Συσχετίζεται Αρχαίο Δράμα και Χριστιανισμός; – ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΟΙΖΙΔΗ ΕΥΤΥΧΙΑ

Να μιλήσουμε λίγο για το φινάλε της παράστασης. Πώς μπορεί να συσχετιστεί ενα αρχαίο δράμα με τον χριστιανισμό; Αναφέρομαι στην Ελένη να τραγουδά την επιστολή του Απ. Παύλου και κλίνει η παράσταση με τον σταυρό, ενα στοιχείο το οποίο παραπέμπει στον χριστιανισμό.

…Ξεχάσατε τα Θεοφάνεια ή αλλιως τον απο μηχανή Θεό.

Η αναζήτηση του Θεού από τον άνθρωπο κάθε εποχής, κάθε πολιτισμού παγκοσμίως αποτελεί θεμελιώδη φαινόμενο. Ένα φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται σε διάφορες μορφές, εκφραζόμενο με διαφορετικούς τρόπους. Η αναζήτηση του Θεού βρίσκεται στην προσπάθεια του ανθρώπου να φτάσει την ύπαρξη (υπερβατική), του Θεού. Δεν είναι σίγουρα ενα φαινόμενο απλό και πόσο μάλλον ευκολονόητο. Η παγκόσμια απέραντη βιβλιογραφία για αυτό το θέμα τονίζει την πολυσύνθετη και δυσερεύνητη θα λέγαμε φύση του φαινομένου της αναζητήσεως του Θεού απο τον άνθρωπο.

Τί είναι Θεός τι μη Θεός και τί το ανάμεσά τους; (στίχος 1137) Πρόκειται για το στίχο που αποτελεί μέρος του τίτλου της παρούσας ομιλίας.

Ο στίχος αυτός φανερώνει την ασίγαστη επιθυμία του ανθρώπου που βρίσκεται υπαρξιακά σε κατάσταση αναζητήσεως του Θεού.Ο ίδιος ο στίχος εκφράζει μια καθαρώς ανθρώπινη κατάσταση και την τάση του ανθρώπου προς το θείο. Δηλαδή ποιός είναι ο αναζητούμενος Θεός και ποιές οι προεξάρχουσες ιδιότητές του.

Στο τέλος του έργου βλέπουμε την Θεοφανική εμφάνιση. Τους Διόσκουρους αδέρφια της Ελένης που έχουν θεοποιηθεί. Η Θεοφανική αυτή φανέρωση δεν είναι  στιγμιαία ούτε απλή. Περιλαμβάνει προαναγγελίες σοβαρών εξελίξεων τόσο στη ζωή του Θεοκλύμενου ως γενάρχου, όσο και στις ζωές των υπολοίπων ρόλων που διαδραματίζονται επι σκηνής. Ουσιώδες μέρος της εμφάνισης του Θεού είναι ο διάλογος του Θεού με τον βασιλιά. Πρόκειται για μία περίπτωση παρεμβάσεως του Θεοκλύμενου υπέρ της σωτηρίας των λαών (τόσο των Αιγυπτίων όσο και των Ελλήνων-όλα είναι μια αλυσίδα). Ο ασεβής έγινε δίκαιος. Είναι θα λέγαμε εμφάνιση θεού στην οποία η ανθρώπινη πλευρά δεν είναι παθητικός δέκτης αλλά μέσω αυτής της ευκαιρίας παρεμβαίνει στο ιστορικό γίγνεσθαι.

Στην περίπτωση αυτή βλέπουμε έναν Θεό ο οποίος εμφανίζεται σε συνθήκες ορατές και απτές προκειμένου να διαλεχθεί με τον άνθρωπο και να του δώσει δραστική συμμετοχή στην διαμόρφωση των ιστορικών εξελίξεων προς μια φορά προσοχή: θετική. Αυτός ο Θεοφανικός διάλογος αποτελεί λαμπρό δείγμα αναζητήσεως ενός Θεού, ο οποίος παρέχει στον άνθρωπο την ευκαιρία παρεμβάσεως η οποία μπορεί να τροποποιήσει ακόμη και το σχέδιο του ίδιου του Θεού.

Ο χορός στους στίχους 1495-1505 παρακαλεί τους Διόσκουρους να συμπαρασταθούν και να βοηθήσουν. Θεωρώ οτι ο Ευριπίδης αποκαλύπτει την μέχρι τότε στάση των ανθρώπων να αναζητούν έναν Θεό ο οποίος να προσφέρει την δυνατότητα να εμφανίζεται σε καιρούς «εκτάκτου ανάγκης». Έναν Θεό ο οποίος θα είναι αμερόληπτος κριτής των ανθρώπων και θα είναι εγγυητής άρσης της οποιαδήποτε μορφής αδικίας (ενδοκόσμιας). Είναι χαρακτηριστικό ότι την λέξη δικαιοσύνη την συναντάμε απο την αρχή εως το τέλος του έργου στον τάφο του Πρωτέα. Του καλού και δίκαιου βασιλιά ο οποίος πέθανε και μαζί του πέθανε και η δικαιοσύνη, όπως χαρακτηριστικά είχαμε αναφέρει σε προηγούμενο κεφάλαιο.

