Ο κορυφαίος της Διασποράς Γ. Κουνέλλης στην Αθήνα

Νίκος Ολύμπιος

Ο Διεθνούς φήμης καλλιτέχνης Γιάννης Κουνέλλης παρουσιάζει από σήμερα το νέο συγκλονιστικό έργο του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα. Είναι η πρώτη μεγάλη ατομική έκθεση σε Μουσείο στην Ελλάδα μετά από πολλά χρόνια. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου 2012.

Τίποτε πια δεν είναι όπως ήταν. Περνώντας το κατώφλι του νεοκλασσικού και αναγεννησιακού Μεγάρου Σταθάτου του Σάξωνα αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ που άλλαξε το πρόσωπο της Αθήνας και της Ελλάδας στα τέλη του 19^ου αιώνα σε υποδέχεται κάτω στο πάτωμα ένας σωρός φρέσκο χώμα μαζεμένο και φραγμένο γύρω, από παλιά σακιά εδώδιμων και αποικιακών σε ένα κύκλο και πάνω σαν καπάκι μια μαρμάρινη λερωμένη πλάκα. Αυτό το ελληνικό χώμα μένει άκαρπο πλακωμένο από τη βαριά κληρονομιά και περιορισμένο από το ξένο, έτοιμο όμως να αναγεννήσει. Σαν μαγιά λαού που περιμένει άπραγη να χαθεί και να ξαναγεννηθεί.

Λίγο πιο κει σε μια ψάθινη καρέκλα ένα τεράστιο κοτρώνι στρογγυλοκάθεται.. Και αμέσως μετά ένας θεόρατος Σταυρός με σιδερόβεργες χοντρές ανεστραμμένος, με την Ορθή Δόξα να έχει ανατραπεί και στο κάτω μέρος να κρέμεται σε τσιγκέλι χασάπικου μια γκαζόλαμπα που κρυφοκαίει μέσα στη μεσημεριά του ήλιου.

Πίσω από μια κουρτίνα που κρύβει και αφήνει να δεις μαζί παπούτσια πια που δεν φοριούνται και καπέλα που ποτέ δεν φορέθηκαν.

Στο ισόγειο γύρω πάλι τα σακιά με το κάρβουνο και μέσα γύψινα θραύσματα αρχαίων μελών ανακατεμένα και κουβαριασμένα σε εφημερίδες.

Γύρω γύρω σε μια άλλη αίθουσα παλτά κρεμασμένα σε τσιγκέλια κεντρικής κρεαταγοράς και απέξω σε ένα κάδρο ένα αιώνιο τεράστιο τραπεζομάχαιρο που περνάει τα σωθικά . Τίποτε σε αυτόν τον Λεβένταρο Έλληνα που γεννήθηκε στον Πειραιά πριν από 76 χρόνια και εγκαταστάθηκε στη Ρώμη είκοσι χρόνια μετά δεν είναι τοσοδούλικο αλλά πετριά γερή που σε βαράει στο Σταυρό επάνω στο μέτωπο ή μαχαίρι που σε σκίζει στα δυο. Η μνήμη θανάτου γεννά την αιωνιότητα.

Αυτό το γεγονός του αναγεννησιακού Γιάννη Κουνέλλη μην το χάσετε. Είναι η συνέχεια του Ελληνισμού είναι η συνέχεια του Ανθρώπου είναι η συνέχεια του Κόσμου. Και η συνέχεια της Αναγέννησης.

Για την έκθεσή του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, λέει το Δελτίο Τύπου του Μουσείου ο Γιάννης Κουνέλλης μεταχειρίζεται υλικά από τα παλιατζίδικα και τις αγορές της Αθήνας. Τα αντικείμενα αυτά κουβαλούν την ιστορία του τόπου, μιας πόλης που έχει ζήσει αλλεπάλληλες μεταβολές ως προς τον πληθυσμό, τις ιδεολογίες και τα επίπεδα ευμάρειας αλλά και μερικές ακραίες αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Ο Κουνέλλης χρησιμοποιεί εφημερίδες, κάρβουνο, σακιά από λινάτσα, παλιά παπούτσια και γυαλιά, παλτά, χώμα και σίδερο ως πρώτες ύλες για τις συνθέσεις του, που απλώνει στους χώρους του νεοκλασικού κτηρίου.

