Μας γέμισαν ψεύτικα όνειρα και μας έκαναν επαίτες των ονείρων!

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΛΑΣΠΙΝΑ

Θέσαμε ένα απλό φιλολογικό ερώτημα. Και εισπράξαμε μία φιλοσοφημένη απάντηση. Ερωτώμενη η κυρία Ευτυχία Λοϊζίδου, σκηνοθέτης – ηθοποιός. Η απάντηση,  αποψιμιθιωμένη, περικλείεει, ίσως, τον πυρήνα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα.

Ας δούμε το ερώτημα:

ΕΡ: Ο Ευριπίδης αλλάζει τον μύθο της Ελένης και μας λέει κάτι διαφορετικό από αυτό που ξέρουμε σαν μύθο. Αλήθεια γιατί το κάνει αυτό και στις μέρες μας πως μπορεί να λειτουργήσει?

Ευτυχία Λοϊζιδου: Στο άκουσμα του ονόματος Ελένη μας έρχεται στο νου η γυναίκα η οποία παράτησε τον άνδρα της τον Μενέλαο για τα μάτια ενός νεότερου…εκείνα του Πάρη και που ξεκίνησαν 1000 καράβια Αργείτικα για πόλεμον εκδικητή (ορέστεια Αισχύλου-Αγαμέμνων μτφ Μύρη). Ήταν ο πρόξενων όλων των δεινών (συμφορών) που υπέστη Έλληνες και Τρώες. Για χάρη της λεηλατήθηκε μια Τροία. Όμως ο Ευριπίδης μας λέει κάτι άλλο. Ας πάρουμε από την αρχή την ιστορία που μας λέει.

Οι τρεις θεές η Ήρα, η Αφροδίτη και η Αθηνά επέλεξαν έναν θνητό άνθρωπο να κρίνει την ομορφιά τους . Ο άντρας που επέλεξαν ήταν ο Πάρης. Το βραβείο το έδωσε στην Αφροδίτη, όπου εκείνη του έταξε σαν ανταμοιβή την ομορφότερη γυναίκα, την Ελένη. Όλοι λιγο-πολύ γνωρίζουμε την έναρξη του κακού…..Ωραία μέχρι εδώ.

Τώρα ο Ευριπίδης μας λέει κάτι καινούργιο από αυτό που ξέρουμε σαν συνέχεια. Μας λέει (στον μονόλογο της Ελένης), πως η Ήρα δεν το άφησε έτσι. Δεν μπόρεσε να δεχθεί την ήττα και εκδικήθηκε τον Πάρη που δεν την προτίμησε. Με ποιό τρόπο εκδικήθηκε τον Πάρη? Έφτιαξε από ομίχλη και αέρα ένα ομοίωμα ίδιο σε μορφή (όψη) με την αληθινή Ελένη. Εκείνο το φάντασμα λοιπόν πήρε ο Πάρης στην Τροία και που νόμιζε πως είχε την αληθινή Ελένη πάρει. Ενώ την πραγματική, διέταξε τον Ερμή να την πάρει και να την μεταφέρει στην Αίγυπτο, με την υπόσχεση πως θα επιστρέψει ο άντρας της Μενέλαος να την πάρει.

Τώρα η Ελένη η αληθινή , μας λέει πως έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που ήρθε στην Αίγυπτο και πως περιμένει με ανυπομονησία να έρθει ο Μενέλαος, αλλά εκείνος δεν έρχεται. Γιατί με ανυπομονησία? Γιατί όταν έφτασε τότε στην Αίγυπτο βασίλευε ο βασιλιάς Πρωτεύς (συγκεκριμένα κάνω χρήση της κατάληξης ευς και οχι έας οπως βλέπουμε σε κάποιες μεταφράσεις της Ελένης του Ευριπίδη. Αυτό γιατί κατ’ εμέ παίζει πολύ σημαντικό ρόλο η ετυμολογία των ονομάτων που χρησιμοποιούνταν από την ομηρική εποχή ακόμα και στους μύθους των τραγικών ποιητών. Επιμένω στην άποψη που λέει ότι, για να μπορέσεις να συνθέσεις κάτι, να το κατασκευάσεις, πρέπει πρώτα να το αποδομήσεις. Να το κομματιάσεις , για να το δημιουργήσεις ξανά. Πρωτεύς λοιπόν. Ο πρώτος ο καλός βασιλιάς ο οποίος της συμπεριφέρθηκε με ευγένεια. Όταν ζούσε έκανε δίκαιη κατανομή εργασίας. Υπήρχε η δικαιοσύνη. Διαιρούσε τις δουλειές ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του καθενός.

Όμως ο βασιλιάς αυτός πέθανε και την θέση του πήρε ο γιος του ο Θεοκλήμενος ο οποίος είναι άκρος αντίθετος από τον πατέρα του. Δηλαδή τί κανει?  Ποθεί την Ελένη που δεν του ανήκει σκοτώνει κάθε Έλληνα ο οποίος έρχεται να του πάρει την «ελένη του».

