεξάνδρεια, 1931), Πώς προοδεύουν οι Αμερικανοί (Νέα Υόρκη, 1931), Ο Χαρακτήρ του Ήρωος της Ρούμελης: Έρευνα των ελλείψεων και των αρετών των νεωτέρων Ελλήνων κατά την εθνεγερσίαν του 1821 και κατά την σύγχρονον εποχήν (Νέα Υόρκη, 1934), Αθάνατη Ελλάς (Νέα Υόρκη, 1942), Ελληνικό Πανεπιστήμιο στην Αμερική (Νέα Υόρκη, 1959), κ.ά.]
[5] Καλιφόρνια – Νέα Καλιφόρνια. Σαν Φρανσίσκο (1907-1970;). Ελληνικά. Ιδρυτής: Αναστάσιος Μουντάνος. Μία από τις σημαντικότερες ελληνοαμερικανικές εφημερίδες της Δυτικής Ακτής των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Καλιφόρνια κατάφερε να επιβιώσει τη δεκαετία του ’30, αλλά κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν κυριολεκτικά αδύνατον να βρεθούν καλοί τυπογράφοι και εργατικά χέρια γενικότερα, καθώς η αμυντική βιομηχανία προσέφερε εργασία με καλύτερες αμοιβές και οι μετανάστες έμεναν αποκλεισμένοι κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το 1945 η εφημερίδα πουλήθηκε σε κάποιον Δρ. Γεωργαρίου, έναν οφθαλμίατρο. Έκτοτε άλλαξε αρκετές φορές ιδιοκτήτη προτού αναδιοργανωθεί και μετονομαστεί σε Νέα Καλιφόρνια το 1949.
[6] Θεσσαλονίκη: Ελληνόγλωσση εφημερίδα του Σικάγου που πρωτοκυκλοφόρησε το 1912 και διατηρήθηκε στην κυκλοφορία μέχρι το 1934. Ιδιοκτητες της ήταν ο Κ. Δαμασκός και ο Σαλόπουλος. Η εφημερίδα, καθαρά βενιζελική υποστήριξε τον αγώνα του ελληνικού κράτους κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους.
[7] Γεώργιος Καφαντάρης (Φραγκίστα Ευρυτανίας, 1873 –Αθήνα, 1946): Νομικός και Πολιτικός. Ένα από τα σημαντικότερα στελέχη της βενιζελικής παράταξης καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Εκλέχτηκε επανειλημένα βουλευτής και διετέλεσε γενικός γραμματέας του υπουργείου Οικονομικών (1012 και 1915) και υπουργός Εσωτερικών (1915). Το 1916 προσχώρησε στην “Εθνική Άμυνα” και τον επόμενο χρόνο, μετά την επανενοποίηση του κράτους εμφανίστηκε ως διαπρύσιος οπαδός της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Το 1919 ανέλαβε υπουργός Γεωργίας και παραιτήθηκε το 1920 λόγω διαφωνιών με τον Βενιζέλο και έφυγε στο εξωτερικό (Γαλλία, Ιταλία) επιστρέφοντας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το 1924 ανέλαβε πρωθυπουργός, και το 1928 ίδρυσε το “Προοδευτικόν Κόμμα”. Παρέμεινε αταλάντευτα αντιβασιλικός, πολέμησε τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση Σοφούλη ( Νοέμβριος 1945) από την οποία παραιτήθηκε λόγο αργότερα (Μάρτιος 1946). Πέθανε στις 26 Αυγούστου του ίδιου χρόνου σε ηλικία 73 ετών.
[8] Παναγιώτης Ιωάννου Αραβαντινός (Ναύπλιο 1880 – Αθήνα 1932): Πολιτικός και νομικός, υφηγητής του Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μέλος της ομάδας των “Κοινωνιολόγων” του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Το 1910 εκλέχτηκε βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Το 1916 πήρε μέρος στο κίνημα της “Εθνικής Αμύνης” και τον επόμενο χρόνο (1917) στάλθηκε ως εκπρόσωπος της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης στις Η.Π.Α. Το 1923 προσχώρησε στο “Δημοκρατικό Κόμμα” του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και διετέλεσε υπουργός των Εσωτερικών (1924) και το 1926 με την κυβέρνηση Αθανασίου Ευταξία.
[9] Thomas Woodrow Wilson ( 28 Δεκεμβρίου 1856, Staunton, Βιρτζίνια – 3 Φεβρουαρίου 1924, Washington, D.C.): Ο 28ος πρόεδρος των Η.Π.Α. (1913-1921), δημιουργός και βασικός υποστηρικτής της “Κοινωνίας των Εθνών” .
ΑΥΡΙΟ: Για την πώλησι των Λίμπερτυ Μποντς (Liberty Bonds)
Σχόλια Facebook