Αναζητάμε την θαμμένη δικαιοσύνη. Αναζητάμε έναν Θεό ο οποίος είναι πρωτίστως Θεός της δικαιοσύνης. Και μην ξεγιελιόμαστε. Απο τότε μέχρι σήμερα αυτόν δεν αναζητάμε;

Έναν Θεό που στην ουσία του εγγυάται και προσφέρει δικαιοσύνη στην καθαρότερη και γνησιότερη της μορφή. Έναν Θεό χορηγό γνώσεως και σοφίας. Έναν Θεό ελέους. Έναν Θεό ελευθερίας. Έναν Θεό αληθινό. Αυτή η εύρεση ενώνει όλους τους ανθρώπους. Αναζητάμε ακριβώς τον εσταυρωμένο και αναστημένο Θεό. Ίσως και να περπατά μαζί μας, το υποσχέθηκε άλλωστε. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μάτια για να τον ανακαλύψουμε. Μάτια για να τον δούμε.

Ο Ευριπίδης αποχώρισε τον εαυτό του από την παραδοσιακή θεοκεντρική αντίληψη της εποχής του. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος γίνεται το κέντρο της δραματικής ποίησης. Ό,τι πάσχει αυτός ο ήρωας δεν προέρχεται από τους θεούς. Μόνο η ευθύνη των πράξεών του βαραίνει αποκλειστικά και μόνον αυτόν. Ο Ευριπίδης μπαίνει στον λαβύρινθο της ανθρώπινης ψυχής, για να εξηγήσει ότι ο ίδιος ο άνθρωπος και όχι η μοίρα του ευθύνεται για τη ζωή του. Μας δείχνει τα αίτια τα οποία οδηγούν τους ήρωες να ενεργήσουν όπως ενεργούν. Δείχνει τις αδυναμίες τους και κατα πόσο αυτές μπορούν να επιδράσουν τις πράξεις τους.

Κατηγορήθηκε άθεος, ενώ ολόκληρο το έργο του διέπεται απο μια θρησκευτικότητα που ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε. Είναι δυνατόν να ονομασθεί άθεος ενας ποιητής ο οποίος παρουσιάζει τους θεούς να αισθάνονται οίκτο για την ανθρωπότητα και να κηρύσσουν το ευαγγέλιο της αγάπης. Αυτό είναι το νέο νόημα το οποίο έδωσε ο Ευριπίδης στην έννοια Θεός. Δεν είναι το νόημα τούτο χριστιανικό;

Τώρα θα μου πείτε οτι έκανε αντι-θρησκευτική προπαγάνδα. Οτι επιτίθεται εναντίον των μάντεων. Δηλαδή οι θεατές μετά το τέλος της παράστασης καταλάβανε οτι ο Ευριπίδης κάνει αντιθρησκευτική προπαγάνδα, ή οτι έχουν καταγοητευθεί απο την φάρσα της Ελένης και του Μενέλαου εις βάρος του Θεοκλύμενου; Να μην έχουν ευχαριστηθεί που δύο άνθρωποι κατόρθωσαν να φύγουν απο την βαρβαρική χώρα;

Αν κάποιος απομονώσει ορισμένους στίχους του ποιητή αναφερόμενος εναντίον των μάντεων και των θεών δύναται να συμπεράνει ο ίδιος ή και να πείσει και άλλους ότι ο Ευριπίδης κάνει αντιθρησκευτική προπαγάνδα.  Τέτοια στάση δεν είναι δίκαιη. Σκοπός του ποιητή ήταν να διδάξει απο σκηνής (απο σκηνής φιλόσοφος) και όχι να διαβάζονται τα έργα του και μάλιστα αποσπασματικά και όπως μας συμφέρει. Κάτι που γνώριζε ο Ευριπίδης  -όντας ρεαλιστής- είναι ότι ο άνθρωπος σε στιγμές υπερβολικής λύπης και απόγνωσης, σε στιγμές δυστυχίας ιδίως όταν πίστευε ότι υποφέρει αδίκως είναι φυσικό να αμφιβάλλει και να βρίζει ακόμα και τους θεούς. Και αυτό είναι δείγμα πίστεως. Δεν δύναται να αμφιβάλλει εαν δεν πιστεύει και να βρίζει τον Θεό εαν δεν παραδέχεται την ύπαρξη του. Και φυσικά πρέπει να γνωρίζουμε οτι πολλοί θεοί δεν είναι θεότητες, αλλά η προσωποποίηση φυσικών ή ψυχολογικών δυνάμεων του έρωτα, του πάθους κλπ.

Με το αρχαίο δράμα αποκτούμε μια μεγαλύτερη σχέση με την άμεση πραγματικότητα. Αυτό που επιδιώκει η αρχαία τραγωδία είναι να κάνει φανερό οτι ο τέτοιας ή η τέτοιας λογής άνθρωπος είναι πιθανόν να λέει ή να κάνει τέτοιας λογής πράγματα, ή δεν μπορεί να λέει και να κάνει τέτοιας λογής πράγματα.

Το πιο σημαντικό. Ο ήρωας φτάνοντας στην γνώση των πραγμάτων την συνδέει με το βάρος και το κριτήριο των ηθικών επιλογών. Τώρα ο θεατής και ο αναγνώστης της αρχαίας τραγικής ποίησης καλείται να ανέβει και να οικοιοποιηθεί εντάσσοντας στην ζωή του τα επίπεδα της γνώσης. Η διαδικασία όμως αυτή είναι δραματική. Η μετάβαση απο την εξέλιξη στην γνώση είναι δράμα. Γιατί;

Γιατί το να βρεις το θάρρος και να μπορέσεις να ξεπεράσεις τις ψευδαισθήσεις σου, είναι ενα πράγμα πολύ βαρύ. Οι περισσότεροι αποφεύγουν να σηκώσουν το σταυρό του μαρτυρίου και με την θέλησή τους αποφεύγουν την δραματική μετακίνηση = Μεταστροφή ψυχής.

ΛΟΙΖΙΔΗ ΕΥΤΥΧΙΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ-ΗΘΟΠΟΙΟΣ

eloizidi@hotmail.com