Η Ελένη μας λέει στο έργο ότι «για σχεδόν 20 χρόνια έχει σαπίσει εδώ σ΄ αυτή τη βάρβαρη γη, όπου όλοι είναι σκλάβοι. Εκτός από αυτόν που φοράει το στέμμα του τύραννου. Δηλαδή τον Θεοκλύμενο. Άρα καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο άντρας γίνεται τύραννος και εξουσιάζει τα πλήθη αυτόβουλα, τυραννικά χωρίς κανένα ίχνος δικαιοσύνης. Γιατί μισεί τους Έλληνες και τους σκοτώνει?

Εκείνη την εποχή τα πάντα για τους Έλληνες ήταν η λέξη συνεταιρισμός. Δηλαδή για να επιτευχθεί μία προσπάθεια απαιτεί συνεργασία. Η λέξη από μόνη της δεν χωράει ιδιοτέλεια. Χωράει δύο και παραπάνω άτομα και όχι έναν. Οι έλληνες μισούσαν τους ιδιώτες. Ιδιοτέλεια = όταν παρατιόσουν από τα κοινά. Π.χ όταν δεν ψήφιζες έκανες κακό στην πόλη και στον εαυτό σου. Ιδιώτης =αυτός που κλείνεται στον εαυτό του.

Παγκοσμιότητα

Τώρα ο παραλληλισμός με το σήμερα. Να μην μείνουμε ότι ο Έλληνας ήταν αυτός , ο Αιγύπτιος ο άλλος κλπ. Πάμε σε ένα επίπεδο οικουμενικό και παγκόσμιο που μέσα του χωράει όλο τον κόσμο ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος έθνους. Βλέπουμε ότι ο Έλληνας ο εχθρός του βασιλιά είναι αυτός που θα προσπαθήσει να αλλάξει το κατεστημένο-το σύστημα το οποίο έχει φτιάξει ο τύρρανος. Με ποιό τρόπο? Με το να πάρει την Ελένη του. Δηλαδή την σφοδρή επιθυμία του βασιλιά. Γιατί παίρνοντας την Ελένη ο Μενέλαος (την νόμιμη σύζυγο του), ταυτόχρονα γνωστοποιεί στον κόσμο αυτήν του την κακοδαιμονία. Διότι προσπαθούσε να την παντρευτεί με δόλιο τρόπο, κρύβοντας στον κόσμο την αλήθεια. τι η Ελένη ήταν αθώα και πως οι λαοί πολέμησαν για ένα φάντασμα για κάτι ψεύτικο, άυλο, ματαιόδοξο. Καταλαβαίνουμε ότι εάν κέρδιζε ο Μενέλαος να πάρει την Ελένη από τον βασιλιά θα αντιλαμβανόταν και ο κόσμος σε τί ψέμα ζούσε. Όταν κατανοείς σε τί ψέμα ζούσες τρελαίνεσαι…(με την έννοια της θείας μανίας) και προσπαθείς να επαναστατήσεις πάνω σε αυτό το έγκλημα που ζούσες τόσα χρόνια. Διότι ήταν έγκλημα το να κατασκευάσεις ένα φάντασμα μια ιδέα (συγκεκριμένα η θεά Ήρα) και να βάλεις χιλιάδες εκατομμύρια κόσμο να πολεμάει γι αυτήν την ιδέα. Χωρίς να του αποκαλύψεις το ψέμα τον άφησες δέκα ολόκληρα χρόνια να πολεμάει για αυτό και μετά άλλα τόσα (επτά συγκεκριμένα όπως αναφέρει ο Τεύκρος στο έργο), να τυραννιέται, να θαλασσοδέρνεται για να επιστρέψει πίσω στην πατρίδα του.

Ψεύτικα όνειρα

Όπως και στις μέρες μας. Μας έφτιαξαν μια ιδέα καλλιεργώντας μας την ματαιοδοξία. Δηλαδή μας καλλιέργησαν ψεύτικα όνειρα ότι μπορούμε να αποκτήσουμε χρήματα, σπίτια, αυτοκίνητα…..ότι πολεμάμε για μιαν ιδέα (θα αναλύσουμε άλλη στιγμή την έννοια της λέξης), πολεμάμε για ένα καλύτερο αύριο. Και φτάνουμε σε ένα σημείο όχι μόνο να μας παίρνουν αυτά που με πολύ κόπο, με πολλές εργατοώρες καταφέραμε να αποκτήσουμε, αλλά φτάνοντας μας στο σημείο να γινόμαστε επαίτες να ασθενούμε από αυτήν την κατάσταση και ακόμα χειρότερα να πεθαίνουμε.