.
Ο Γιάννης Κουνέλλης, του οποίου η συνεισφορά στο ριζοσπαστικό και με διεθνείς επιρροές κίνημα της Arte Povera υπήρξε καταλυτική, έφυγε από την Ελλάδα σε πολύ νεαρή ηλικία για να αφήσει πίσω του τα τραύματα του Εμφυλίου. Τώρα επιστρέφει για να δημιουργήσει ένα έργο εν μέσω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνει σήμερα η Ελλάδα. Η εγκατάσταση του Κουνέλλη δεν μπορούσε παρά να συνιστά μια ‘απάντηση’ στην έκρυθμη κατά¬σταση καθώς, όπως λέει ο ίδιος, “στη συγκυρία αυτή θα ήταν αδιανόητη μια συνηθισμένη έκθεση τέχνης στην Ελλάδα”.Λίγα λόγια για τον καλλιτέχνη
Γεννημένος στον Πειραιά το 1936, ο Κουνέλλης εγκαταστάθηκε στη Ρώμη το 1956 και θεωρείται πλέον ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινήματος της Arte Povera. Ο όρος Arte Povera, που επινοήθηκε από τον επιμελητή Germano Celant, αναφέρεται στα ‘ταπεινά’ υλικά που χρησιμοποιούσαν στα έργα τους ο Κουνέλλης και άλλοι, όπως οι Boetti, Calzolari και Merz. Η Arte Povera δεν ήταν μια ομάδα καλλιτεχνών με συγκεκριμένο στυλ• αυτό που συνέδεε τους δημιουργούς ήταν ο ανοιχτός πειραματισμός και η εργασία εκτός των συμβατικών ορίων. Ο όρος Arte Povera δεν αναφερόταν στα φτωχά υλικά αλλά σε μια τέχνη χωρίς περιορισμούς, φτιαγμένη από ήδη υπάρχοντα αντικείμενα.Ήδη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960, ο Κουνέλλης χρησιμοποιούσε στοιχεία όπως ατσάλι, πέτρα, λινάτσα, κάρβουνο και μαχαίρια. Αντικαθιστούσε το τελάρο με πλαίσια κρεβατιών, κάσες κουφωμάτων και κρεμάστρες παλτών. Η κλίμακα ήταν πάντα συμβα¬τή με το ανθρώπινο σώμα: οι διαστάσεις του διπλού κρεβατιού ή ενός παραθύρου επαναλαμβάνονται σταθερά στα έργα του. Επιστράτευε ακόμη και ζωντανά ζώα, όπως στην περίφημη εγκατάσταση με άλογα που παρουσίασε στη Ρώμη το 1969 επιχειρώντας να αμφισβητήσει το κατεστημένο καλλιτεχνικό στερέωμα. Χρησιμοποιούσε φωτιά, χώμα και χρυσό για τον αλχημιστικό τους συμβολισμό ή καφέ και κάρβουνο ως αναφορές στο εμπόριο αλλά και ως χαρακτηριστικά στοιχεία του λιμανιού της γενέθλιας πόλης του. Ο Κουνέλλης έχει επιστρατεύσει ακόμη παλιά παπούτσια και ρούχα αλλά και αντίγραφα θραυσμάτων από αρχαία γλυπτά για να αναφερθεί στις περίπλοκες και αντιφατικές διαστρωματώσεις της ταυτότητας.Το έργο του Γιάννη Κουνέλλη έχει παρουσιαστεί σε μεγάλες αναδρομικές και σε εκθέσεις σε πολλά μεγάλα μουσεία ανά τον κόσμο: Stedelijk Van Abbemuseum, Άιντχοφεν• Obra Social, Caja de Pensiones, Μαδρίτη• Whitechapel Art Gallery, Λονδίνο• Staatliche Kunsthalle Baden-Baden• Musée d’Art Contemporain, Μπορντό• MoCA, Σικάγο• Museo Nacional, Centro de Arte Reina Sofía, Μαδρίτη• Galleria Nazionale d’Arte Moderna, Ρώμη• Museo d’Arte Contemporanea Donnaregina, Νάπολη• Neue National Galerie, Βερολίνο.Οι πρόσφατες ατομικές εκθέσεις του περιλαμβάνουν την Ambika P3, Λονδίνο, 2010 και το Today Art Museum του Πεκίνου το 2011, ενώ η Tate Modern του Λονδίνου έχει αφιερώσει ειδική αίθουσα.

Στην Ελλάδα, η πιο πρόσφατη παρουσίασή του σε μουσείο ήταν το 2004 στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα. Το 1994 ο Κουνέλλης έστησε μια σημαντική αναδρομική εγκατάσταση της δουλειάς των 30 τελευταίων ετών στο φορτηγό πλοίο Ιόνιον στο λιμάνι του Πειραιά, οργανωμένη από το Ίδρυμα Ι. Φ. Κωστόπουλου. Μετείχε επίσης στην ομαδική έκθεση ‘Outlook’ του 2003 στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, με επιμέλεια του Χ. Ιωακειμίδη. Από το 1976 μέχρι σήμερα έχει παρουσιάσει το έργο του αρκετές φορές στην Αθήνα, σε ατομικές εκθέσεις στην γκαλερί Bernier/Eliades.