Άρα ο Μενέλαος είναι αυτός ο οποίος μαθαίνοντας την αλήθεια θα προσπαθήσει να επαναστατήσει. Επανάσταση = επ + ανα +ήσταν= σηκώνομαι ξανά όρθιος. Προσοχή. Η Ελένη του λέει ότι είναι αδύνατον από μόνος σου να τα βάλεις με την εξουσία. Γιατί το αποτέλεσμα καταλαβαίνουμε ότι θα είναι δραματικό. Διότι το να πολεμάς από μόνος σου ένα ολόκληρο σύστημα είναι μία τρέλα. χρειάζεται δεύτερη σκέψη.  Όπου δεύτερη σκέψη εκεί βρίσκεται η ηρεμία και η νηφαλιότητα. Και λέμε ότι θα προσπαθήσουμε να κατασκευάσουμε (πληθ. αριθμός ) ένα σχέδιο το οποίο θα μας βοηθήσει όχι μόνο να πραγματοποιήσουμε τον σκοπό μας αλλά και να βγούμε σώοι και αβλαβείς. Οπότε χρειαζόμαστε κι άλλους στο παιχνίδι. Αυτός ο άλλος που μπορεί να βοηθήσει είναι η αδερφή του Θεοκλύμενου, η Θεονόη.

Επουδενί, λοιπόν, δεν θα δεχτεί να εξοντώσουν τον αδερφό της. Άρα θα πρέπει να την πείσουν με επιχειρήματα ότι η κατάσταση είναι τέτοια που θα χρειαστούν την βοήθειά της όχι για να εξοντώσουν τον αδερφό της αλλά να σώσουν την ζωή τους επιστρέφοντας στην πατρίδα τους. Και κατ’ επέκταση να σώσουν την χώρα από αυτή της την εγκληματικότητα. Πώς θα σωθεί η χώρα, ο λαός από τον τύρρανο? Όχι από την εξόντωση του αλλά από τον σωφρονισμό  του. Να επιστρέψει η δημοκρατία. Με την ουσιαστική της έννοια.

Έτσι λοιπόν η Θεονόη θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στο χρέος του αδερφού της και στο δίκαιο αίτημα του Μενέλαου και της Ελένης.

Κρίση αξιών

Τελικά, με κριτήριο τις ηθικές αξίες αποφάσισε να υπερασπιστεί το δίκαιο. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από κρίση αξιών. Οι άνθρωποι ενεργούν κυρίως με βάση το προσωπικό τους συμφέρον και το κέρδος. Επομένως οι επιλογές της Θεονόης  μας αγγίζουν. Με την έννοια της ιδανικής συμπεριφοράς. Μπορεί λοιπόν να αποτελέσει πρότυπο συμπεριφοράς. Κατ’ εμέ πρότυπα συμπεριφοράς είναι όσοι μόχθησαν, όσοι πάλεψαν για μια θετική εξέλιξη της ανθρωπότητας. Κάποιοι άνθρωποι στερήθηκαν συνειδητά τα υλικά αγαθά πολέμησαν για να μπορέσουν να δώσουν φως στον κόσμο. Κάπως έτσι πιστεύω πρέπει να δούμε τη Θεονόη. Κάπως έτσι τουλάχιστον την είδα εγώ. Έναν άνθρωπο που του λείπει το φανταχτερό, αλλά που κατέχει το ουσιαστικό. Αφήνω την φαντασία των ανθρώπων να αναλογιστεί εξετάζοντας όχι μόνο την ιστορία, αλλά κοιτώντας γύρω τους ποιοί ήταν και είναι εκείνοι που πολέμησαν τα υλικά κατακτώντας όμως τα ουσιαστικά.

Ορισμός της ζωής

Διότι όλοι αυτοί πολέμησαν για την ένωση των ανθρώπων και όχι την διάσπασή τους. Έχουν κοινό παρονομαστή τον Χριστό. Με την έννοια της αγάπης. Και στις μέρες μας έχει χαθεί ο Χριστός . Η αγάπη που ενώνει όλα τα αντιφατικά. Διότι όλα αυτά εμπεριέχονται σε ένα σύνολο τον κόσμο. Έχει χαθεί η ουσία του Χριστού. Η ουσία της Δικαιοσύνης. Γι αυτό βλέπουμε μια Μαρία Μαγδαληνή που κλαίει για τον θάνατο του Κυρίου και που θα είναι αυτή που θα χαρεί με την ανάστασή Του. Ανασταίνεται η ουσία Του με τον λόγο ενός Αποστόλου του. Τον ύμνο της Αγάπης  (Προς Κορινθίους ΙΓ’ επιστολή του Αποστόλου     Παύλου). Δίνοντας τον λόγο του Απ. Παύλου ανασταίνεται και η έννοια του Χριστού. Η ουσιαστική. Αυτή που τόσα χρόνια την θάψαμε εμείς οι ίδιοι και που θα είναι αυτή η οποία θα μας αναστήσει. Η Αγάπη. Η Ισχύς εν τη Ενώσει .Στην ουσία λοιπόν η επιβίωση είναι συμβίωση. Και ο Ευριπίδης βάζει μια  γυναίκα για να δώσει τον ορισμό της ζωής. Που είναι η συνύπαρξη μέσα από τους άλλους.

* ΕΥΤΥΧΙΑ ΛΟΙΖΙΔΗ, ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ – ΗΘΟΠΟΙΟΣ eloizidi@hotmail.com